گياه آزولا بلاي جان تالاب انزلي

حدود سه دهه پيش بود كه درجريان يك پروژه مشترك مطالعاتي سه ساله ميان محققان ايراني وفيليپيني، گياه آزولا به عنوان جانشين كودهاي شيميايي ازته براي كاشت برنج و به عنوان تثبيت‌كننده نيتروژن خاك و غذاي مناسب براي دام‌ها به گيلان راه پيدا كرد. درحالي كه اوضاع به خوبي پيش مي‌رفت اما با راهيابي تدريجي اين گياه به منابع آبي تالاب انزلي، رفته‌رفته بحران زيست محيطي در اين تالاب آغاز شد، چراكه اين گياه به جاي انجام عمل فتوسنتز، اكسيژن را به دي اكسيدكربن تبديل مي‌كند و باعث از بين رفتن ماهيان و پلانگتون‌ها‌ي اين تالاب مي‌شود

از آنجايي كه استفاده زياد و مكرر از كودهاي شيميايي آثار زيانباري براي آب، خاك، انسانها و محيط‌زيست دارد، لذا اين موضوع موجب شد تا كارشناسان گياهي به دنبال گياهي باشند كه با جذب ازت هوا و انتقال آن به خاك، باعث غني شدن خاك‌هاي زراعي فقير شده و از رشد گياهان هرز در مزارع كاشت برنج جلوگيري كند و در آخر نيز به عنوان غذا مورد نياز دام و طيور مورد استفاده قرارگيرد .

سرانجام اين موضوع سبب شد تا درسال 63 و دريك پروژه سه ساله پاي «گياه آزولا» توسط سازمان پژوهش‌هاي علمي و صنعتي ايران و كشاورزي به شمال كشور باز شود.

مشكل‌آفريني به جاي مشكل‌گشايي

درحالي كه قرار بود با تكثير اين گياه بسياري از مشكلات حل شود اما با گذشت سه دهه از رشد و تكثير آن مشخص شد راه يافتن آن به تالاب انزلي به عنوان يكي از مهم‌ترين اكوسيستم‌هاي منطقه و مهم‌ترين پشتوانه در تكثير و زادآوري ماهيان تجاري درياي خزر، موجب شد تا تعداد بسياري از آبزيان آن از بين برود.

حسين علي‌نژاد از كارشناسان محيط‌زيست گيلان در اين خصوص مي‌گويد:«سرخس آزولا به دليل نداشتن رقيب طبيعي و مهيا بودن شرايط محيطي به صورت بي‌رويه و كنترل نشده رشد يافته و قرار گرفتن هزاران قطعه از اين گياه در كنار هم باعث جلوگيري از رسيدن اكسيژن و نور به آب و در نتيجه مرگ آبزيان تالاب مي‌شود.»

وي مي‌افزايد:«آلودگي تالاب انزلي به انواع كودهاي شيميايي به جا مانده از پساب‌هاي كشاورزي، محيط مناسبي را براي رشد لجام گسيخته آزولا فراهم كرده است به صورتي كه درحال حاضر بخش اعظمي از تالاب 19 هزارهكتاري انزلي را پوشانده و اين در حالي است كه در زمان خشكسالي به شدت افزايش پيدا مي‌كند.»

بررسي‌ها نشان مي‌دهد، توده متراكم آزولا با كاستن نفوذ نور خورشيد درآب، به شكل محسوسي درجه حرارت آب، اكسيژن محلول و مواد غذايي معلق درتالاب را به شدت كاهش داده است و اين به گونه‌اي است كه پوشش يكپارچه اين سرخس با افزايش ميزان سموم و اسيدي كردن مناطق آبي، مرگ ماهيان و برهم زدن ارگانيسم‌هاي ديگر در اين محدوده را رقم مي‌زند و از طرفي وجود اين گياه، مانع نشستن پرندگان روي آب و پيدا كردن غذا مي‌شود.

صرفه اقتصادي نداشتن ريشه‌كني آزولا

با توجه به خسارت بسياري كه رشد اين گياه روي اكوسيستم تالاب انزلي گذاشت، لذا مسئولان براي ريشه‌كني آن برنامه‌هاي ويژه‌اي درنظر گرفتند.

معاون سابق امور تالاب‌هاي دفتر زيستگاه‌ها و امور مناطق سازمان محيطزيست با اشاره به اينكه تنها راه مقابله با آزولا جمع‌آوري فيزيكي آنهاست، مي‌گويد:«به همين منظور براي از بين بردن اين گياه سه بار با بخش خصوصي قرارداد بسته‌ايم اما از آنجا كه اين روش‌ها توجيه اقتصادي نداشت اين موضوع اجرايي نشد.»

مسعود باقرزاده‌كريمي با بيان اينكه اگر بتوان آزولا را از سطح تالاب انزلي جمع‌آوري كرد مي‌توان به منبعي سرشار از ازت دست‌ پيدا كرد، مي‌افزايد:«اخيراً كسي پيدا شده كه مدعي است با دستگاهي كه ابداع كرده است، مي‌تواند آزولا را از سطح آب تالاب انزلي جمع‌آوري كند و از آنجا كه اين دستگاه مورد قبول سازمان محيط‌زيست قرار گرفته است لذا اين فرد را به استانداري گيلان معرفي كرده‌ايم تا با اين روش ابداعي بتواند آزولا را از سطح تالاب انزلي جمع‌آوري كند.»

درحالي كه بارها مسئولان درخصوص برخورد با گياه آزولا قول‌هايي داده و از برنامه‌هاي خود سخن گفته‌اند، اما بررسي‌ها نشان مي‌دهد تاكنون نه تنها دراين خصوص اقدام جدي انجام نشده است بلكه باراه يافتن انواع فاضلاب‌هاي صنعتي و خانگي، روز به روز برميزان آلودگي اين تالاب ارزشمند افزوده مي‌شود كه طبق گفته كارشناسان اگر اين روند ادامه داشته باشد در آينده‌اي نه چندان دور اين تالاب نيز به خاطره‌ها سپرده خواهد شد.