بالاخره چهارمين گزارش وزارت خارجه درباره برجام به كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس رسيد. اين گزارش بر اساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي در بازه زماني سه ماه به مجلس ارائه مي‌شود. حالا و در يك سالگي برجام وزارت خارجه در بخش‌هاي گوناگون به نقد عملكرد برجام اعم از هسته‌اي، اقتصادي و همچنين عملكرد كشورها مي‌پردازد.
شايد از نقاط ضعف اين گزارش كه در گزارش‌هاي پيشين هم مشاهده مي‌شد، اين باشد كه اشاره‌اي به تأثيرات بدعهدي طرف‌هاي مقابل بر رفع تحريم‌ها نكرده و در آن تنها به موارد به مثبت پرداخته شده است.
آغاز تزريق گاز به سانتريفيوژهاي نسل 8در حوزه هسته‌اي مهم‌ترين بخش از گزارش وزارت امورخارجه به همكاري‌هاي ايجاد شده در نتيجه برجام با كشورها و طرف‌هاي خارجي در حوزه هسته‌اي مي‌پردازد. شايد مهم ترين بخش فني اين گزارش مواردي باشد كه به تأسيسات فردو و همچنين رآكتور اراك مي‌پردازد. همچنين اين گزارش شامل جزيياتي در خصوص تزريق گاز به سانتريفيوژهاي نسل 8 ايران است. در اين گزارش عنوان شده كه تست با گاز اورانيوم روي ماشين IR-8 پس از رفع موانع و آماده‌سازي ماشين از ابتداي بهمن ماه آغاز خواهد شد. سانتريفيوژهاي نسل 8 به دليل توانايي بالاي خود در غني‌سازي به شدت مورد توجه امريكا و رژيم صهيونيستي قرار دارد.
همچنين درباره تبديل تأسيسات هسته‌اي فردو به مركزي براي تحقيق و توسعه آمده است، مذاكرات فني و تخصصي جهت توليد ايزوتوپ‌هاي پايدار در تأسيسات فردو با طرف روسي ادامه دارد و پيش نويس فاز اوليه در حال نهايي شدن است.
در بخش ديگري از اين گزارش درباره خريد كيك زرد در قبال تعويض آن با آب سنگين نيز تصريح شده كه در قبال فروش 38 تن آب سنگين توليدي ايران به روسيه، قريب به 130 تن اورانيوم طبيعي از آن كشور خريداري شد. مجوز مربوط از سوي كانال خريد برجام صادر شده است و مواد خريداري شده به زودي به ايران حمل مي‌شود. لازم به ذكر است كه كمالوند، سخنگوي سازمان انرژي اتمي در نشستي به اين نكته اشاره كرده بود كه انگلستان به دليل برخي از تنش‌هاي موجود مانعي بر سر انتقال اين مواد محسوب مي‌شود.
در گزارش وزارت امور خارجه در ارتباط با بازطراحي رآكتور آب سنگين اراك، عنوان شده كه مذاكره با چين جهت انعقاد قرارداد مشاوره بازطراحي مفهومي به مراحل پاياني رسيده است. مذاكره بر سر تعيين نوع سوخت رآكتور مذكور كه از حساسيت خاصي برخوردار است ادامه دارد. پيش از اين و در پي امضاي توافق برجام هسته مركزي رآكتور اراك خارج و قرار شد اين رآكتور به شيوه جديد باز طراحي شود.
بانك‌هاي بزرگ به سراغ ايران نميآيندبخش مهمي از اين گزارش به معرفي دستاوردهاي اقتصادي برجام به خصوص در حوزه بانكي و نفت كه به دليل تحريم‌هاي يك جانبه و چند جانبه بين‌المللي با مشكلات فراواني روبه رو شده اند، پرداخته است. همچنين در اين گزارش با ارائه نموداري به افزايش تعداد كارگزاري روابط بانكي بين ايران و بانك‌هاي بين‌المللي نيز اشاره شده است.
