با گذشت پنج روز از فاجعه دلخراش منا، نه تنها دلايل اين حادثه مشخص نشده بلكه هر روز بر ابهامات آن افزوده ميشود. تعداد قربانيان روز به روز بيشتر ميشدند، سرنوشت صدها مفقود حادثه در هالهاي از ابهام است و همه اينها در شرايطي است كه سعوديها نه تنها با سفر هيئت ايراني موافقت نكردهاند بلكه درخواست ساده وزير خارجه ايران براي ملاقات دوجانبه را نيز نپذيرفتهاند.
مقامات سعودي روز يكشنبه هم دليل قانعكنندهاي براي حادثه روز پنج شنبه (دوم مهر) ارائه نكردند و همچنان، افكار عمومي را به نتيجه نهايي تحقيقات ارجاع ميكنند؛ تحقيقاتي كه بدون مشاركت كشورهايي انجام ميشود كه اتباع آنان، بيشترين قرباني فاجعه منا را دارند. اين در حالي است كه در ميان قربانيان فاجعه منا، هيچ تبعه سعودي (حتي مجروح) وجود ندارد. دلايلي كه مقامهاي سعودي تاكنون مطرح كردهاند، از جمله «تعداد زياد زائران» و «رعايتنكردن نظم» افكار عمومي را قانع نكرده و شاهدان عيني هم روايتهايي متفاوت از دلايل حادثه ارائه ميكنند. بنابر آخرين آمار رسمي عربستان از فاجعه روز پنج شنبه در صحراي منا 769 نفر جان خود را از دست دادهاند، 934 نفر زخمي و 1015 نيز مفقود شدهاند و با توجه به تعداد بالاي آمار مفقودان انتظار ميرود. تعداد كل قربانيان به 2هزارنفر ميرسد. رئيس سازمان حج عصر ديروز تعداد قربانيان را تاكنون 169 نفر و مفقودان را 306 نفر اعلام كرد.
تحقيق و تفحص يكطرفهرياض همچنان در مقابل درخواستهاي مكرر براي تشكيل كميته مستقل و بينالمللي مقاومت ميكند و حتي اجازه ورود هيئت ايراني براي پيگيري قربانيان اين حادثه را نميدهد. روز يكشنبه اعلام شد رياض به هيئت ايراني به رياست علي جنتي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي براي پيگيري وضعيت جان باختگان، مصدومان و مفقودان ايراني در حادثه منا ويزاي ورود به عربستان سعودي را نداد. قرار بود هيئتي متشكل از «نمايندگان وزارت خارجه، بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و هلال احمر» علي جنتي را براي پيگيري حادثه صحراي منا همراهي كنند. اين هيئت از سوي رئيسجمهور ايران مأموريت دارد حادثه پنجشنبه دوم مهر صحراي منا را پيگيري كند. عادل جبير وزير خارجه عربستان سعودي حتي درخواست محمد جواد ظريف همتاي ايراني خود براي ديدار و گفتوگو درباره اين حادثه در حاشيه نشست مجمع عمومي سازمان ملل را نيز بيپاسخ گذاشت.
مقامات سعودي در حالي اجازه ورود به هيئت ايراني به عربستان سعودي را نميدهند و از ديدار با مقامات كشورمان درباره حادثه منا خودداري ميكنند كه پس از گذشت پنج روز از اين حادثه ابهامات قابل توجهي شكل گرفته است. يكي از مفقودان ايراني كه در طول چند روز گذشته اخبار ضد و نقيضي درباره سرنوشتاو منتشر شده غضنفر ركنآبادي است؛ كسي كه قبلاً سفير ايران در لبنان بوده و از ديپلماتهاي شناخته شده براي كشورهاي عربي به ويژه براي سعوديها محسوب ميشود. قرار گرفتن نام و چهره شناخته شدهاي مانند ركن آبادي در فهرست مفقودان فاجعه منا، بر ابهامات روايت سعوديها افزوده است. پايگاه مريتنت ديروز نوشت كه گزارشهاي سازمانهاي اطلاعاتي يكي از كشورهاي اروپايي نشان ميدهد احتمالا موساد شماري از ديپلماتها و كارمندان ايراني بعثه را با همكاري دستگاه اطلاعاتي عربستان ربوده است.
