فقط شناورهاي رس پاش چاره برخورد با كشنده ها هستند كه هنوز ايران هيچ شناوري در اختيار ندارد

حمله مرگبار كشنده هاي قرمز به خليج فارس و درياي عمان

چند روز پيش بود كه خبري در مورد قهوه اي شدن آب هاي جنوب و به تبع آن انتشار بوي نامطبوع از اين آبها منتشر شد رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، شکوفایی جلبکی ناشی از گسترش آلاینده‌های آب را عامل آن عنوان كرد. عاملي كه به "كشنده قرمز" شهرت يافته است. كشنده هايي كه می‌تواند اثرات مخرب و مضر قابل ملاحظه‌ای بر روی سلامتی مردم، آبزیان، صنایع مهمي همچون پرورش ماهی، پرورش صدف و صنعت ماهیگیری و کیفیت آب و محیط زیست مناطق ساحلی داشته باشد. هر چند براي جلوگيري از شكوفايي و پيشرفت کشند قرمز تاکنون روش‌های شیمیایی، بیولوژیکی و رس پاششی پیشنهاد شده است اما نتایج تحقیقات نشان داده که کم‌خطرترین روش، «رس پاششی» است. روشي كه براي اجراي آن به شناورهاي بزرگی نیاز است و متاسفانه چنين شناورهای كه قادر به پوشش دادن نوار ساحلی باشند، در ايران نيست و عملا بايد دست روي دست گذاشت و شاهد مرگ تدريجي آبزيان خليج فارس و درياي عمان بود.

پدیده کشند قرمز نخستین بار در مرداد ماه 1387 در خلیج فارس و دریای عمان مشاهده شد که عامل آن نوعی جلبک به نام «ککلودینیوم» بود و باعث نابودی بیش از 34 تن آبزی شد.

از آن سال به بعد هيولاي قرمز هيچ وقت از آبهاي جنوبي ايران خارج نشد و اين ميهمان ناخوانده چنان خود را به صاحبخانه اي قلدر تبديل كرد كه خیرا به رنگ قهوه‌ای تغییر رنگ داده و بوی بسيار نامطبوعي نيز ایجاد کرده، بطوريكه به گفته ساحل نشينان، ديگر تنفس در اين مناطق سخت و دشوار شده.

ميهمانان كشنده

پديده كشند قرمز در سراسر جهان رخ می دهد و بطور موثر منابع شیلات را در كشورهای نظیر اسكاندیناوی، ژاپن، كارائیب، اقیانوس آرام جنوبی و آبهای آمریكای شمالی و اين اواخر حتی ایران نابود كرده یا مشكلاتی برای آنها بوجود آورده است.

تلف شدن صدها وال و دلفین در آبهای امریكای شمالی و خلیج فارس ايران از جمله عوارض اين كشنده هاست كه اخبار آن در تمام دنيا مخابره شد.

به گفته محققان برخی از انواع کشند قرمز به تولید سمهای طبیعی، کاهش اکسیژن محلول یا سایر تاثیرات منفی می انجامد. بیشترین اثرگذاری کشند قرمز مربوط به مرگ و میر آبزیان وحشی دریایی و ماهیان ساحلی، پرندگان، پستانداران دریایی و سایر موجودات است.

برخی از جلبک های یاد شده تولید سم می کنند و نرمتنانی مانند اویسترها، صدف ها و سایر موجودات فیلتر کننده از آنها تغذیه می کنند. از این طریق سم وارد بدن آنها و سپس ماهیانی که از آنها تغذیه می کنند می شوند ودر دنباله زنجیره خوراکی وارد بدن انسان می شود. هر چند همگی گونه های مسبب کشند قرمز سمی نیستند اما گونه های سمی بیشتر در بوجود آمدن این پدیده دخیل هستند. از این رو پدیده یاد شده می تواند سبب بروز بیماری های خطرناکی شود و اثرات زیانبار اقتصادی به دنبال داشته باشد که همچون انگیزه ها ان می توان به اسیب خوردن به صنعت توریسم اشاره کرد. بنابراین شناخت این رویداد و راههای جلوگیری از آن نیاز و ضروری به نظر می رسد.

