يكي از نكات مهم براي استفاده درست از زبان، توجه دقيق به زمان و مكان است. زمان و مكان در دين مبين اسلام از اهميت بالايي برخوردار است. مطمئناً اين ضربالمثل را مكرر شنيدهايم كه هر سخن جايي و هر نكته مكاني دارد. اين اشاره به اهميت در نظر گرفتن زمان و مكان در گفتوگوهايمان دارد.
اگر انسان در هر مقام و شرايطي هر حرفي را بزند، شخصيت خود را زير سؤال برده است. امير بيان حضرت علي(ع) در اين باره ميفرمايند: «الانسان مخبوء تحت لسانه: انسان در پشت زبانش مخفي شده است.» از ويژگيهاي زبان كه در اين حديث شريف مشاهده ميكنيم توانايي قدرت سنجش بالاي شخصيت انسان است.
از قديمالايام وقتي ميخواستند ارزش و عيار يك فرد را بسنجند، ساعاتي را با او به مباحثه ميپرداختند. در اين بين فرد مصاحبه شونده ويژگيهاي اخلاقي خود را ناخواسته روي دايره ريخته و فرد مصاحبهكننده را از ويژگيهاي اخلاقي خودآگاه ميساخت. اين تنها قسمتي از ويژگيهاي شگفت آور زبان است.
اگر انسان بخواهد مطلب مهمي را به عرض كسي برساند، شايد رعايت نكردن اين موضوع باعث شود اثرپذيري آن مطلب به حداقل ممكن برسد. براي مثال، شما كودكي را فرض كنيد كه از پدر خود درخواست يك دوچرخه ميكند. اگر كودك در مواقعي كه پدر عصباني است چنين درخواستي از او كند، شايد نتيجه مطلوبي حاصل نشود، اما اگر همين تقاضا را در فرصت مناسبي انجام دهد، اغلب نتيجه بهتري خواهد گرفت.
به كار گرفتن زبان به شيوه غلط گاهي باعث ريخته شدن آبروي مؤمنان ميشود. در صورتي كه آبروي مؤمن از حرمت كعبه نيز بالاتر است. روزي رسول مكرم اسلام(ص) به كعبه نگاه كردند و فرمودند: «اي كعبه! خوشا به حال تو، خداوند چقدر تو را بزرگ و حرمتت را گرامي داشته است! به خدا قسم، حرمت مؤمن از تو بيشتر است زيرا خداوند تنها يك چيز را از تو حرام كرده، ولي از مؤمن سه چيز را حرام كرده است: مال، جان و آبرو تا كسي به او گمان بد نبرد.»
گاهي اوقات اگر در حرفهايمان مقوله زمان و مكان رعايت نشود باعث شادي دل دشمنانمان ميشود و فرهنگ غني ملت ايران را زير سؤال ميبرد. اين مورد بيشتر در شبكههاي اجتماعي شيوع دارد. وقتي ما در شبكههاي اجتماعي مثل اينستاگرام، تلگرام و... نظراتي را مطرح ميكنيم بايد به تبعات آن نيز بينديشيم.
اينكه ما در هر جا و مكاني، هر نظري را بنويسيم و آن را منتشر كنيم، باعث كمرنگ شدن عزت و عظمت دين و فرهنگمان، ايجاد شبهه در ذهن مخاطبان كمسن و سال و خيلي از مسائل مهم ديگر كه بهوسيله كم دقتي ما پيش ميآيد خواهد شد.
به همين خاطر است كه امام صادق(ع) در رابطه با زبان چنين فرمودند: «احفظ لسانك تسلم ولا تحمل الناس علي رقابنا»: «زبانت را نگه دار تا سالم بماني و مردم را بر گردن ما سوار مكن.»
به كار بردن زبان به شيوه نادرست اغلب باعث كم شدن روابط بين انسانها ميشود. وقتي به اغلب مشكلات نگاه كنيد و عيبجويانه به مطلب بنگريد، متوجه ردپاي زبان در اين بين خواهيد شد.
شايد اگر همه ما كار كردن با زبان را بلد بوديم، ديگر هيچ وقت مشكلات خانوادگي پيش نميآمد، شايد ديگران از ما نميگريختند، شايد قلبهايمان خانههاي يكديگر ميشد و شايد و شايدهاي ديگر كه تا به حال به آنها نرسيدهايم. بايد بيش از پيش مراقب بود، چراكه زبان سرخ، سر سبز را دهد بر باد.