نگاهي به فيلم «جامه‌دران» حميدرضا قطبي

قصه قديمي با لذت بصري

فيلم «جامه‌دران» كه دو هفته‌اي است اكران خود را در سينماها آغاز كرده، علاوه بر ديپلم افتخار بهترين فيلمنامه اقتباسي جشنواره سي و سوم فيلم فجر لقب يكي از آثار منتخب منتقدان جشنواره سي و سوم را هم به خود اختصاص داده بود. «جامه‌دران» كه براساس رماني به همين نام نوشته «ناهيد طباطبايي» نگاشته شده، داستاني سه اپيزودي را روايت مي‌كند كه در هر اپيزود زندگي يكي از سه قهرمان زن فيلم روايت مي‌شود. اپيزود اول داستان شيرين را در زمان حال روايت مي‌كند؛ شيرين در مراسم ختم پدرش با مردي روبه‌رو مي‌شود كه پي بردن به هويت او اطلاعاتي از زندگي‌اش كه تا به امروز از آن بي‌خبر بوده مقابل ديدگانش مي‌گذارد. اپيزود دوم داستان گوهر است در دوره پهلوي و روزگار ارباب‌رعيتي براي معافيت پسر اربابش از خدمت سربازي به عقد او در مي‌آيد و اين ازدواج سوري در نهايت به تولد دو فرزند ختم مي‌شود، اما ارباب زاده دل در مهر دختري هم‌طبقه خودش دارد و با او ازدواج مي‌كند. اپيزود سوم داستان مه‌لقا همسر دوم پسر ارباب و دختري هم طبقه خود اوست، مه‌لقا از جريان ازدواج اول همسر بي‌خبر است و دو سال پس از ازدواجش متوجه نازايي‌اش مي‌شود، ارباب‌زاده براي شادي همسر دلخواه به بهانه آوردن كودكي از يتيم‌خانه فرزند خود از همسر اول را به خانه مي‌آورد. مهم‌ترين مؤلفه «جامه‌دران» را مي‌توان قصه خوبي دانست كه در نهايت به فيلمي قابل قبول بدل شده است. ناهيد طباطبايي نويسنده‌اي كه از ابتداي دهه 70 با كتاب‌هايي مانند بانو و جواني خويش و حضور آبي مينا حضور خود در جامعه نشر را آغاز كرد، «جامه‌دران»ش را در سال 78 منتشركرد و كتاب در همان سال توانست با فروش خوبي روبه‌رو شود. رمان چهل سالگي ديگر اثر او بود كه در سال 78 وارد بازار نشر شد و در سال 88 عليرضا رئيسيان فيلمي با همين عنوان را براساس رمان او ساخت و از قضا فيلم توانست با اقبال مخاطبان و اهالي سينما هم روبه‌رو شود. حميدرضا قطبي اما پيش از رئيسيان و در سال 86 از طباطبايي خواسته بود كه مجموعه داستان جامه‌درانش را به فيلمنامه تبديل كند اما مشكلات ساخت فيلم مانند زمان روايت در سال‌هاي دهه 40 و 50، بافت روستايي دو اپيزود از فيلم باعث شده بود كه حميدرضا قطبي از سال 86 تا سال 93 نتواند تهيه‌كننده‌اي براي فيلمش پيدا كند تا اينكه سيد‌جمال‌الدين ساداتيان تهيه‌كنندگي فيلم را بر عهده گرفت. در كنار داستان روان فيلم اما نقاط عطف ميان اپيزودها به درستي از كار درنيامده است و مخاطب به راحتي نمي‌تواند از اپيزودي به اپيزود ديگر گذار كند. از سوي ديگر استفاده بي‌رويه نريشن در فيلم باعث شده است كه در جايي از فيلم مخاطب ديگر با اين نريشن‌ها كه هر بار با صداي يكي از كاراكترها روايت مي‌شود ارتباط برقرار نكند. «حميدرضا قطبي» كارگردان فيلم كه پيش از اين كارگرداني چند تئاتر و دستياري كارگرداني در فيلم‌هايي مانند گلوگاه و باد در علفزار مي‌پيچد را در كارنامه خود ثبت كرده است، در اولين ساخته بلند سينمايي داستاني را در بستر تاريخ و در سه بازه زماني تعريف مي‌كند و به تفسير داستاني پديده‌هايي مانند چند همسري، رابطه ارباب و رعيتي، مقوله شهرنشيني و تقابل سنت و مدرنيته مي‌پردازد؛ اينكه چطور يك مرد زندگي سه زن را فداي خودخواهي‌هاي خود مي‌كند و حتي پس از مرگش هم تأثيرات تصميماتش ادامه دارد. مسئله ديگري كه در فيلم به آن پرداخته شده است، مسئله طبقات اجتماعي است كه داستان فيلم به خوبي گوياي تأثير طبقه اجتماعي آدم‌ها در اتفاقات و زندگي است. از داستان فيلم كه بگذريم، جامه‌دران بيش از هر چيز  از نظر بصري مخاطب را راضي مي‌كند و بيننده در كنار لذت بردن از روند روايي فيلم، لذت بصري به ياد ماندني را هم در جريان تماشاي اين اثر تجربه مي‌كند. انتخاب لوكيشن، فضاسازي‌ها، جلوه‌هاي ويژه ميداني كه حتي تير‌هاي چراغ برقي كه در آن روزگار نبوده را هم در جريان مراحل فني از فيلم حذف كرده است. در كنار طراحي صحنه و لباس و فيلمبرداري خوب كار كه متناسب با حال و هواي برهه زماني جريان داستان است از ديگر مؤلفه‌هاي است كه جامه‌دران را به يك اثر خاص بدل مي‌كند. بازي‌هاي فيلم جز در يك مورد، قابل توجه از كار آمده است و مخاطب را به همذات‌پنداري با كاركترها وا مي‌دارد. در نهايت جامه‌دران حميدرضا قطبي نويد تولد فيلمسازي كاربلد را در اين روزهاي سينما مي‌دهد.