تأثير فعاليت مؤسسات فرهنگي - آموزشي خارجي در رونق زبان‌هاي خارجه پس از پيروزي انقلاب

نسلی که غرب در پی پرورش آن است

برخلاف آنچه در كشور ما براي آموزش زبان انگليسي تبليغ مي‌شود كه دارا بودن مدرك بين‌المللي زبان انگليسي امتياز است، بسياري از كشورهاي پيشرفته دنيا چنين اعتقادي ندارند. در حقيقت فراگيري زبان استعمارگران بخصوص انگليس ترفندي براي تسلط يافتن بر ديگر كشورها بوده است. چراکه از ديرباز دولت‌هاي استعماري با اين استدلال كه علم و تكنيك و پيشرفت از آن ماست و بدون آموزش زبان ما نمي‌توانيد بدان دست يابيد سعي داشتند فرهنگ خود را در ديگر سرزمين‌ها ترويج دهند. اما ايدئولوژي امام خميني در برهه اي از تاريخ سد راه انديشه‌هاي استعماري غرب شد، حال چه شده كه با گذشت چند سال از پيروزي انقلاب اسلامي سياست‌هاي فرهنگي غرب در سيستم آموزشي مان نفوذ كرده و روز به روز بر تعداد مراكز و مؤسسات آموزش زبان انگليسي افزوده مي‌شود، مبحثي است كه در مقال پيش روي بدان خواهيم پرداخت.
   
همانطور كه همگان مطلعند در سال‌هاي نخست پس از پيروزي انقلاب و تشكيل جمهوري اسلامي، به دليل فضاي انقلابي حاكم بر جامعه و تقابل ايدئولوژي امام خميني با رژيم پهلوي علاوه بر كاهش ميزان فراگيري زبان‌هاي خارجه، روند فعاليت‌هاي مؤسسات و سازمان‌هاي
فرهنگي - آموزشي خارجي نيز به دليل اشاعه جهان‌بيني غربي در كشور با محدوديت‌هايي چند همراه شد و رو به تعطيلي رفت اما اين محدوديت‌ها بدين معنا نبود كه با گذشت چند سال هيچ مؤسسه خارجي در ايران نتواند فعاليت داشته باشد. در حقيقت با گذشت تقريباً يك دهه در پي تغيير و تحولاتي كه در سيستم فرهنگي و آموزشي نظام اسلامي‌مان پديد آمد بسياري از سازمان‌هاي فرهنگي- آموزشي وابسته به ديگر كشورها در ايران فعاليتشان را از سر گرفتند و فراگيري زبان‌هاي خارجه رونقي دوچندان يافت.
البته برگزيدن زبان انگليسي به عنوان يكي از دروس اصلي مدارس و دانشگاه‌ها سبب شد كه اين زبان بيش از ديگر زبان‌هاي خارجي در مؤسسات آموزشي با استقبال روبه‌رو شود. چراكه نواقص موجود در سيستم آموزش زبان انگليسي مدارس علتي شد كه عده‌اي از دانش‌آموزان براي تقويت خود در اين واحد درسي به سراغ آموزشگاه‌هاي زبان انگليسي بروند. حال اينكه چرا و توسط چه كساني اين زبان در دوران پس از پيروزي انقلاب اسلامي به عنوان دروس اصلي مدارس و دانشگاه‌ها انتخاب شد خود سؤال‌برانگيز است. چراكه همانطور كه گفته شد بحث فراتر از آموزش يك زبان خارجي است و موضوع اصلي تأثير فرهنگ غرب بر جامعه اسلامي ايران است.
 
