نويسنده: مهري مرادي*
پيامدهاي استفاده بيرويه از گوشيهاي هوشمند و شبكههاي اجتماعي آسيبي است كه اگر جدي گرفته نشود، به تهديد تبديل خواهد شد. اوايل دهه 80 بود كه صحبت از فناوري جديدي در ميان مردم به گوش ميرسيد. آن روز تعجب از اين بود كه مگر ميشود هر جا رفت و تلفني همراه داشت؟ كمتر كسي فكر ميكرد فناوري كه روزي انگشت تعجب بر دهانها گذاشته بود، امروزه همگان را متحير كند. امروزه تكنولوژيهاي ارتباطي تقريباً همه گروههاي سني را در دام خود اسير كرده و مجال گريز از آن نيست. زماني تلفنهاي همراه در حدي بودند كه ميشد با آنها فقط تماس تلفني برقرار كرد اما ثانيه ثانيه اين اختراع افسارگسيخته رشد كرد و با ظاهري جذاب عامل گرايش تمام اقشار جامعه به خصوص جوانان شده است. البته ديگر بايد آن را به عنوان يك واقعيت اجتماعي پذيرفت. نرمافزارهايي مانند واتسآپ، اينستاگرام، تانگو، ايمو، تلگرام، وايبر، لاين و... ميهمانناخوانده خانوادهها شدند و ما هنوز فرهنگ درست پذيرايي از اين ميهمان ناخوانده را نياموختهايم و بدون شناخت، استقبال گرمي از آن داشتيم و چنان در استقبالمان زيادهروي كرديم كه توانستيم جزو رتبههاي برتر استفاده از گوشيهاي هوشمند و شبكههاي اجتماعي در جهان باشيم.
دنياي جذابي كه خوب و بد دارد
انساني كه امروزه خود را مدرن ميداند و امكانات دسترسي به فناوري را در دست دارد، قطعاً براي موفقيت خود بايد فرهنگ استفاده صحيح از آن را نيز بياموزد. اين واقعيت اجتماعي اجتنابناپذير، حقيقتي است كه تفاوت بسيار بين نسل ديروز و امروز را نشان ميدهد. جوان امروز كه در دنياي مجازي سير و سلوك ميكند از مكان و زمان گذر ميكند، بدون آنكه جابهجايي صورت بگيرد، با افراد مختلف در هر جاي دنيا ارتباط برقرار ميكند و دنياي مجازي و شبكههاي اجتماعي مجازي اين ارتباط راحت را براي او جذابتر ميكند.
نسل جوان نياز دارد كه خود را مطرح كند و اين مطرح شدن به او اعتماد به نفس ميدهد. از طرفي ارتباط و مشاركتي كه در گروهها با يكديگر دارند، حس بودن را در آنها تقويت ميكند و همين امر موجب ميشود كه كاربر زمان زيادي را در دنياي مجازي سپري كند و اين آسيبي است كه او را درگير ميكند.
در شبكههاي اجتماعي مجازي به انواع اطلاعات دسترسي داريم و اين تنوع در اطلاعات ديداري و شنيداري به ما هشدار ميدهد كه بايد هوشيارتر عمل كنيم چراكه اين شبكهها مثل همه پديدههاي مدرن ميتواند كاربردهاي منفي و مثبت داشته باشد كه اگر مديريت صحيح در اين زمينه به كار گرفته نشود شبكههايي كه ميتوانند كاربرد مثبت داشته باشند و درگاهي براي تبادل علم و تكنولوژي و سرگرميهاي مثبت و آموزشهاي مختلف در زمينههاي متعدد باشند، تبديل به ابزاري خواهد شد كه ميتواند به راحتي هنجارهاي اجتماعي را لگدمال كند، رفتارهاي نامتعارف و حتي غيرقانوني را ترويج كند. فضاي مجازي و رسانههاي نوين دنياي جذابي فراروي ما ميگذارد كه بخش اعظمي از آن كاذب است پس بايد توان تشخيص خود را بالا ببريم.
