تحولات جديد در سايه مذاكرات اسلام‌آباد

طالبان گام به گام به سوي حكومت در افغانستان

پس از اينكه خبر حضور هيئتي از دولت افغانستان، براي مذاكره با طالبان در پاكستان منتشر شد، ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي گروه طالبان گفت كه نمي‌تواند اين خبر را تأييد كند. اما يك روز بعد، اولين دور گفت‌وگوهاي صلح ميان «گروه طالبان» و هيئت رسمي اعزامي از سوي حكومت افغانستان در پاكستان، در حالي برگزار شد كه نمايندگان چين و امريكا در اين نشست حضور داشتند و طرفين پذيرفته‌اند كه مذاكرات را به يك روند براي مصالحه تبديل كنند. روز سه‌شنبه 16 تير 94، وزارت امور خارجه پاكستان طي اطلاعيه‌اي اعلام كرد كه حكومت پاكستان ميزبان گفت‌وگوهايي بين «تحريك طالبان افغانستان و حكومت افغانستان» بود و رهبري و مديريت اين گفت‌وگوها را افغان‌ها بر عهده داشتند. گفت‌وگوهاي يك روزه در محلي واقع در شهر «مري»، واقع در 60 كيلومتري اسلام‌آباد پايتخت پاكستان برگزار شد. اين نخستين دور گفت‌وگوها است كه بين نمايندگان رسمي حكومت افغانستان و گروه طالبان در پاكستان برگزار و تأييد مي‌شود. شركت‌كنندگان توافق كردند گفت‌وگوها با هدف ايجاد فضاي مناسب براي جريان يافتن روند صلح و آشتي ادامه داشته باشد. نشست بعدي در تاريخي كه براي هر دو طرف مناسب باشد، پس از ماه رمضان برگزار خواهد شد. شركت‌كنندگان در اين نشست تأييد رهبران خود را به همراه داشته‌اند و طرفين در اين ديدار بر تلاش براي ايجاد صلح در افغانستان و منطقه تأكيد كردند.
وزارت امور خارجه افغانستان نيز با انتشار خبرنامه‌اي گفت كه نخستين نشست بين هيئت رسمي دولت افغانستان و گروه طالبان 16 تير برگزار شد. هيئت مذاكره‌كننده دولت افغانستان، حضور نمايندگان شبكه حقاني در گفت‌وگوهاي صلح را نيز تأييد كرد. شبكه حقاني يكي از گروه‌هاي اصلي شورشي مخالف دولت افغانستان است. رهبري اين شبكه به عهده سراج‌الدين حقاني، پسر جلال‌الدين حقاني، فرمانده پيشين مجاهدين در شرق افغانستان است. هيئت دولت افغانستان در‌گفت‌وگوهاي صلح مي‌گويد به استثناي فصل اول و دوم قانون اساسي اين كشور، تعديلات در اين قانون مي‌تواند مورد بحث باشد. اين هيئت پس از بازگشت از يك نشست رسمي با مخالفان مسلح اين كشور در اسلام‌آباد پاكستان، نشست خبري در كابل برگزار كرد.

   مفاد مهم نشست
در نشست خبري روز چهارشنبه 17 تير 94 گفته شد كه در ميز مذاكرات صلح در پاكستان، نمايندگان با صلاحيتي از طالبان و شبكه حقاني حضور داشتند. نمايندگان دولت‌هاي امريكا و چين نيز ناظر اين مذاكرات بودند. در نشست آغازين گفت‌وگوهاي صلح، عنوان شد كه 1- آغاز گفت‌وگوهاي صلح به معناي پايان جنگ نيست؛ 2- گفت‌وگوهاي صلح، به يك روند تبديل شود و ادامه يابد؛ 3- آتش‌بس در جنگ دست‌كم در روزهاي عيد فطر از موضوعات مورد بحث در اين جلسه بوده، اما روي آن توافقي صورت نگرفته است؛ 4- قرار است طرفين گفت‌وگوهاي صلح فهرستي را از درخواست‌هايشان ارائه كنند كه در روند گفت‌وگوها روي آنها بحث خواهد شد؛ 5- به گفته فيض‌الله ذكي از مذاكره‌كنندگان دولت افغانستان، «احتمال دارد نشست بعدي در كشور چين برگزار شود»؛ 6‌- به هيئت دولت افغانستان از سوي رئيس‌جمهور اشرف غني اكيداً اختيار داده شد كه مسائل مورد اختلاف همه قابل بحث است؛ 7- همينطور تعديلات در قانون اساسي مورد بحث است به استثناي مواد فصل اول و فصل دوم كه مربوط به نظام و حقوق اساسي اتباع است.
   تحليل رويداد
شايد پس از مذاكرات هسته‌اي ايران با گروه كشورهاي 1+5، طولاني‌ترين و به نوعي پيچيده‌ترين مذاكرات، مربوط به مذاكره صلح دولت افغانستان با مخالفين مسلح از جمله طالبان باشد. اكنون با گذشت 14 سال از سقوط طالبان از قدرت و تشكيل دولت افغانستان، جنگ براي رسيدن به ساختار قدرت و حاكميت بين حكومت افغانستان و طالبان، به نقطه حساسي رسيده است. هرچند مذاكرات بين دولت افغانستان و طالبان، گاه تكذيب يا تأييد شده است، اما اين بار و پس از خروج نيروهاي خارجي از افغانستان، بحث‌ها بر سر تعديل قانون اساسي به طور جدي دنبال مي‌شود و احتمالاً در ادامه تشكيل لويي‌جرگه (يا سران بزرگ قوم) و برگزاري انتخابات همه‌پرسي مدنظر قرار خواهد گرفت.
ارديبهشت ماه سال جاري برخي رسانه‌ها به نقل از منابع خود از برگزاري مذاكرات مقامات دولتي افغانستان با نمايندگان طالبان در ارومچي چين خبر دادند و پس از دو ماه و با افشاگري جاويد كوهستاني از كارشناسان امنيتي افغانستان درباره اين مذاكرات در صفحه فيس‌بوك خود، قاضي خليل‌الله سخنگوي وزارت امور خارجه پاكستان در كنفرانس خبري روز جمعه 12 تير 1394، به برگزاري اين نشست در استان سين‌كيانگ چين اشاره كرد و اظهار داشت كه پاكستان نقش مهمي در مذاكره دولت افغانستان با طالبان كه در چين صورت گرفت ايفا كرد. اسلام‌آباد به نقش مثبت خود براي مذاكره طالبان با كابل ادامه مي‌دهد و خواهان صلح پايدار در افغانستان است. طي سال‌هاي گذشته مذاكرات صلح با طالبان در اجلاس‌هاي متعدد در نقاط مختلف جهان، نظير نشست لندن، نشست پاريس، اجلاس دبي، دوحه، نروژ، توكيو، امارات متحده عربي و اخيراً در ارومچي چين و ساير اجلاس‌ها، برگزار شده و پيش از اين نيز نمايندگان گروه طالبان با شماري از اعضاي شوراي عالي صلح و برخي چهره‌هاي سياسي و فعالان مدني، با همديگر ديدار كرده بودند، اما هم گروه طالبان و هم دولت افغانستان اين ديدارها را رسمي نمي‌دانستند و هم اين تلاش‌ها دستاورد چنداني نداشت.