 فعاليت مؤسسات فرهنگي- آموزشي خارجي

همانطور كه پيشتر اشاره شد از روزگار سلطنت پهلوي دوم فضا براي فعاليت مؤسسات و انجمن‌هاي فرهنگي غربي گسترده‌تر شده و اين مسئله سبب رونق بيشتر زبان‌هاي خارجه به خصوص انگليسي در كشور گرديد. چراكه با توجه به ارتباط قوي دولت ايران با دول غربي به خصوص امريكا و انگليس، عناصر فرهنگي غرب در بطن جامعه و به خصوص در ميان نسل جوان و نوجوان نفوذ يافته و سبب گرايش هرچه بيشتر نسل جوان به فراگيري زبان‌هاي خارجه و به خصوص انگليسي شد. در واقع سياست غرب براي تحت كنترل گرفتن منطقه نفوذ بر فرهنگ و آداب و سنن جوامع بود از اين روي سياستمداران غربي درصدد برآمدند كه از طريق آموزش زبان‌هاي خارجه و به خصوص انگليسي بر فرهنگ جامعه ايران تأثير گذاشته و بر آن مسلط شوند. به همين جهت به تبليغ مؤسسات و انجمن‌هاي
فرهنگي - آموزشي در نشريات زمان پرداختند كه البته با استقبال نيز همراه شد. اما اين مؤسسات به دليل تفاوت رويكردشان با آرمان‌هاي انقلاب اسلامي چند سالي از فعاليت در ايران بازماندند. از مشهورترين مؤسسات خارجي كه پس از پيروزي انقلاب آموزش زبان‌هاي خارجه خود را از سر گرفتند مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
 
 انستيتو گوته

اين مؤسسه كه نامش برگرفته از نام شاعر و فيلسوف سده نوزدهم آلمان است از جمله مؤسسات فرهنگي غير دولتي آلمان است كه نخستين بار در سال 1951م در شهر فرانكفورت پايه‌گذاري مي‌شود. تنها هفت سال بعد از پايه‌گذاري نخستين شعبه اين مؤسسه در تهران و شعبات ديگرش چند صباحي بعد در ديگر شهر‌هاي ايران نيز افتتاح شد. لازم به يادآوري است كه اين مؤسسه از جمله مؤسساتي است كه با پيروزي انقلاب اسلامي نيز توانست مجوز فعاليت در ايران را به دست آورد. مركز آموزش زبان آلماني اين مؤسسه امروزه نيز در تهران داير است و سالانه صدها تن از هموطنانمان دوره‌هاي مختلف فراگيري زبان آلماني را در اين مؤسسه به جهت علاقه‌مندي يا دريافت پاسپورت كشور آلمان، مي‌گذرانند. افزون بر اين، در مؤسسه ياد شده دوره‌هاي ويژه‌اي جهت بهبود كيفيت تدريس اين زبان در ايران براي مدرسان زبان آلماني نيز برگزار مي‌شود.
 
 انجمن فرهنگي اتريش

سابقه فعاليت‌هاي اين انجمن در ايران به روزگار پيش از پيروزي انقلاب اسلامي بازمي‌گردد و گفته مي‌شود تنها مؤسسه فرهنگي خارجي مستقر در ايران است كه در نخستين سال‌هاي پس از تشكيل جمهوري اسلامي نيز تعطيل نشده است. حوزه فعاليت اين انجمن زمينه‌هاي مختلفي چون معماري، هنرهاي تجسمي و موسيقي و گفت‌وگوي تمدن‌ها و... را در برمي‌گيرد. اما كلاس‌هاي آموزش زبان آلماني اين مركز از سوي ايرانيان با استقبال بيشتري روبه‌رو بوده است.

  مركز زبان فرانسه

اين مركز وابسته به بخش فرهنگي سفارت فرانسه در ايران است و برگزاري دوره‌هاي مختلف مرتبط با زبان فرانسه عمده‌ترين فعاليت‌هايي است كه در آن انجام مي‌گيرد.
 
