5 مهارت براي آسان شدن مواجهه با مشكلات

اگر خودكار ننوشت از مداد استفاده كنيد

مي‌گويند هنگامي ‌كه ناسا برنامه فرستادن فضانوردان به فضا را آغاز كرد، با مشكل كوچكي روبه‌رو شد. آنها دريافتند كه خودكارهاي موجود در فضاي بدون ‌جاذبه كار نمي‌كنند، چرا كه جوهر خودكار به سمت پايين جريان نمي‌يابد و روي سطح كاغذ نمي‌‌ريزد.

براي حل اين مشكل آنها شركت مشاورين اندرسون را انتخاب‌ كردند. تحقيقات بيش ‌از يك دهه طول ‌كشيد. 12ميليون دلار صرف شد و در نهايت آنها خودكاري طراحي ‌كردند كه در محيط بدون جاذبه مي‌‌نوشت، زير آب كار مي‌‌كرد، روي هر سطحي حتي كريستال مي‌‌نوشت و در دماي زير صفر تا 300 درجه‌ سانتيگراد قابل استفاده بود. اما روس‌‌ها راه‌حل ساده‌‌تري را انتخاب كردند: آنها از مداد استفاده كردند!

بدون ترديد همه انسان‏‌ها به موقعيت‌‌هاى ناخوشايند واكنش نشان مى‏‌دهند اما مهم اين است كه اين واكنش، صحيح و خردمندانه باشد. اين داستان مصداقي براي مقايسه دو روش در حل مسئله است. تمركز روي مشكل يا تمركز روي راه‌ حل كه اين دو با هم متفاوت هستند. البته بايد گفت كه واكنش اغلب افراد در رويارويي با تنگناهاي زندگي، تمركز روي مشكلات است و از توجه بر روش‌‌هاي صحيح حل مسائل غفلت مي‌‌كنند.

زندگي يعني مواجهه با دشواري‌ها

دنيا محل سختى‌ها و رنج‌‌هاست. اين را بايد به عنوان يك واقعيت پذيرفت. قرآن كريم درباره واقعيت زندگى انسان در دنيا مى‏ فرمايد: «به يقين ما انسان را در سختى آفريديم». از اين جهت زندگي را مي‌توان روند پياپي مواجه شدن با مسائل و تلاش براي حل آنها دانست، چرا‌كه طبيعي است هر شخصي در طول روز بارها با مسائل و مشكلاتي رو‌به‌‌‌رو شود و در موضع تصميم‌‌گيري و انتخاب روش صحيح براي حل مسائل خود قرار گيرد. در مقام اين نيستيم كه بگوييم تمركز روي مشكل غلط است. بي‌‌شك براي موفقيت در حل مسائل مختلف بايد نگاهي هم به خود مشكلات داشت ولي حرف‌مان اين است كه تمام انرژي نبايد روي خود مسائل صرف شود، بلكه بايد با توجه به نوع تنگنايي كه در زندگي واقع شده به رفع‌ شدن آنها با روش‌‌هاي صحيح اقدام كنيم. يعني اول مشكل را بشناسيم و به عوامل آن توجه داشته باشيم و بعد براي حل آن روش‌هاي صحيح و حساب شده‌‌اي را اتخاذ كنيم.

براي دستيابي به مهارت حل مسئله بايد چند مهارت ديگر را نيز فرا‌گرفت.

1- مشكلات را باور كنيم

در تمركز روي مشكل بايد به اين توجه داشت كه اولاً وجود مشكلات در زندگي بشري امري طبيعي است و نكته دوم كه مهم‌‌تر هم هست اينكه اين مسئله را بايد پذيرفت و از بي‌‌تابي كردن خودداري كرد. به عبارتي از اولين مهارت‌‌هاي حل مسئله، مهارت پذيرش مشكلات است، چراكه بى‌‏تابى كردن، روال عادى زندگى را تغيير داده و تعادل انسان را بر هم مى‌‏زند. اين اتفاق موجب درگير شدن بيش از حد ذهن نسبت به رويداد پيش آمده مي‌شود و از تمركز بر روش‌هاي حل مشكل باز‌مي‌‌ماند. انسان با پذيرفتن و بي‌‌تابي نكردن، صبر خود را نشان داده و آرامش را هنگام پيشامدهاي ناگوار افزايش مي‌‌دهد. از اين جهت بسيار در روايات صبر در برابر سختي‌ها سفارش و از آن به عنوان ياور و سرپناه به هنگام مشكلات ياد شده‌ است. پيامبر اسلام (ص) در بياني زيبا مي‌‌فرمايند: «شكيبايى، سرپناهى در برابر گرفتاري‌ها و ياوري در برابر مشكلات است». امام صادق(ع) نيز مي‌‌فرمايند: «در برابر مشكلات و سختي‌ها صبور باش».

