فطرت بشر بر رحمت و مهرباني است. خداوند متعال قسمتي از رحمت خود را در فطرت همه موجودات نهاده است و همه ذاتاً مهربان هستند. مهرباني يك خوي اجتماعي است و از ياوران رسول مكرم اسلام(ص)، به عنوان افراد جامعه اسلامي آن دوران، اينگونه ياد شده است كه آنها در بين خود مهربان بودند. خداوند متعال مهرباني در يك اجتماع را آنقدر مهم مي‌داند كه سفارش به مهرباني را يكي از شرايط گذر از گردنه‌اي صعب‌العبور در روز قيامت بيان مي‌فرمايد و از سفارش‌كنندگان به عنوان رستگاران روزگار ياد مي‌كند.
چه نيكو سخني است كه امام كاظم(ع) از حضرت مسيح(ع) نقل مي‌كنند: «خوشا به حال مهرباني‌كنندگان به يكديگر! آنان در روز قيامت مورد مهرورزي خداوند قرار مي‌گيرند.» پيامبر اكرم(ص) ايمان را عامل رفتن به بهشت اعلام فرموده و محبت و مهرورزي به يكديگر را به عنوان راهي براي مؤمن شدن معرفي مي‌كنند. چنانچه مي‌فرمايند: «قسم به خدايي كه جانم در دست قدرت اوست، داخل بهشت نمي‌شويد تا زماني كه مومن باشيد، مومن نمي‌شويد تا زماني كه به يكديگر محبت نكنيد و مهر بورزيد. ايشان مي‌فرمايند: لَنْ تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا: «مؤمن شمرده نمي‌شويد، تا با يكديگر دوستي و محبت كنيد.» مهرباني نسبت به يكديگر در جوامع مختلف به قدري مورد توجه است كه امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «كسي كه اهل مهرورزي و دوست داشتن نيست، نبايد انساني ستوده و پسنديده به حساب آيد.» امام خميني(ره) نيز مي‌فرمايند: «كسى كه قلب او از رأفت و رحمت به بندگان خدا خالى باشد، بايد او را از مسلك اين جمعيت خارج و از حق دخول در عائله بشرى محروم نمود.» يعني اگر كسي حق مهر ورزيدن را نسبت به افراد مختلف رعايت نكرد، از تمام حقوقي كه دارد، محروم است.
مهرباني در خانوادهانسان مهربان و سفارش‌كننده به مهرباني در زمره رستگاران روزگار قرار مي‌گيرد، به خصوص مهرباني با خانواده از جمله مواردي است كه اهل بهشت از آن دم مي‌زنند و دليل بودنشان در جنت را اينگونه بيان مي‌كنند: ما در دنيا نسبت به خانواده خود اشفاق داشتيم، هم آنان را دوست مى‌داشتيم و به سعادت و نجاتشان از مهالك و ضلالتها عنايت داشتيم و هم از اينكه مبادا گرفتار مهالك شوند مىترسيديم. به همين منظور به بهترين وجه با آنان معاشرت مى‌كرديم و نصيحت و دعوت به سوى حق را از ايشان دريغ نمىداشتيم. سيره پيامبر و ائمه اطهار(ع) مهرباني نسبت به خانواده و نزديكان خود بوده و به شهادت تاريخ، هيچ كسي ديده نشده كه نسبت به خانواده‌اش مهربان‌تر از پيامبر خدا باشد. فرزند بر پدر و مادر حقوقي دارد. مانند حقوقي كه پدر و مادر بر فرزند دارند. اين فرموده پيامبر مهر و رحمت است. از ميان ده‌ها حقوق و وظايفي كه براي والدين و فرزندان نسبت به هم ذكر شده است، مهرباني مهم‌ترين وظيفه‌اي است كه در خانواده بايد به آن توجه شود و افراد نسبت به هم مهربان باشند. همه افراد در خانواده نسبت به هم اين وظيفه را دارند ولي چيزي كه مهم‌تر است مهرباني والدين و فرزندان نسبت به يكديگر است، چراكه اگر اين مهم تحقق يابد، فرزندان نيز با يكديگر با مهرورزي رفتار خواهند كرد.