شوراي فرهنگي بريتانيا

اين شورا كه در سال 1934م(1313-1312 ) توسط دولت بريتانيا بنيان گذاشته شده را مي‌توان يكي از باسابقه‌ترين سازمان‌هاي بين‌المللي در ارتباط با روابط فرهنگي آموزشي برشمرد. اين شورا كه عمده‌ترين فعاليتش ترويج زبان انگليسي در سرتاسر جهان بود فعاليتش را از سال 1321-1320 ش در ايران آغاز كرد. دفاتر اين شورا ابتدا در پي پيروزي انقلاب اسلامي در ايران بسته شد اما 23 سال بعد در سال 2001 دگر بار فعاليت خود را در ايران از سر گرفتند تا اينكه مجدداً در سال 2009 فعاليت اين شورا در ايران متوقف شد. با اين وجود در تارنماي فارسي اين شورا كه همچنان فعال است آمده كه اين تعطيلي موقتي و گذراست. آنچه روشن است شوراي فرهنگي بريتانيا تلاش مي‌كند تا با در اختيار قرار دادن منابع مرتبط با آموزش زبان انگليسي و برگزاري دوره‌هاي آنلاين همچنان به فعاليت خويش در ايران ادامه دهد. البته لازم به يادآوري است كه فعاليت اين شورا و ديگر مراكز خارجي آموزش زبان در كشورمان از سوي زبان‌آموزان هيچگاه محدود به فراگيري زبان‌هاي خارجه نمانده و اغلب زبان‌آموزان اين مراكز تحت تأثير فرهنگ بيگانه قرار مي‌گيرند. همانطور كه فعاليت‌هاي شوراي فرهنگي بريتانيا پيش از پيروزي انقلاب چنان بر جامعه تأثير گذاشت كه سبب شد در حد فاصل سال‌هاي 1320 تا 1356ش حدود 10 هزار نفر دانشجو و گردشگر از ايران به سوي بريتانيا روانه شوند.
 
 رونق آموزشگاه‌هاي خصوصي زبان

البته به جز مؤسسات خارجي ياد‌شده شمار فراواني مركز و آموزشگاه‌هاي دولتي و خصوصي نيز وجود دارند كه امروزه در امر آموزش زبان‌هاي خارجي نقشي پررنگ و برجسته ايفا مي‌كنند. از جمله مشهورترين و معروف‌ترين اين آموزشگاه‌ها كه برخي از آنها داراي شعب متعددي مي‌باشند مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

  مراكز آموزش زبان جهاد دانشگاهي

جهاد دانشگاهي در مرداد سال 1359 به منظور تحقق بخشيدن به اهداف انقلاب فرهنگي تأسيس شد و بنا بر آنچه در ماده دوم اساسنامه آن ذكر شده است توسعه امور فرهنگي در جامعه از طريق همكاري با حوزه، دانشگاه و ساير مراجع و نهادهاي فرهنگي از اهداف اصلي آن است. در راستاي نيل به اين مهم جهاد دانشگاهي دامنه فعاليت‌هاي خود را در عرصه‌هاي متنوعي گسترانده است. از جمله اين فعاليت‌ها مي‌توان از تأسيس مراكز آموزش زبان وابسته به اين نهاد ياد كرد. آنچه آشكار مي‌نمايد، شعب مراكز آموزش زبان جهاد دانشگاهي در حال حاضر در سراسر كشور داير است و در آن به آموزش زبان‌هاي گوناگون پرداخته مي‌شود. به عنوان نمونه گروه زبان‌هاي خارجي جهاد دانشگاهي دانشگاه تهران در مراكز آموزش خود دوره‌هاي آموزش مرتبط با زبان‌هاي انگليسي، فرانسوي، اسپانيايي، آلماني، عربي، ايتاليايي و روسي را برگزار مي‌‌كند. گفتني است به جز زبان‌هاي ياد شده در مراكز مختلف اين سازمان، زبان‌هاي چيني، تركي استانبولي و كردي نيز آموزش داده مي‌شوند. در گستردگي و تنوع خدمات ارائه شده توسط مراكز آموزش زبان جهاد دانشگاهي همان بس كه در حال حاضر شمار دوره‌هاي گوناگون كه اين مركز در زمينه آموزش زبان‌هاي خارجي برگزار مي‌كند بالغ بر41 دوره است.