لزوم آموزش براي پيشگيري از آسيبهااگر آگاهي و آموزش درست صورت نگيرد و كاربران استفاده صحيح از اين فضا را نياموزند و نتوانند زمان را مديريت كنند به زودي به اين فضا اعتياد رواني پيدا ميكنند كه دور بودن از آن افسردگي و اضطراب را برايشان به ارمغان خواهد آورد.
استفاده افراطي و بيحد و حصر از شبكههاي مجازي در ميان زوجين نيز ميتواند حسادت را در ميان آنان شعلهور كرده و روابط خانوادگي را متزلزل كند. به طوري كه از يكديگر غافل شوند كه اين غفلت طلاق عاطفي را به دنبال خواهد داشت و ديده شده در بسياري از موارد منجر به طلاق واقعي شده است. اعتماد در ميان اعضاي خانواده به خصوص همسران كمرنگ ميشود كه روند نامطلوبي در زندگي آنها داشته و ادامه زندگي را تحت تأثير امواج منفي قرار ميدهد.
استفاده نادرست از اين فضا ميتواند اخلاقيات را زير سؤال ببرد، تجاوز به حريم خصوصي افراد را عادي جلوه دهد، مسائل ضدفرهنگي را ترويج كند، زمان مفيد كاربران را هدر دهد، كاربران انگيزه براي تلاش و پشتكار در جهت به دست آوردن مهارتهاي مثبت و مختلف را از دست بدهند، نظم اجتماعي و فردي و خانوادگي افراد را بر هم بزند، به طوري كه در كارهاي معمول زندگيشان اختلال ايجاد كند و گاهي منجر به منزوي شدن افراد نيز خواهد شد.
در اين شبكهها چون نظارت اجتماعي كاهش پيدا ميكند، افراد دچار شخصيت كاذب ميشوند كه با شخصيت واقعي آنان متفاوت است و بروز خشم كلامي و نوشتاري را در ميان آنها افزايش ميدهد. آسيب ديگري كه ميتواند جوانان را درگير كند، تكيه كردن بيش از حد دانشآموزان و دانشجويان بر منابع و اطلاعات موجود در فضاي مجازي است و صدالبته ميتواند سطح يادگيري را كاهش دهد. به نظر ميرسد با توجه به جوان بودن جامعه ايراني آموزش صحيح در زمينه استفاده از تكنولوژي و فناوري ميتواند كارگشا باشد. اگر قرار است ميزان آسيبديدگي را به حداقل برسانيم، بايد آموزش استفاده از فناوري با رشد و توليد آن همسو پيش رود تا از اين گردونه عقب نمانيم و به بيراهه نيز نرويم.
مديريت شبكههاي اجتماعيمديريت نحوه و زمان مناسب استفاده از شبكههاي اجتماعي به ما كمك ميكند تا بتوانيم از آن براي پيشبرد بهتر كارها، تبادل اطلاعات علمي، سرگرمي، ارتباط با دوستان و اقوامي كه از آنها دور هستيم استفاده كنيم. مسئولان امر موظف هستند توانمندي خود را در برابر پديدههاي نوظهور در دنياي مجازي افزايش دهند تا بتوانيم با گذر از آسيبها به پيامدهاي مثبت در جهت پيشرفت كشور و آگاهي جوانانمان دست پيدا كنيم و با توجه به اينكه همه اقشار جامعه از سنين پايين تا بزرگسال با اين پديده رو به رو هستند، ميطلبد تا مسئولان و نهادهاي ذيربط نظارت بيشتري روي مطالب منتشر شده در شبكههاي اجتماعي داشته باشند. بيشك افراد و نهادها و سازمانهاي منسجم و هدايتشدهاي با اهداف مشخص و روشهاي مخصوص اعتقادات ديني و مذهبي جوانان را نشانه گرفتهاند و به طور حتم غفلت از اين موضوع عواقب وخيمي در پي خواهد داشت.
*پژوهشگر و آسيبشناس اجتماعي