برجام به عنوان دستاوردي بزرگ محور پاسخ تمام سؤالات متنوع خبرنگاران بود؛ از اشتغال تا ركود و فروش مغازه‌دار! دستان خالي دولتمردان دولت يازدهم در حوزه عملياتي، رئيس‌جمهور محترم را واداشته تا برجام و عادي‌سازي روابط خارجي و بازگشت به محدوده اقتصاد طي دو سال آينده را به عنوان يك دستاورد تلقي كند و تصويري از آينده مبهم را دستاورد تلقي كند. اما اين تمام ماجراي نشست رئيس‌جمهور نبود. او در اين نشست جمله‌اي تكراري را بيان كرد كه پيش از اين كارشناسان اقتصادي حامي‌اش بارها و با ادبيات مختلف آن را بيان كرده‌اند. «اگر برجام نبود چه مي‌شد؟»
آنچه مي‌توان در ترسيم ادامه برجام متصور شد دو مسير كاملاً متفاوت است كه حتماً به عملكرد برنامه‌ريزان و قوه‌مجريه و مقننه برمي‌گردد.
نگاه اول كه احتمالاً رئيس‌جمهور به شدت تحت تأثير آن است و ملكه ذهن او شده ناشي از وظيفه‌اي است كه كاركرد دولت را در حد موزع درآمدهاي نفتي پايين آورده، لذا وقتي پول نفت نيست، هيچ كاري نمي‌توان انجام داد و وقتي پول نفت زياد مي‌شود يعني عملكرد اقتصادي دولت عالي است. غافل از اينكه اين نوع تفكر اقتصادي نيست بلكه عين سياست پوپوليستي است و نه تنها كشور را وابسته به قيمت و ميزان سطح فروش نفت مي‌كند بلكه در درازمدت ملعبه كساني مي‌كند كه قادرند قيمت نفت را دستكاري يا محدوديت در فروش نفت را براي ما ايجاد كنند. بديهي است چنين نگاهي افزايش استخراج نفت و فروش خام آن و رسيدن به سطح فروش نفت در سطح دولتي كه طي چهار سال پيش دائم عليه او حرف زده شده نه فقط دستاورد برجام بلكه اقتصاد مقاومتي تلقي مي‌شود!
به اين جملات عجيب كه توليد بيشتر نفت خام و فروش آن را اقتصاد مقاومتي خواند، توجه كنيد: «اولين كاري كه امسال در حوزه اقتصاد مقاومتي صورت گرفت، در مسئله نفت و گاز بود. اينكه توليد نفت از 2 ميليون به 3 ميليون بشكه برسد و صادرات نفت ما از يك ميليون بشكه به بالاي 2 ميليون بشكه برسد، كار ساده‌اي نيست. اقتصاد مقاومتي همين است كه توليد بالا برود، صادرات بيشتر شود و اشتغال بيشتر شود.» بديهي است با چنين نگاهي كارنامه به جامانده از دولت بسيار وخيم خواهد بود به خصوص كه دولت سنگين و فربه هزينه‌هاي جاري زيادي دارد و شعارها و نقدهايي درباره دولت قبلي كرده است.
نگاه دوم به برجام كه ناشي از نگاهي تجربي به كاهش قيمت نفت در دولت‌هاي قبل (صرف‌نظر از تورم ايجاد شده كه آن هم نتيجه بزرگ بودن دولت است) است. اين نگاه نشان داده تأكيد بر كاهش سهم نفت در اقتصاد يك ضرورت است و هر گاه كه درآمدهاي نفتي كم شده اقتصاد مردمي‌تر و نقش دولت كم رنگ‌تر شده است. اين همان آرزوي ديرينه همه كارشناسان و به خصوص كارشناسان حامي اقتصاد آزاد و دولت است. از اين رو بسياري از اقتصاددان‌هاي حامي دولت كه آقاي روحاني سؤال آنها را تكرار كرده‌اند و به عنوان حامي اقتصاد آزاد شناخته مي‌شوند، بهتر از هر كسي مي‌دانند كه اگر قرار باشد اقتصاد از روش توزيعي به توليدي حركت كند و در مسير توسعه و پيشرفت واقعي قرار بگيرد و رشد‌هاي ناشي از نفت و ناماندگار تكرار نشود، مسير تداوم برجام، اگر چه سخت‌تر بوده اما اقتصاد را مولد‌تر مي‌كرد.
آنچنان كه تجربه بيمه‌ها در دوران برجام باعث تقويت صنعت بيمه شد و بخش‌هايي از نفت كه مجبور به اعتماد به كارشناسان و توليدكنندگان داخلي بودند قابل تأمل است. بديهي است بسياري ديگر از تحولات اميدواركننده طي سال‌هاي اخير اعم از شفاف‌سازي‌ها در گمرك، در كسب درآمد از روش ماليات‌ستاني از فراريان بزرگ و... همه و همه نتيجه جبري بوده كه دولت به دليل ناتواني در كسب درآمدهاي نفتي به دنبال آنها رفته و اجرايي كرده است. وگرنه با درآمدهاي بالاي نفتي آن مي‌شد كه در دولت‌هاي نهم و دهم رخ داده است يا مثلاً اگر برجام ادامه مي‌يافت قوه مقننه همچنان هنگام تخصيص بودجه با نگاه اقتصاد توزيعي به دنبال تعريف پروژه‌هاي غيرعلمي و بدون توجيه اقتصادي (اعم از طرح‌هاي فولاد در مناطق بي‌آب و كارخانه‌هاي غيرفعال كاشي و فرودگاه‌هاي متروكه در شهرستان‌ها و...) در محدوده منطقه‌اي خود بودند به جاي اينكه به دنبال تدوين قوانين كارآمد در مسير توسعه و پيشرفت‌مند اصلاح ماليات‌هاي مستقيم و... بروند، البته نگارنده منكر هزينه‌هاي زياد و تحميلي تحريم بر اقتصاد نيست و به خوبي با تمام وجود خود آثار آب رفتن جيب‌ها و افزايش هزينه‌هاي زندگي را حس كرده است اما اگر با مردم رو راست بوديم و نگران آينده سياسي و واگذار كردن قدرت به رقيب نبوديم، اقتصاد روي ريل قرار مي‌گرفت.
آقاي روحاني با توجه به تجربه فعاليت در مركز تحقيقات استراتژيك و كارشناسان اقتصادي حامي دولت بهتر از نگارنده مي‌دانند كه مسير توسعه و پيشرفت در كشورهاي مشابه مانند چين، كره‌جنوبي، تايوان، ژاپن و... همه و همه سختكوشي و سختي يك يا دو نسل است كه با دولت همراه بوده‌اند؛ دولتي كه نگران آينده سياسي خود نبوده بلكه هدفش پيشرفت با معيارهاي كشور بوده است، لذا می‌توان گفت نه برجام در اقتصاد ما معجزه کرده یا می‌کند و نه اینکه نبود آن کشور را به‌طور کل فلج می‌کرد بلکه آنچه مهم است نوع نگاه برنامه‌ریزان و عملیاتی‌کردن است.
ادامه دارد...
