رجب طيب اردوغان، رئيس جمهور تركيه، روز جمعه 27 نوامبر در مصاحبهاي با شبكه تلويزيوني سي ان ان گفت كه از سقوط هواپيماي روسي ناراحت و مضطرب است و با وجود اختلاف ديدگاهش با روسيه درباره سوريه باز خواهان وقوع چنين حادثهاي نبوده است. او اين حرف را سه روز بعد از سقوط سوخو 24 روسي توسط جنگندههاي تركيه زد تا آنكه دستكم يك گام براي جلب رضايت روسها و به خصوص ولاديمير پوتين، رئيس جمهور روسيه برداشته باشد، اما اين گام چيزي نيست كه پوتين انتظارش را داشته باشد و به همين دليل، پوتين يك روز بعد دستور تحريم تركيه را صادر كرد. پوتين پيش از اين گفته بود اردوغان بايد نسبت به كاري كه كرده عذرخواهي كند و غرامت هم بپردازد و معلوم است كه اين دست حرفهاي اردوغان رضايت او را جلب نميكند و باعث نميشود تا سختگيريهايش را عليه تركيه كاهش بدهد. حالا تركيه ميخواهد گام ديگري را آن هم با تحويل جسد خلبان روس به كرملين بردارد، اما معلوم است كه اين گام را نميتوان چندان آشتيجويانه ارزيابي كرد و گرهي از مشكل اردوغان باز نميكند. در اين صورت، اردوغان براي حل بحران پيش آمده با طرف روس چه ميتواند بكند؟
اولين پاسخ در سفر احمد داووداوغلو، نخست وزير تركيه، به بروكسل براي شركت در نشست سران اتحاديه اروپا است. هر چند كه موضوعاتي مثل پرونده الحاق تركيه به اتحاديه اروپا يا مسئله پناهجويان در اروپا سرفصلهاي اصلي اين سفر را تشكيل ميدهند، اما داووداوغلو گفته كه با دبير كل ناتو ملاقات ميكند تا در مورد تحولات جديدي بحث كند كه بعد از نشست فوقالعاده ناتو در مورد سقوط بمبافكن روسي پيش آمده است. بايد توجه كرد كه داووداوغلو يك روز قبل از جلسه پارلمان تركيه براي رأي اعتماد به كابينهاش قصد اين سفر را كرده و همين نكته نشان از اهميت اين سفر با توجه به شرايط فعلي و بحران به وجود آمده بين كشورش و روسيه دارد. به نظر ميرسد كه داووداوغلو با اين سفر ميخواهد در بحران با روسيه الگوي سنتي پناهبردن به غرب را تكرار كند تا آنكه مطمئن بشود در برابر روسيه ميتواند مطمئن به حمايت غرب و به خصوص ناتو به عنوان بازوي اصلي نظامي آن باشد. در مقابل، ناتو در آن نشست اضطراري با تأكيد بر حمايت از تماميت ارضي تركيه نشان داد كه در كنار اين كشور است و ينس استولتنبرگ، دبير كل ناتو، هم با ادعاي همخواني اطلاعات ناتو با تركيه، اين حمايت را پررنگتر كرد. با وجود اين، اردوغان و داووداوغلو ميدانند كه حمايت ناتو در رويارويي با روسيه حد و مرزي دارد و نميتوان بي قيد و شرط روي حمايت ناتو حساب كرد. در واقع، تجربههاي قبلي از زمان جنگ گرجستان در هشت سال قبل و بحران كريمه نشان داده كه ناتو در برابر روسيه بيشتر از لفاظي تند استفاده ميكند و در عمل نميخواهد رقيب روس را تحريك كند و در شرايط فعلي و اهميت جنگ با داعش هم مبنا را بر ادامه اين رويه گذاشته است. شايد تجربه گذشته و شرايط فعلي باعث شده تا اين دو، نسبت به حمايت ناتو محتاط بشوند و در مذاكره مستقيم با دبير كل ناتو ميزان حمايت او و سازمانش را محك بزنند. پاسخ ديگر تركيه ميتواند در عمل مقابله با مثل باشد، چنانكه وزارت خارجه تركيه به اتباع خود نسبت به سفر به روسيه هشدار داد تا در مقابل هشدار طرف روس به شهروندانش عمل مقابله به مثل بكند. اين به معناي ورود تركيه به بازي تحريمي با روسيه است با اين حساب كه طرف روس اين بازي را به مسئله انرژي و صادرات گاز به تركيه نميكشاند. با وجود اينكه حدود 60 درصد گاز وارداتي تركيه از روسيه است و اين وجه آسيبپذير تركيه در بازي تحريمي با روسيه است اما آنكارا روي نياز روسيه به پول حاصل از فروش اين حجم گاز حساب ميكند تا طرف روس صادرات گازش را به روسيه قطع نكند. البته اين تنها وجه آسيبپذير تركيه نيست، زيرا روسيه با قريب به سالانه 30ميليارد دلار مبادله تجاري با تركيه، دومين شريك تجاري با اين كشور است و آنكارا نميتواند متحمل زيانهاي ناشي از بازي تحريمي با روسيه باشد. پاسخ سوم در يك عقبگرد سياسي و عذرخواهي اردوغان از روسيه است، چيزي كه روزنامه تركيهاي زمان آن را مطرح كرده است. اردوغان تا اينجاي كار حاضر به قبول اين گزينه نشده و جاهطلبي خود در هماوردي با پوتين كار را به جايي كشانده كه قبول اين گزينه پيامدهاي جدي داخلي براي او به دنبال خواهد داشت و باعث ميشود تا زبان معترضان و منتقدانش به صورت جديتري باز بشود.