شکوفایی، به صورت پایدار می تواند سبب کمبود اکسیژن منطقه (شب هنگام) شده و در نتیجه خفگی آبزیان را به دنبال داشته باشد و گاه به حالت لزج و چسبنده دیده می شود، به طوري كه وقتی آب را در دست گرفته از بین انگشتان به صورت یک توده غلیظ خارج می شود که در این گام ، بیشترین مرگ و میر موجودات دریایی اتفاق می افتد.

منتظر شناور ري پاش هستيم

برای رهایی از شکوفایی کشند قرمز تاکنون روش‌های شیمیایی، بیولوژیکی و رس پاششی پیشنهاد شده است و نتایج تحقیقات محققان نشان داده که کم‌خطرترین روش، «رس پاششی» است.

در روش‌های شیمیایی باید از مواد شیمیایی استفاده شود که عوارضی بر محیط زیست و طبیعت به جای خواهد گذاشت و در روش‌های بیولوژیکی نیز ممکن است گونه‌ای که برای این کار در نظر گرفته می‌شود، در طولانی مدت به گونه مهاجم تبدیل شود؛ از این رو بهترین روش «رس پاششی» خواهد بود.

در روش «رس پاششی»، دوغاب رس بر روی پلانگتون‌های شکوفا شده در سطح آب پاشیده می‌شود و ذرات پلانگتون به رس‌ها چسبیده و به اعماق آب می‌روند.

تاکنون محققان پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان موفق شدند دستگاه رس‌ پاش را مورد آزمایش قرار دهند، ولی به گفته دکتر محمدصدیق مرتضوی رییس پژوهشکده این دستگاه رس پاش دارای حجم بزرگی است که استفاده از آن به شناور بزرگی نیاز دارد. شناورهایي که قادر به پوشش دادن نوار ساحلی باشند، در اختیار نیست؛ بنابراین عملا استفاده از این دستگاه ممکن نیست.

بر این اساس دستگاه رس پاش کوچکتری از کره جنوبی خریداری شد که آزمایش آن با استفاده از یک فروند شناور صیادی سنتی در آب‌های ساحلی بندرعباس با موفقیت انجام شده است.

مرتضوی با اشاره به نتایج به دست آمده از این آزمایش، ادامه داد: نتایج حاصل بیانگر عملکرد خوب دستگاه در کاهش میزان تراکم پلانگتون‌ها است.

مطالعات بدون عمل

اگر از قيمت و هزينه بر بودن شناورهاي رس پاش بگذريم مهم اين است كه در حال حاضر كشنده ها چنان به خليج فارس و درياي عمان حمله كرده اند كه با تغيير دادن رنگ اين ابها بوي بسيار نامطبوعشان هم زندگي را بر ساحل نشينان دشوار كرده است.

در همين رابطه رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی نيز تغییر رنگ آب به همراه بوی نامطلوب در منطقه گسترده‌ای از سواحل ایران در چابهار را ناشی از شکوفایی پدیده «کشند» عنوان كرده است.

دکتر ناصر حاجی‌زاده ذاکر با بيان اينكه کشند قرمز می‌تواند اثرات مضر قابل ملاحظه‌ای بر روی سلامتی مردم، آبزیان، صنایع مهم همچون پرورش ماهی، پرورش صدف و صنعت ماهیگیری و کیفیت آب و محیط زیست مناطق ساحلی داشته باشد ، به اقدامات انجام شده در مرکز اقیانوس‌شناسی در دریای عمان و اقیانوس هند چابهار اشاره کرده و یادآور شد: "از مراحل ابتدایی وقوع کشند قرمز در سواحل دریای عمان، این پژوهشگاه بلافاصله وقوع کشند قرمز را شناسایی کرده و اقدامات لازم برای تشخیص محدوده و نوع اثرات احتمالی بر روی محیط زیست دریایی را انجام داده است."

وي با اشاره به تجربیات جهان، استفاده از پخش ترکیبات رس برای مقابله با کشندهای قرمز آب‌های ساحلی ایران را به عنوان یک راهکار اساسی قابل استفاده عنوان کرد و گفت: "در این رابطه ضروری است بررسی‌ها و مطالعات تکمیلی برای شناسایی مؤثرترین ترکیبات رس برای استفاده و هم‌چنین مؤثرترین روش‌های پخش رس بر روی سطح آب با توجه به شرایط محلی منطقه وقوع کشند قرمز و مشخصات کشند قرمز رخ‌داده به عمل آید."