مستند «آزادي» ساخته رضا فرهمند از آثار مستند راه‌يافته به سي‌و‌چهارمين جشنواره فيلم فجر، مستندي بلند با موضوع محيط‌زيست است. اين مستند كه پيش از اين نيز در جشنواره سينما حقيقت نمايش داده شده بود، با استقبال روبه‌رو شد. فرهمند در گفت‌و‌گو با «جوان» از مراحل ساخت اين مستند مي‌گويد.
از طرح و ايده مستند «آزادي» بگوييد. ايده مستند آزادي از يك زنگ خطر آغاز شد. زنگ خطري كه مدتي است به صدا درآمده و همواره فقط با رويكردي يك‌طرفه و گزارش‌محور بدان پرداخته شده بود. پيش‌توليد اين كار بسيار طولاني شد و با مسائل و مشكلاتي مواجه شديم كه حتي ذكر آن دردسرآور است! كمتر كسي علاقه داشت كه اين موضوع را ريشه‌يابي كنيم و به شكل‌هاي مختلف حتي گاه پيشنهادهايي داشتيم كه سوژه را تغيير دهيم! با اين همه، همه گروه خودشان را وقف كرده بودند كه اين مستند به بهترين شكل ممكن توليد شود و پل برگشت را آگاهانه شكستيم...
كوچ پرندگان مهاجر چطور باعث ايجاد بازار خوبي در مناطق شمال ايران شده است؟همانطور كه در فيلم مشاهده مي‌كنيد، كوچ پرندگان مسائل اجتماعي متفاوتي را در مناطق شمالي ايران به‌وجود آورده است؛ قوانين عجيب، نظارت‌هاي عجيب‌تر، مسائل مذهبي و جامعه‌شناختي بافت منحصر‌به‌فردي را ايجاد كرده كه در فيلم مدنظر قرار گرفته است.
در اين مستند از چه جنبه‌هايي به موضوع محيط‌زيست پرداخته شده است؟سه ضلع مثلث مستند آزادي قدرت اجرايي دولت، گروه‌هاي مردمي مدافع پرندگان و شكارچيان و فروشندگان پرندگان مهاجر است؛ سه ضلعي كه هر كدام البته لايه‌ها و زيرشاخه‌هاي خود را دارد.
چرا اين موضوع دچار معضل شده است ؟همين سؤال بود كه ما را بر آن داشت كه كليد اين فيلم را بزنيم. آموزش اشتباه؟ فساد دستگاه‌هاي اجرايي؟ هرچه كه هست پرندگان همچنان به شكل غيرقابل باوري از بين مي‌روند... ولي آنچه در اين فيلم مي‌بينيم اشاره به اين مثال دارد كه همه مقصرند و هيچ‌كس مقصر نيست، اما در واقع همه مقصريم.
مستند «آزادي» علاوه بر هشداري كه در خود دارد، چه نكاتي را به مخاطب يادآوري مي‌كند؟اگرچه فيلم به يك موضوع محيط‌زيستي مي‌پردازد، اما عناصر فيلم داراي ويژگي‌هايي هستند كه بيانگر ساير معضلات اجتماعي جامعه نيز هستند. به نظر مي‌رسد اين يكي از بارزترين ويژگي اين فيلم است، پرندگان در اين فيلم بستري را آماده مي‌كنند تا تصوير توجيهات و تفسيرهاي خود را در آيينه بحران‌هاي اجتماعي بهتر ببينيم. اي كاش بپذيریم كه در جامعه انساني هيچ‌كس مبري از نقص و اشكال نيست و جامعه آن هنگام به بلوغي از رشد دست خواهد يافت كه هر فرد تصوير واقعي خود را در آيینه بحران‌ها و وقايع اجتماعي بپذيرد.
ضرورت پرداخت به چنين اتفاقاتي را در قالب فيلم مستند در چه مي‌دانيد؟اگر از حوزه محيط‌زيستي به اين ماجرا نگاه كنيم، بايد بگويم اين بحران تا آن اندازه داراي اهميت است كه دانشمندان در حال تلاش براي تغيير مسير پرواز پرندگان به ايران هستند، بنابراين اين يك موضوع فراملي است و داراي اهميت بين‌المللي بالا و اما اگر از نگاه اجتماعي به آن توجه كنيم بايد بگويم پرداخت به معضلات رفتاري در طبقات اجتماعي مختلف، نياز به ظرافت‌ها و پوشش‌هايي دارد كه همراه كردن اين معضلات رفتاري با مصداق‌هاي اينچنيني بسيار تأثير مثبتي خواهد داشت. وظيفه يك فيلمساز در درجه اول كمك به اعضاي جامعه براي ديدن تصوير خود در آيينه تصوير است.
جشنواره فيلم فجر را چطور ارزيابي مي‌كنيد؟براي جواب به سؤال بسيار زود است، اما اميدوارم از همكاران و اساتيد فيلمساز آثار خوب و اميدبخشی ببينيم و اينكه اميدواريم نوع هدايت جشنواره به گونه‌اي باشد كه بتواند تأثير مثبتي در آينده كاري فيلمساز بگذارد و در پايان اميدوارم از تعارفات و تشريفات كاسته و به كيفيت‌ها افزوده شود. جشنواره محل ظهور ميليون‌ها و ميليون‌ها ساعت تلاش و تجربه است كه فيلمسازان در طول يك سال به آن دست مي‌زنند بنابراين شما مي‌توانيد به عنوان يك فيلمساز آخرين تجربه‌ها و به عنوان يك مخاطب بكرترين لحظه‌هاي ديده نشده را ملاحظه كنيد و در واقع همين نكته است كه مي‌تواند براي يك فيلمساز فرصت مغتنمي باشد؛ يعني ديدن هزاران هزار سليقه و نگاه نو.
