كشورمان از نظر توسعه بیابان در ردیف 5 کشور نخست جهان قرار دارد، روزانه40 هکتار از مراتع و جنگلهای کشور تخریب و به بیابان تبدیل می شود ، فرسایش خاک سالانه 20 تن خاک در هکتار عرصه های منابع طبیعی ایران را به سرعت در مسیر بیابانی شدن پیش می برد.ایران با 2.1 درصد خشکی های جهان، 3.08 درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است، 61 درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که 3.1 برابر درصد جهانی است.درحالي كه وسعت مراتع کشورتنها 84 میلیون هکتار است ،سطح بیابان های ایران نيز حدود 32 و نیم میلیون هکتار است. از این رو کاهش هر میلی متر بارندگی باعث افت تولید در مراتع می شود، با كاهش بارندگي ها، گیاهان یک ساله نابود و بیشتر اراضی خشک می شود و به ترتيب باعث شکل گیری بیابان مي شود. بررسي هاي علمي نشان مي دهد فرسایش خاک در ایران 5برابر متوسط جهانی است وبا کاهش میزان رطوبت وبارندگي ها فرسودگي خاک بیشتر شده وزماني كه در شرايط خشکسالی قرار بگيرد، بخش اعظم مراتع درجه 3 که سطح زیادی از مراتع کشور را تشکیل می دهد در معرض بیابان شدن قرار می گیرد. همچنين تحقیقات مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کشورنشان مي دهد در 30سال گذشته حدود 30درصد به مساحت بیابان های ایران افزوده شده است.
بيابان زايي به جاي بيابان زدايي
برداشت بیش از حد سفره های آب زیرزمینی، فشار بیش از حد بر خاک، افزایش وسعت زمین های کشاورزی، چرای بی رویه، ورود دام به جنگل ها و تغییرغیرقانونی و نادرست کاربری اراضی مانند تبدیل جنگل یا مراتع به کشتزار و زمین های کشاورزی، از جمله عواملي است كه تاثير بسياري در بياباني شدن كشور داشته است.آمارها نشان مي دهد، سطح منابع آب زیرزمینی در کشور سالانه با بیش از یک متر افت مواجه مي شود و در واقع افزایش برداشت به میزان 10 میلیارد مترمکعب آب در سطح دشتهای کشور در سال یک معضل اساسی و عامل اصلی خشک شدن دریاچه های ارومیه، بختگان و پریشان است.در حالي كه تا چند سال قبل تالاب هايي همچون بختگان، هامون، ارومیه، ارژند، پریشان و گاوخونی از مهمترين اكوسيستم هاي كشور به شمار مي رفتند اما اكنون اين مكانها يا خشك شده ويا درحال خشك شدن هستند. اين درحالي است كه بايد وقوع آتش سوزي هاي متعدد وچراي بي رويه دام ها در دامنه جنگل های زاگرس که منجر به نابودي 30درصد جنگل های زاگرس شده است وساخت ويلاها در مناطق جنگلي را نيز به انواع تخريب ها وزمينه سازي براي تسريع در بيابان زايي افزود.دكتر اسماعيل كهرم درخصوص وضعيت اقليمي كشور به "جوان " مي گويد: ايران جزء مناطق گرم وخشك جهان به حساب مي آيد وگواه آن هم اين است كه متوسط میزان بارندگی سالانه جهان حدود 850 میلیمتر و این درحالي است كه اين مقدار در ایران برابر با 250 میلیمتر و چیزی کمتراز یک سوم متوسط میزان بارندگی سالانه جهان است.
وي با اشاره به اينكه بي آبي تنها مختص كشور ما نيست و اكثر کشورهاي جهان به آن مبتلا هستند مي افزايد: درحالي كه از 12 سال قبل كشوردچار خشكسالي شده است اما كشوري مانند هندوستان از20سال قبل به آن دچار شده است.به عنوان مثال درحالي كه عرض رودخانه گنگ قبلا يك كيلومتر بود اما اكنون اين ميزان به حدود 600متررسيده است.البته اين موضوع به يك ويا دوكشور ختم نمي شود وهم اكنون قاره هاي مختلف جهان را نيز در برگرفته است.اين استاد بازنشسته دانشگاه ادامه مي دهد: بعضي ها فكر مي كنند كه كوير با بيابان تفاوتي ندارد، اما اين درست نيست، چرا كه كوير بوده اما بيابان را ما ايجاد مي كنيم .تمام گياهان وحيواناتي كه در كويروجود دارند با اين شرايط وفق پيدا كرده اند، اما اين موضوع در مورد بيابان كاملا متفاوت است و موجب برهم خوردن اكوسيستم اين منطقه مي شود. اين كويرشناس يكي از عوامل افزايش بيابانهاي كشور را اجراي برخي از طرح هاي بدون كارشناسي مي داند ومي گويد: سالهاي قبل براي حمايت از كشاورزي بدون كوچكترين كار كارشناسي مجوز حفر 480هزار حلقه چاه را صادر كرديم و كشاورزان نيز بدون آينده نگري وبي توجه به كاهش منابع آبي از روشهاي كرت بندي وغرق آبي كه مربوط به چند هزارسال قبل بود وزمان پرآبي بود استفاده كردند ونتيجه آن اين شد كه اكثر منابع مهم آب هاي زيرزميني خشك شوند.
دكتر اسماعيل كهرم در خصوص اينكه آيا مي شود جلوي بيشتر شدن بيابانها را گرفت مي گويد: اگر در روشهاي قديمي مصرف آب تجديد نظر كنيم مشكلات حل خواهد شد، درحال حاضر عوامل بسياري در هدر رفت آب در كشور دخيل هستند كه مي توان از عدم استفاده از روش هاي نوين آبياري محصولات كشاورزي نام برد كه سبب شده تا 93درصد منابع به مصارف كشاورزي برسد.همچنين ايجاد سد وكانال هاي روباز ونشتي لوله هاي فرسوده انتقال آب سبب شده تا تاسالانه 30ميليارد متر مكعب آب تبخير شده و هدررود.وي با اشاره به اينكه با همين مقدار اندك بارندگي نيز مي توان ازافزايش بيابان شدن كشور جلوگيري كرد مي افزايد: اگربتوانيم مصرف آب را به صورت بهينه مديريت كنيم مطمئن باشيد مي توانيم ازاين مرحله به سلامت عبور كنيم.