پاكسازي شواهد؟!رسانهها يكشنبه گزارش دادند ملك سلمان پادشاه عربستان سعودي دستور جمعآوري فيلمهاي حادثه منا را صادر كرده است. هنوز معلوم نيست انگيزه سلمان از اين دستور چه بوده است اما بنابر گزارش خبرگزاري ميزان، شاه عربستان دستور داده است تمامي فيلمهاي فاجعه منا پس از انتشار فيلمي از عبور خودروهاي شاهزادگان سعودي در ميان صفوف حجاج كه به وقوع حادثه فاجعه شد، در مكاني امن نگهداري شود. اين اقدام سعوديها در حالي است كه بعضي فعالان خواهان دسترسي آزاد به تصاوير ضبط شده از حادثه شدهاند. «علي الاحمد» تحليلگر جهان عرب به بيبي سي گفت: « اگر سران سعودي ميخواهند در اين زمينه صادق باشند، تصاوير دوربينهاي مدار بسته را بدون تدوين در اختيار رسانهها قرار دهند.» وي افزود: «صدها دوربين مدار بسته در اين مكان وجود داشته است. آنها ميتوانند تصاوير اين دوربينها را بدون تدوين در اختيار رسانهها قرار دهند و اجازه دهند جهان ببيند دقيقاً چه اتفاقي افتاده است.» علاوه بر اين، ملك سلمان بن عبدالعزيز پادشاه سعودي، طي حكمي بندر بن حجار وزير حج و پنج مسئول اين وزارت را در روز شنبه بركنار كرد. در همين حال، يك كاربر فعال در شبكه مجازي توئيتر معروف به « مجتهد» كه به افشا كردن اسرار پادشاهي آلسعود معروف است از مطلع بودن مقامات عربستان از احتمال وقوع فاجعه منا و ممانعت ورزيدن ورود نيروهاي امنيتي براي جلوگيري از وقوع اين حادثه خبر داد. وي نوشت: افزايش ازدحام در منا دو ساعت پيش از وقوع فاجعه از طريق دوربينهاي نصب شده كاملاً مشخص بود و مشاهده ميشد و دستور لازم به نيروهاي امنيتي ظرف اين دو ساعت داده شد، اما نيروهاي امنيتي پس از وقوع فاجعه در صحنه حاضر شدند.
مواضع متناقض مقامات سعوديمقامات سعودي مواضع متناقضي درباره دلايل اين حادثه ابراز كردهاند. در حالي «خالد الفيصل»، يكي از شاهزادگان عربستان و رئيس كميته مركزي حج اين كشور، زائران نيجريهاي را عامل حادثه منا اعلام كرد كه با خشم مقامات اين كشور مواجه شد اما بعضي مقامات سعودي زائران ايراني را عامل اين حادثه عنوان كردهاند. «منصور تركي» سخنگوي رسمي وزارت كشور عربستان روز پنجشنبه گفته بود يكي از مهمترين دلايل وقوع حادثه منا، حركت شماري از زائران در خيابان 204 برخلاف حركت زائراني كه از خيابان 223 بهسوي «رمي حجرات» ميرفتند بود؛ موضوعي كه منجر به برخورد ناگهاني، ايجاد ازدحام و بروز حادثه شد. هر چند رياض بعداً اظهارات خالد الفيصل را تكذيب كرد اما اين مواضع متناقض از ديگر عواملي است كه به ابهامات اين حادثه ميافزايد.
انسداد چهار خيابان از پنج خيابان!يكي از مهمترين دلايلي كه براي حادثه منا ذكر شده مسدود شدن چهار خيابان اصلي در محل حادثه است. مسير منا تا جمرات پنج خيابان دارد كه معمولاً در طول سالهاي گذشته دو خيابان را براي رفت، دو خيابان را براي برگشت و يك خيابان بهصورت رفت و برگشت زائران اختصاص داده ميشد اما سعوديها در روز حادثه چهار خيابان را مسدود كرده بودند و فقط يك خيابان براي زوار جهت رفتن به جمرات اختصاص داده بودند، هنوز معلوم نيست دليل بسته شدن چهار خيابان منتهي به جمرات چه بوده است، هرچند بعضي منابع گفتهاند دليل اين مسئله اختصاص اين خيابانها به مقامات ارشد سعودي بوده است اما اين اولين بار نبود كه عربستان اين مراسم را برگزار ميكرد، مقامات عربستان پيش از اين تجربه مديريت اين فضاي پر ازدحام را داشتهاند.
شاهدان عينيدر همين حال، گزارشهايي كه از شاهدان حاضر در حادثه منتشر شده نيز قابل توجه است. تاكنون، روايت مسدود شدن مسير حركت حجاج عمدتاً از منابع ايراني مطرح ميشد ولي معاون فرماندار ايالت كبي نيجريه نيز ديروز اين روايت را تأييد كرد. الحاجي سامايلا دبي در گفتوگو با «نيونيجريا» ميگويد: « در زماني كه ما حدود ساعت 8صبح به يك نقطه خاص (از خيابان204) رسيديم، يك خودروي نظامي جلوي (حجاج) ايستاد، مانع شد و تعدادي از سربازان سعودي هم ايستاده بودند كه كسي جلو نرود. حدود 5هزار نفري كه از همان خيابان (پشت ما) ميآمدند از اين (مسدود شدن) مطلع نبودند كه نتيجهاش يك ترافيك انساني شد...ما سعي كرديم در دماي 47درجه نفس بكشيم...» خبرگزاري تسنيم به نقل از يكي از شاهدان حادثه منا آورده است: «مأموران سعودي عرض انتهاي خيابان جمرات را به يكسوم كاهش دادند و كار به جايي رسيد كه زائران در فشار جمعيت نه راه پس داشتند نه راه پيش و در گرماي شديد هوا، موج جمعيت هر كسي را به هر طرفي ميكشاند.» اين شاهد عيني در ادامه گفته: «هوا بسيار گرم بود و جمعيت به سمت فنسها ميرفتند، التماس كرديم اما آنها باز نميكردند، آرام آرام انرژيها تحليل رفت و آن اتفاق اسفناك افتاد.» وي خاطر نشان كرده: «بعد از يك ساعت از حادثه، مردم فنسها را پاره كردند و برخي از فنسها و ميلهها بالا رفتند؛ باورم نميشود كه موضوع غيرعمدي بوده و خطاي انساني باشد.»