جايزه ادبي جلال آلاحمد كه قرار بود محملي براي تقويت جريان ادبي و داستاننويسي كشور و نيز ترازي براي ادبيات ايران در اعلا درجهاي كه شايستگي نمايندگي ادبيات غني و تمدن و فرهنگ سترگ ايران زمين قرار بگيرد متأسفانه به مرور و در طي گذر زمان با درگيري و چالشهاي جديدي روبهرو شده كه نه تنها از اهداف مورد نظر در اصل علت ماهوي تشكيل آن دورتر ميشود بلكه حتي موجب دلخوري و پراكندگي برخي نويسندگان و فعالان دلسوز عرصه ادبيات كشور گرديده است.
اين سراشيبي و تنازل مكانت و جايگاهي جايزهاي است كه روزگاري قرار بود كيفيترين و بهترين جايزه ادبي كشور باشد به حدي شدت پيدا كرده و درگير سلايق انفرادي و كشمكشهاي بلاوجه شده كه بسياري از دردمندان ادبيات كشور حاضر به سخن گفتن درباره آن نيستند. به سختي ميتوان كارشناسي را مجاب كرد تا درباره آن و خروجي و آثار منتخبش اظهارنظر يا ابراز عقيده نمايد. هر كدام از اين كارشناسان كه گستره نام و آوازه آثارشان كه در خدمت انقلاب و نشر و تبيين ارزشها و ريشهدواني هرچه بيشتر ادبيات اين سرزمين است با دلخوري هرچه تمامتر از مواجهه با خبرنگاران به منظور تحليل يا نقد و بررسي جشنواره جلال ابا و اكراه داشته و اصلاً دل خوشي از خاطرات اظهارات سابقشان در اين زمينه كه از سر دلسوزي ابراز شده، ندارند. در واقع جايزهاي كه قرار بود محملي براي تجمع نويسندگان و اديبان انقلاب باشد به اتفاقي در جهت خلاف اين مهم و به نوعي بهانهاي براي افتراق و دور شدن خبرگان اين حوزه شده است.
دكتر محسن پرويز، معاون پيشين وزير ارشاد از معدود كارشناساني است كه درباره جايزه ادبي جلال آلاحمد توانستيم نظرش را جويا شويم. وي درباره علت اصلي و ماهوي راهاندازي جايزه جلال به خبرنگار «جوان» ميگويد: جايزه جلال در واقع براي تقويت حوزه ادبيات داستاني، بحث تاريخنگاري و مستندنگاري ايجاد شد. دليل اينكه به نظر ميرسيد جايزه فراگيري در اين حوزه بايد به وجود بيايد و توجه ويژهاي به اين حوزه بشود به خاطر اين بود كه فراتر از سلايق شخصي و از جايگاه يك مقام و يك موقعيتي كه از بالا ميتواند همه اين عرصه را مورد مداقه و نظر قرار بدهد و نقاط ضعفش را شناسايي و نقاط قوتش را ببيند و برجسته كند و با تحليل آثاري كه در طول يك سال گذشته منتشر شدهاند، نقاط ضعفشان را گوشزد بكند. همچنين آثار برتر را ضمن شناسايي مورد تقدير و برجستهسازي قرار بدهد و در اصل به تقويت اين حوزه كمك بكند.
معاون پيشين وزير ارشاد در ادامه اظهار ميدارد: طبيعي است كه براي جايزه جلال بايد دقت بشود كه يك جايزه ملي در سطح و تراز جمهوري اسلامي بايد باشد و قاعدتاً در انتخابها بايد دقت بشود تا آثاري مورد انتخاب قرار بگيرند كه هم از لحاظ تكنيكي و فني از قدرت كافي برخوردار باشند و هم از منظر محتوايي آثاري باشند كه در خور نظام جمهوري اسلامي ايران باشند. من فكر ميكنم كه اگر داوران و هيئت علمي جايزه جلال چينش درستي داشته باشند جايزه جلال ميتواند در خدمت نظام باشد و آن خلأ و كمبودي را كه در اين زمينه وجود داشته، پر كند، اما اگر در اين زمينه بيدقتي كنيم جايگاه اين جايزه دچار صدمه و لطمه ميگردد.
اين نويسنده در رابطه با تحليل و بررسي آثار برگزيده اين جشنواره خاطرنشان ميكند: اگر ما بخواهيم آثار برگزيده در هر دوره را تحليل بكنيم و بگوييم كه مثلاً اين اثر به خاطر ارزشمند بودن بايد جايزه ميگرفت و آن اثر نبايد جايزه ميگرفت، اين مستلزم اين است كه يك نقد كلي نسبت به آثار برگزيده سال گذشته داشته باشيم و آثار را به طور كامل مورد بررسي قرار داده باشيم تا بتوانيم نقد منصفانه و درستي را انجام بدهيم. الان من تصورم اين است كه يكي از كارهاي مفيدي كه انجام نميشود و اگر انجام بگيرد قطعاً مفيد فايده است اينكه ما بتوانيم بعد از انتخاب آثار آنها را به طور كامل مورد نقد و بررسي قرار بدهيم. به هر حال با اين نقد و بررسي آثار منتخب ميتوان سير ادبيات را در سالي كه پشت سر گذاشتهايم، مورد ارزيابي قرار بدهيم. الان فكر ميكنم اين اتفاق نميافتد و صرفاً يك اثري انتخاب ميشود و ميرود تا سال آينده و كسي هم سراغ ماجرا را نميگيرد و قضيه را دنبال نميكند و ماجرا به نوعي ابتر ميماند. بنابراين نقد دقيق و علمي آثار برگزيده و جريانات ادبي يك سال گذشته لازمه قضاوت و ملاك ارزيابي ما بايد باشد.
پرويز در پايان صحبتهايش با تأكيد بر اينكه جايزه جلال قابل واگذاري نيست و به طور كامل نميشود آن را به جاي ديگري واگذار كرد، ميافزايد: مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي اين است كه مجري جايزه جلال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است. نكته دوم اينكه نظارتي كه صورت ميگيرد بايد يك نظارت علمي و دقيق باشد. به هر حال دبير علمي جايزه جلال حتماً بايستي با اين حوزه آشنا باشد. طبق آييننامه دبير علمي جايزه جلال و دبير علمي جايزه كتاب سال بايد يك نفر باشد. در زماني كه اين آييننامه نوشته شد به اين نكته توجه شد كه دبير علمي جايزه كتاب سال در كنار تسلطش بر اين حوزه نميتواند كارهايش را واگذار كند چراكه اين اقدام يك لطمه اساسي به كار ميزند كه لازم است دوستان توجه بيشتري به اين مسئله داشته باشند.
هرچند در لابهلاي اظهارات منتقداني كه با آنها گفتوگو كرديم نكات جالب و قابل طرح متعددي وجود داشت وليكن اجازه انتشار آنها را ندادند، اما قريب به اتفاق آنها معتقد بودند كه با توجه به اتفاقات رخ داده در يكي، دو سال اخير دور بودن از اين جشنواره و منتشر نشدن اظهارات دلسوزانهشان به دليل برخي تنگنظريها برايشان نيكوتر است.