2- با انديشه پيش برويم

بعد از مهارت پذيرش مشكلات، مهارت انديشه و تفكر كردن نيز بسيار به حل گرفتاري‌هاي ما كمك مي‌كند، چرا‌كه يكي از راه‌هاي توجه به راه حل، عقلاني پيش رفتن است. برخي هنگام برخورد با مشكلات، هدايت ذهني خود را در قالب خرد از دست مي‌‌دهند و بر پايه‌ هيجانات و احساسات پيش مي‌‌روند و به مشكلات خود خيلي سطحي مي‌‌نگرند. از اين جهت روش‌‌هاي حل مسئله‌ خود را ناكارآمد مي‌‌بينند و بعد از چندي مشكلي كه قبلاً با آن دست و پنجه نرم مي‌‌كردند را دوباره تجربه مي‌كنند. راه‌حلي كه براي مشكلات برگزيده مي‌‌شود بايد به نوعي باشد كه خود مشكلي دوباره به وجود نياورد و راهي آسوده براي گذر از آن گرفتاري براي هميشه باشد. نگاه خردمندانه براي كارآمد بودن راهكارهاي حل يك مسئله بسيار ضروري است. حضرت اميرالمؤمنين على(ع) در اين‌ باره مي‌‌فرمايند: «در برابر مشكلات‏ روزگار تنها بايد از خرد كمك گرفت».

3- مشورت را فراموش نكنيم

از مهارت‌هاي ديگري كه بايد شخص براي حل مشكلات خود فرا‌بگيرد، مهارت مشورت گرفتن است. چيزي كه براي رسيدن به روش درست و خردمندانه بسيار مؤثر است. مشاوره از افرادي عاقل و متدين كه نسبت به چيزي كه براي ما پيش آمده از علم كافي برخوردار باشند. در مشورت‌ كردن است كه از فكر اطرافيان براي حل مسائل كمك گرفته مي‌‌شود و اين همفكري موجب افزايش رشد كارآمدي روش حل مسئله مي‌‌شود. اين سفارش امام حسن(ع) است كه مي‌‌فرمايند: «هيچ مردمى با هم مشورت نكردند، مگر آنكه راه درست حل مشكلات خود را پيدا كردند».

4- عاقبت‌انديش باشيم

مهارت ديگري كه فرد براي انتخاب روش درست حل مسائل به آن نيازمند است و به خردگرايي او كمك مي‌كند، انديشه بلند است. داشتن ذهني كه فراتر از چند روز و چند سال را ببيند و نتيجه روش برخورد با مشكلات را در چند سال آينده در نظر بگيرد و بسنجد، نشانه‌اي از عقلاني بودن روش نگاه به مشكلات است. حضرت امير (ع) مي‌فرمايند: «خردمندترين مردم، عاقبت‌انديش‌ترين آنهاست». تصميم درست از دور‌انديشى و تصميم استوار از ژرف‌‌انديشي است. با نگاه به آينده، مفيد بودن روش برخورد با مشكلات بيشتر مي‌شود و تصميمي كه در مقابل گرفتاري‌ها گرفته مي‌شود با در نظر گرفتن آينده پايدار‌تر است، چرا كه به تأكيد‌ معصومين(ع) پيروزى با دور‌انديشى و اراده پايدار به دست مى‏‌آيد و در تصميمى كه با دور‌انديشى همراه نباشد خيرى نيست.

5- هميشه به ياد خدا باشيم

يكي از عواملي كه به سختي‌ها و مشكلات افزوده و انسان را در تصميم‌‌گيري‌هاي خود دچار مشكل مي‌كند فقر معنويت است، از اين روست كه خداوند مهربان مي‌‌فرمايند هر كس از ياد من، دل بگرداند، زندگىِ تنگ و سختى‏ خواهد داشت.

يكي از چيز‌هايي كه فرد براي حل مسئله بايد داشته باشد، ياد خداوند و سرمايه معنوي است. كسي كه با خدا نباشد در تصميم‌‌گيري براي مقابله با مشكلات دچار مشكل شده و بر گرفتاري‌اش افزوده مي‌‌شود. معنويت و ياد خداوند است كه آرامش مي‌‌آورد و تصميم‌گيري درست را هديه مي‌‌كند. اميرالمؤمنين(ع) در كلامي شيوا مي‌‌فرمايند: «بهترين وسيله موفقيت تو در كارها، ياد خداوند سبحان است».

همه در مقابل مشكلات و گرفتاري‌‌هايي كه با آن مواجه مي‌شوند، واكنش‌هايي از خود نشان مي‌‌دهند. چقدر از اين واكنش‌ها صحيح است؟ ماندن در مرداب گرفتاري كه همان تمركز بيش از حد بر مشكلات است، آيا جز بيشتر كردن مسائل نتيجه‌ ديگري هم دارد؟ بايد دنياي پر از مشكل را پذيرفت و با مقابله درست با آن پيروز شد. مقابله‌اي كه خردگرايي و دورانديشي و مشورت در آن حرف اول را مي‌‌زند. اين را فراموش نكنيم كه زندگي بسان رودي در دل كوه است كه با عبور از لا‌به‌‌لاي سنگلاخ‌‌ها آبي زلال و جلادهنده‌ دل را به ارمغان مي‌آورد. اگر از سنگلاخ‌هاي زندگي با تصميم‌گيري درست گذر كنيم، بي‌‌شك آرامشي وصف‌ناشدني را تجربه كرده و به سرمنزل سعادت خواهيم رسيد.