گزارش وزارت آموزش و پرورش در سال 93 نشان مي‌دهد از مجموع يك ميليون و 300 هزار دانش‌آموزي كه در امتحان نهايي شركت كرده‌اند، بيش از 80 درصد دانش‌آموزان با ميانگين نمره 12 قبول شدند. اين نتيجه در كنار نامناسب بودن كيفيت آموزشي از مواجهه با نوعي افت شديد تحصيلي در جامعه خبر مي‌دهد؛امري كه از نگاه كارشناسان با استفاده از تلفن همراه و ورود دانش‌آموزان به فضاي مجازي و سرگرم شدن در شبكه‌هاي اجتماعي و بازي‌هاي اينترنتي بي‌ارتباط نيست.
كنجكاوي و تجربه يك فضاي جديد در كنار عقب نماندن از ديگران نخستين انگيزه‌هايي است كه افراد را به سوي فضاي مجازي مي‌كشد اما برنامه‌ريزي‌هاي دقيقي كه براي آنها صورت گرفته، باعث ماندگاري‌شان در اين دنيا مي‌شود تا جايي كه فضاي مجازي ابزاري مي‌شود براي نفوذ و بر هم زدن نظم جامعه و مي‌تواند كشور را تا مرز بحران بكشاند. اين موضوع آنقدر جدي است كه توانسته افت شديد تحصيلي دانش‌آموزان را رقم بزند و جوانان را به وسيله شبهات با چالش‌هاي اعتقادي و هويتي روبه‌رو كند و خانواده‌ها را در معرض فروپاشي قرار دهد. بروز تمامي اين آسيب‌ها در كنار برنامه‌هاي گسترده تدارك ديده شده براي فروپاشي جامعه ايراني در انفعال شوراي عالي فضاي مجازي و دستگاه‌هاي مسئول ريشه دارد؛موضوعي كه با وجود تأكيدات چند باره رهبر انقلاب بر اهميتش تا به اندازه اصل انقلاب هنوز به دغدغه اصلي مسئولان اين حوزه تبديل نشده است.
ضعف تحصيلي در سايه 40 تا 50 ساعت حضور هفتگی در فضاي مجازي «اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم، رئيس فضاي مجازي كشور مي‌شدم!» بي‌ترديد همين يك جمله براي درك اهميت فضاي مجازي كافي است. با وجود اين اما همچنان موضع منفعلانه شوراي عالي فضاي مجازي در برابر اين فضا انتقاد كارشناسان اين حوزه را در بر داشته و موجب شده آسيب‌هاي فضاي مجازي از دستاوردهاي مثبت آن پيشي بگيرد و به جاي آنكه ما رسانه‌ها را مديريت كنيم، رسانه‌ها و به خصوص رسانه‌هاي فراگير مجازي مديريت ما را در دست داشته باشند.
سيد عليرضا آل داوود، كارشناس فضاي مجازي با اشاره به تحقيقي كه يكي از اساتيد علوم اعصاب در دانشگاه MIT انجام داده، مي‌گويد: استفاده زياد از اينترنت و بازي‌هاي رايانه‌اي اختلالات جدي در عملكرد شناختي كودكان به وجود مي‌آورد.
به گفته آل داوود در دنياي هميشه متصل به اينترنت مغز ما مدام در دام لذت‌جويي مي‌افتد. اين موضوع در كودكان بسيار شديدتر است. اين محرك‌ها كه به ياري فضاي مجازي بسيار راحت‌تر، سريع‌تر و آسان‌تر مي‌شود به آنان رسيد، شامل اخبار و محتواي هيجان‌آور، سرگرمي‌هاي خاص، متون تلگرام و اينستاگرام، محتواي پورنوگرافي و تصاوير بازيگران مشهور با پوشش‌هاي نامتعارف است و در صورت تكرار شدن مي‌تواند روي ميزان تمركز انسان در مسائل مختلف تأثير بسيار بگذارد. اين كاربران ديگر نمي‌توانند دقايق متمادي كتاب بخوانند يا روي يك كار ديگر تمركز داشته باشند چون مغزشان براي پرش و از اين سو به آن سو شدن پرورش پيدا كرده است.
آنطور كه آل داوود مي‌گويد، اعتياد به فضاي مجازي و ابزارهاي آن در ميان كودكان بسيار شايع‌تر است كه بايد به طور جدي براي پيشگيري يا درمان آن تدابير جدي ديده شود.