مهرباني والدين نسبت به فرزندان
محبت و مهرباني والدين نسبت به فرزندان، دستور رسول خدا(ص) است. چنانچه مي‌فرمايند: «فرزندانتان را گرامي بداريد و آنان را نيكو تربيت كنيد تا آمرزيده شويد.». از ديدگاه اسلام، محبت و مهرباني، اصل مهمي براي تربيت فرزند است. اين مهم به شدت مورد تأكيد قرار گرفته و موجب سرازيري رحمت الهي به سوي والدين مي‌شود، چراكه امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «بدون ترديد، خداوند بر بنده خود به خاطر شدت محبت به فرزندش، مهرباني مي‌كند.» در مقابل، محبت نكردن به شدت نكوهش شده است، چنانچه حضرت رسول(ص) مي‌فرمايند: «از ما نيست كسي كه به كودكان، مهرباني نكند.» همچنين در مورد نبوسيدن فرزندان كه يكي از نمودهاي مهرباني است اينگونه روايت شده: مردي خدمت پيامبر(ص) رسيد و گفت هرگز كودكي را نبوسيده‌ام. وقتي بازگشت پيامبر خدا فرمودند: اين كسي است كه در نظر من از اهل آتش است. مهرورزي نسبت به فرزندان حق آنان است كه والدين بايد اين حق را به خوبي ادا كنند. اين دستور پيامبر است كه كودكان را دوست بداريد و با آنها مهرباني كنيد.
مهرباني فرزندان نسبت به والدين
دستورات رسيده در مورد مهرباني فرزندان نسبت به والدين بسيار است و آن چيزي كه در اين متن به آن اشاره شده قطره‌اي از درياي بيكران معارف در مورد مهرباني با پدر و مادر است. خداوند متعال سفارش پدر و مادر را بارها كرده و فرموده است به پدر و مادر خود نيكي كنيد. اين حكم خداوند است.
خداوند تبارک و تعالي دستور مي‌دهد از روى مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستران و به آنان مهر بورز! انسان بايد در معاشرت و گفت‌و‌گو با پدر و مادر طوري رفتار کند كه پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس كرده و متوجه شوند كه او خود را در برابر ايشان خوار مي‌دارد و نسبت به ايشان مهر و رحمت دارد. ائمه اطهار(ع) بركات فراواني را براي مهرباني با پدر و مادر ذكر كرده و سفارش‌هاي بسياري در اين مورد ايراد فرموده‌اند. امام علي(ع) مي‌فرمايند: «نيكي كردن به پدر و مادر بزرگ‌ترين وظيفه است.» رسول مهر و رحمت(ص) نيز چنين مي‌فرمايند: «كسي كه طولاني شدن عمر را دوست دارد، بايد به پدر و مادرش نيكي و با خويشاوندانش ارتباط بر قرار كند.» امام صادق(ع)در اين‌باره مي‌فرمايند: «به پدرانتان نيكي كنيد، تا فرزندانتان به شما نيكي كنند.» مهرباني به پدر و مادر واجب و از بزرگ‌ترين وظايف است و حتي در مورد والديني كه به دين حق (اسلام) اعتقادي ندارند، بايد مهربان بود.
در روايت است كه معمّر بن خلّاد مي‌گويد: به امام رضا(ع) عرض كردم: مي‌توانم براي پدر و مادرم دعا كنم، با اينكه به دين حق اعتقاد ندارند؟ امام فرمودند: براي آنان دعا كن و براي آنها صدقه بده! اينها از نمودهاي مهرباني است. اگر زنده‌اند و به دين حق اعتقاد ندارند، با ايشان مدارا كن، زيرا پيامبر خدا (ص) فرموده‌اند: خداوند مرا براي گسترش رحمت و مهرباني ميان مردم برانگيخته است، نه آزاررساني و نامهرباني.
حديثي ديگر نيز از امام مهربان علي بن موسي الرضا(ع) داريم كه مي‌فرمايند: «نيكي به پدر و مادر واجب است اگر چه مشرك باشند.» چه زيبا دعايي است كه حضرت سجاد(ع) فرموده‌اند: اللَّهُمَّ خَفِّضْ لَهُمَا صَوْتِي، وَ أَطِبْ لَهُمَا كَلَامِي، وَ أَلِنْ لَهُمَا عَرِيكَتِي، وَ اعْطِفْ عَلَيْهِمَا قَلْبِي، وَ صَيِّرْنِي بِهِمَا رَفِيقاً، وَ عَلَيْهِمَا شَفِيقا: خداوندا آهنگ صدايم را به گوش ايشان آرام گردان و سخنم را برايشان خوشايند ساز! اخلاقم را براي آنان نرم كن و دلم را به ايشان مهربان قرار بده! مرا يار و دوستدار آنان قرار بده!