در گزارش وزارت امورخارجه در همين باره آمده است، گشايش‌هايي كه در اثر رفع تحريم‌هاي طبق برجام در حوزه بانكي و مالي پديد آمده بسيار وسيع و قابل توجه بوده و سيستم بانكي و مالي كشور را به طور كلي از مرحله بحران خارج نموده است. به‌رغم وجود برخي مشكلات كه عمدتا برجامي نيستند و به تحريم‌هاي اوليه و غيرهسته‌اي امريكا، قوانين پولشويي و ... مربوط مي‌شوند، مي‌توان گفت سيستم بانكي كشور با مانع تحريمي جدي مواجه نيست و هيچ كجا در بن بست قرار ندارد. البته اين گزارش بر اين نكته تصريح كرده است كه اين روابط تنها با بانك‌هاي كوچك برقرار شده است و روابط با بانك‌هاي بزرگ در حال راه اندازي است.
سكوت در قبال تلافي تمديد آيسادر گزارش وزارت امور خارجه همچنين به تمديد قانون آيسا در كنگره امريكا و مغايرت آن با تعهدات امريكا در برجام نيز اشاره شده است. در اين گزارش از نظر ايران تصويب مجدد قانون آيسا مغاير با تعهدات برجامي امريكا به شمارآمده است. با اين حال در اين گزارش هيچ اشاره‌اي به اقدامات موثر ايران در قبال اين اقدام به غيراز تشكيل كميسيون مشترك برجام نشده است.
در كنار اين گزارش فوق به تحليلي در قبال نقش ترامپ در اجراي برجام، فضاي ايران هراسي و نقش معاهده FATF پرداخته و آن را يكي از چالش‌هاي مهم در اجراي برجام معرفي كرده است.
برجام در نفت چه كرده استدر خصوص گشايش‌ها در بخش نفت و پتروشمي نيز آمده است: در حال حاضر وزارت نفت با 25 شركت بزرگ نفتي و بين‌المللي در حال مذاكره مي‌باشد و تا دي ماه 1395 تعداد 17 يادداشت تفاهم نيز امضا شده است. طبق اعلام وزارت نفت، در حال حاضر قراردادهاي در حال مذاكره در شركت ملي نفت 31ميليارد دلار، در پخش و پالايش 11ميليارد دلار و در پتروشيمي حدود 10 ميليارد دلار مي‌باشد و پيش بيني مي‌شود بخش قابل ملاحظه‌اي از اين قراردادها طي ماه‌هاي آينده نهايي شود. همچنين در بخش حمل و نقل تاكنون 143فروند از كشتي‌هاي شركت كشتيراني جمهوري اسلامي ايران و 74فروند از نفتكش‌هاي شركت ملي نفتكش، از فهرست تحريم‌هاي امريكا خارج شد. پس از اجراي برجام، تردد كشتي‌هاي خطوط و شركت‌هاي مهم حمل ونقل بين‌المللي به بنادر ايران آغاز شده و تاكنون بيش از20 شركت كشتيراني همكاري و تردد خود به بنادر ايران را آغاز نموده‌اند.
براساس اين گزارش، تاكنون بيش از 30 تفاهمنامه و شش موافقتنامه در حوزه حمل و نقل دريايي، از جمله خريد و ساخت انواع كشتي، تأمين منابع مالي پروژه‌هاي ساخت كشتي، تعميرات كشتي، ايجاد شركت‌هاي مشترك، آموزش و تامين نيرو، تأمين سوخت، خدمات بندري و فناوري اطلاعات بين كشتيراني جمهوري اسلامي ايران و شركت‌هاي برتر فعال در اين حوزه به امضا رسيده و بعضاً آماده اجرايي شدن است.
نكته جالب اينجاست كه با شمرده شدن تمام اين دستاوردها در اين گزارش‌ها به اين نكته اشاره نمي‌شود كه تأثير بدعهدي غرب بر اجراي برجام چه بوده است.