وي درباره ديگر آسيب‌هاي فضاي مجازي براي كودكان مي‌افزايد: آسيب بعدي كه با سلامت جسماني كودك مرتبط است اين است كه عموماً كودكان معتاد به اينترنت 40 تا 50 ساعت در هفته را به اينترنت و بازي اختصاص مي‌دهند، الگوهاي خواب اين كودكان براي تطبيق دادن زندگي با اين استفاده مفرط، به هم مي‌خورد و به اين دليل كه اكثر شب‌ها بيدار مي‌مانند، صبح براي رفتن به مدرسه دچار كمبود خواب مي‌شوند و اين بي‌خوابي بر عملكردهاي مغزي و جسمي يا تحصيلي آنان صدمه وارد مي‌كند.
آزمون و خطا الگوي تدبير مسئولان براي فضاي مجازيدكتر اميرمحمود حريرچي، آسيب‌شناس مسائل اجتماعي هم با اشاره به اينكه در حال حاضر جايگاه ما در استفاده از شبكه‌هاي مجازي از طريق اينترنت در دنيا متوسط است، مي‌افزايد: در دوستيابي رتبه سوم را داريم. وي درباره اين رتبه اينگونه توضيح مي‌دهد: «كانال‌هاي دوستيابي مخاطب خود را نمي‌شناسد و مسئولان در اين زمينه فقط با آزمون و خطا پيش مي‌روند و دچار ادعاي نوعي از روشنفكري شده‌اند؛ درست است كه در دنيا دسترسي به اطلاعات بايد وجود داشته باشد اما در همان دنياي توسعه‌يافته، محدوديتي تحت عنوان سانسور وجود دارد. باراك اوباما به صورت رسمي اعلام كرد كه به دختران خود اجازه ورود به فيس‌بوك را نداده است؛ آنچه كه اين نوع از شبكه‌ها ايجاد مي‌كند غيرقابل‌كنترل و باعث ايجاد بحران هويت، بحران جنسيتي و برهم زدن رشد است.»
اين كارشناس معتقد است همانطور كه به اجتهاد در سبك زندگي ديني خودمان نياز داريم، در حوزه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي هم به اجتهاد افراد متعهد و مسلط به اين حوزه نيازمند هستيم. در حوزه فضاي مجازي كنترل و مديريت بايد صورت گيرد و به خانواده‌ها آموزش داده شود. وي با انتقاد از عملكرد مسئولان در اين حوزه تصريح مي‌كند: مسئولان نمي‌دانند به كدام مسير در حال حركتند و دچار سردرگمي هستند. متأسفانه شوراي عالي فضاي مجازي به روي كميت‌ها كار مي‌كند اما آنچه ما نياز داريم بحث كيفيت است؛ با برنامه‌ريزي بالا به پايين كاري انجام نمي‌شود بلكه در مديريت استراتژيك، ذي‌نفعان كه والدين هستند بايد دخالت داشته باشند. از نگاه اين كارشناس سرگرمي‌هاي مردم محدود شده و كانال‌ها و شبكه‌هاي مجازي براي آنها سرگرم‌كننده است؛ سرگرم‌كننده‌اي كه مغز بچه‌ها را از بين مي‌برد و تفكر و انديشه را از فرزندان مي‌گيرد. دكتر ياسر مدني، عضو هيئت علمي دانشگاه تهران و دكتراي تربيت مشاور، سردرگمي را معضل اصلي شبكه‌هاي اجتماعي مي‌داند و مي‌افزايد: امروزه عوامل فيزيولوژيك بلوغ جنسي از سن هفت سالگي اتفاق مي‌افتد در حالي كه در 100 سال گذشته اين علايم براي افراد 14، 15 ساله اتفاق مي‌افتاد. مواد شيميايي و تغذيه ناسالم در بلوغ زودرس اثرگذار است اما تكنولوژي و شبكه‌هاي مجازي عوامل استرس‌زاي قوي‌تري هستند و موجب بروز بلوغ زودرس مي‌شوند.
شبكه‌اي كه فاز نخست آن كارگشا نيستدسترسي كنترل شده به اينترنت يكي از راهكارهايي است كه در تمام نقاط دنيا براي مواجهه با آسيب‌هاي فضاي مجازي صورت مي‌گيرد. در ايران هم اكنون بيش از 10 سال است كه بر راه‌اندازي شبكه ملي اطلاعات تأكيد شده؛ شبكه‌اي كه يك ماه پيش فاز نخست آن رونمايي شد اما تا راه‌اندازي واقعي آن انگار راه درازي در پيش است. در اين مسير معلوم نيست چه آسيب‌هاي تازه‌اي گريبان جامعه را بگيرد و چند نفر ديگر در گرداب اين آسيب‌ها غرق شوند.