  كانون زبان ايران

اين مؤسسه كه در حقيقت در دوران جمهوري اسلامي جايگزين مركز آموزش زبان وابسته به انجمن فرهنگي ايران و امريكا (انجمني كه به پيشنهاد حسين علا و رياست محمدعلي فروغي در سال 1304 آغاز به كار كرد) شد، به كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان كه از جمله سازمان‌هاي دولتي متعلق به وزارت آموزش و پرورش است تعلق دارد. در شعبه‌هاي مختلف اين مؤسسه كه در سراسر ايران گسترش يافته است، زبان‌هاي انگليسي، آلماني، روسي، عربي، فرانسوي و اسپانيايي آموزش داده مي‌شود اما تمركز اصلي اين مؤسسه بر آموزش زبان انگليسي با لهجه امريكايي است.
  مؤسسه شكوه
از روزگار رژيم پهلوي، به جز دانشگاه‌ها و مؤسسات و مراكز آموزشي غربي، مؤسسات خصوصي آموزش زبان انگليسي نيز بر آموزش زبان همت مي‌گماردند كه از پيشگامان اين مؤسسات خصوصي مي‌توان به مؤسسه زبان شكوه اشاره داشت. نخستين شعبه اين مؤسسه در دو كلاس و با 12 زبان‌آموز توسط دكتر محسن شكوه در سال 1329 در تهران بنا نهاده شد ولي طي دو سال چنان توسعه يافت كه دكتر شكوه اقدام به افتتاح چند شعبه در تهران كرد. در دوران حيات رژيم پهلوي اين مؤسسه زبان چنان رونق گرفته بود كه تا پايان عمر اين رژيم تعداد شعبه‌هايش به عدد 60 رسيده بود. البته لازم به يادآوري است كه پيروزي انقلاب سبب تعطيلي اين مؤسسه شد اما پس از مدتي از سوي نظام جمهوري اسلامي از دكتر محسن شكوه براي بازگشايي مؤسسه شكوه دعوت به عمل آمد. آغاز به كار مجدد اين مؤسسه آنچنان با استقبال مواجه شد كه تا به امروز تعداد شعب اين مؤسسه آموزشي زبان در سراسر كشور به حدود 300 شعبه رسيده است.

  مؤسسه زبان كيش

اين مؤسسه بزرگ دولتي كه متعلق به سازمان مناطق آزاد كيش است داراي شعب بسيار مرتبط با آموزش زبان‌هاي خارجي است و عمده فعاليتش در زمينه آموزش زبان انگليسي است اما زبان‌هاي فرانسوي، آلماني و اسپانيايي نيز در برخي شعب آن آموزش داده مي‌شود.
 
 مؤسسه آموزش زبان سفير گفتمان

نخستين شعبه اين مؤسسه خصوصي در 20 ارديبهشت 1320 در تهران افتتاح شد و در حال حاضر داراي 64 شعبه در تهران و شهرستان‌هاست. عمده فعاليت آن در زمينه آموزش زبان انگليسي است اما يكي از شعب آن در تهران به آموزش زبان فرانسه نيز مي‌پردازد.
به جز مؤسساتي كه نامشان آورده شد مي‌توان از مؤسساتي چون مركز آموزش زبان‌هاي خارجي علامه قطب راوندي، مركز آموزش زبان ايران و كانادا، آموزشگاه زبان ايران آكسفورد(ايرانيان)، مؤسسه فرهنگي - هنري ايران و استراليا، مركز آموزش زبان‌هاي خارجي هرمص، مركز زبان آريانپور، مؤسسه فرهنگي - هنري و آموزش كيش اير و كانون زبان آويد نيز نام برد.
 
رسانه‌هاي نوين و تأثيرشان بر آموزش زبان

 علاوه بر مدارس و مراكز دانشگاهي و مؤسسات خصوصي آموزش زبان، پيدايش، گسترش و پيشرفت رسانه‌هاي ارتباطي نوين نيز در آشنايي مردمان ايران زمين با زبان‌هاي خارجي به ويژه انگليسي نقش بسزايي داشته است. به عنوان نمونه با ظهور و گسترش ماهواره در جامعه بسياري به تماشاي شبكه‌هاي تلويزيوني انگليسي‌زبان كه عمدتاً به پخش فيلم مي‌پرداختند و به طور مستقيم يا غيرمستقيم تحت تأثير قرار گرفته بودند  به فراگيري زبان‌هاي خارجه روي آوردند، زيرا اغلب آنان مشتاق بودند كه سخنان بازيگران فيلم‌ها را دريابند. علاوه بر اين يكي از عوامل تأثير‌گذار براي فراگيري زبان خارجه تبليغات فراوان آموزش زبان در اين رسانه بوده است. از طرفي كاربران ايراني براي استفاده از اين وسيله نوين تكنولوژي مجبور به فراگيري زبان انگليسي شدند. از طرفي با ورود كامپيوتر به كشور بسياري به سبب آگاهي يافتن بيشتر از اخبار روز از اين فناوري ارتباطي نوين بهره بردند كه اين مسئله خود در افزايش، آگاهي ايرانيان و به ويژه جوانان ايراني از كامپيوتر و اينترنت كه استفاده بهينه از آنها نيازمند آشنايي با زبان انگليسي است نيز بي‌تأثير نبود. آنچه آشكار مي‌نمايد، استفاده از اينترنت تحول بزرگي را در روند آشنايي ايرانيان با اصطلاحات مرتبط با بازرگاني و تجارت، آموزش، علوم، فناوري و... ايجاد كرده است. اصطلاحاتي كه پيش از سربر‌آوردن اينترنت، آگاه شدن از آنها به مهارت بسيار در زبان انگليسي نياز داشت.
 
 نرم‌افزارهاي هوشمند

اين روزها كه بازار تبلت و گوشي‌هاي هوشمند و دستگاه‌هاي قابل حمل در جامعه داغ است و از آنها براي انجام كارهاي روزمره و سرگرمي و ارتباطات استفاده مي‌شود حتماً نام اپليكيشن زياد به گوشتان خورده است چراكه با فراگير شدن تلفن‌هاي هوشمند بازديد‌هاي سايت‌ها كاهش يافته و بيشتر نيازهايي كه قبلاً از طريق سايت‌ها تأمين مي‌شدند امروزه از طريق اپليكيشن‌هاي موبايل برطرف مي‌شود. همانطور كه مي‌دانيد اپليكيشن‌ها، نرم‌افزارهايي هستند كه روي موبايل نصب شده و مثل نرم‌افزارهاي كامپيوتر خدماتي را ارائه مي‌دهند و يكي از دلايل عمده استفاده از آنها هميشه در دسترس بودن‌شان است. از اين رو برخي مراكز و مؤسسات آموزش زبان در صدد برآمدند كه براي جذب هرچه بيشتر مخاطبان از اپليكيشن‌ها بهره ببرند. به همين جهت با تبليغاتي چون دوست داري پشت ماشين در ترافيك يا زماني كه منتظر كسي هستي زبان ياد بگيري يا با در نظر گرفتن جايزه‌هاي ويژه‌اي چون ماشين شاسي‌بلند! در فضاي مجازي يا شبكه‌هاي ماهواره‌اي سعي دارند نسل جوان را به استفاده از اين نرم‌افزارها و فراگيري زبان انگليسي ترغيب نمايند. در اصل اين تبليغات در همنشيني با پيام‌هاي غيرديني خود، فرهنگ ما را هوشمندانه نشانه گرفته‌اند.
 
 كلام واپسين

به عنوان كلام واپسين مي‌توان گفت توسعه چشمگير و فزاينده ارتباطات تجاري در عصر حاضر نيز در گرايش ايرانيان به يادگيري زبان‌هاي خارجي نقش بسيار داشته است. زيرا ناگفته پيداست كه انعقاد قراردادهاي بازرگاني بين‌المللي مستلزم آگاهي به زبان‌هاي خارجي به ويژه انگليسي است. اما نكته آن است كه اين آگاهي نبايد كار را به جايي برساند كه فراگيري زبان‌هاي خارجه به‌خصوص انگليسي سبب كم‌توجهي به زبان مادري و فرهنگمان  شود. همانطور كه رهبري در بيانات خود در ديدار با فرهنگيان فرمودند:« نمی‌گویم که فردا برویم زبان انگلیسی را در مدارس تعطیل کنیم؛ نه،...حرف این است که... بدانیم طرف می‌خواهد چگونه نسلی در این کشور پرورش یابد و با چه خصوصیاتی.»