   موضع دولت در زمان كرزي و اشرف‌غني
در حكومت پيشين افغانستان به رئيس‌جمهوري حامد كرزي، پذيرش قانون اساسي اين كشور از پيش‌شرط‌هاي گفت‌وگوهاي صلح بود. قانون اساسي افغانستان 12 فصل دارد. اين فصل‌ها شامل دولت، حقوق اساسي اتباع، رئيس‌جمهوري، حكومت، شوراي ملي، لويي جرگه، قضا، اداره، حالت اضطرار، تعديل، احكام متفرقه و احكام انتقالي مي‌باشد. اما اكنون دولت اشرف غني مدعي است كه همه مسائل مورد اختلاف قابل بحث است حتي تعديلات در قانون اساسي. يكي از وعده‌هاي اشرف غني در زمان رقابت‌هاي انتخاباتي، پايان‌دادن به جنگ و خشونت از راه مذاكره با طالبان بود. در چند ماه گذشته راهبرد حكومت وحدت ملي، بهبود نسبي روابط با پاكستان و برگزاري نشست‌هاي غيررسمي بين نمايندگان طالبان و دولت در كشورهايي مثل چين و قطر، براي برقراري صلح در افغانستان بود. دولت اشرف غني حتي با امضاي تفاهمنامه اطلاعاتي با پاكستان و بازگذاشتن دست اسلام‌آباد در تعقيب تروريست‌ها در مرزهاي افغانستان، به نوعي مي‌خواهد به هر نحو ممكن از ظرفيت پاكستان براي مهار و مذاكره طالبان استفاده كند و صلح با طالبان را تنها گزينه عبور افغانستان از بحران مي‌داند و به همين جهت حاضر به امتيازدهي به طالبان و پاكستان و تعديل قانون اساسي مي‌شود.

   موضع طالبان
نكته‌اي كه اهميت نشست اخير افغانستان با طالبان را در پاكستان مضاعف مي‌كند، تعديل قانون اساسي است كه براي اولين بار دولت افغانستان به رياست اشرف غني حاضر شده است با چرخشي آشكار، براي صلح با طالبان، دستاوردهاي «اجلاس بن» در 5 دسامبر 2001، كه همان قانون اساسي جديد افغانستان مي‌باشد را به نوعي قابل فروش بكند. اين در حاليست كه طالبان مي‌خواهد با تغيير قانون اساسي افغانستان، به نوعي ايدئولوژي خود (قانون شريعت) را در قالب اسلامي كردن در قانون اساسي گنجانده و حتي محدوديت‌هايي براي ساير اقوام به‌وجود آورند. همچنين در اين مذاكرات نمايندگان سابق جبهه متحد شمال يا حضور ندارند يا كمتر درجريان روند مذاكرات و بده‌بستان‌هاي دو طرف قرار دارند.
طالبان همواره براي انجام مذاكره پيش‌شرط‌هايي نظير خروج كامل نيروهاي خارجي و تغيير قانون اساسي را مطرح مي‌كرد و دولت افغانستان را دولتي دست‌نشانده مي‌دانست و به همين جهت نيز طرف اصلي خود را امريكا قلمداد مي‌كرد. اما آنچه مسلم است اينكه با خروج نيروهاي خارجي از افغانستان و اكنون با تغيير بخش‌هايي از قانون اساسي، به نوعي طالبان افغانستان توانسته است به بخشي از خواسته‌هاي خود دست يابد و مطمئناً با ادامه چنين روندي مي‌تواند امتيازات ديگري از دولت افغانستان بگيرد، در حالي كه انفجارها و حملات گروه‌هاي وابسته به طالبان همچنان ادامه دارد و حتي در بخش‌هايي از مناطق شمالي موفق به تصرف مناطقي شده‌اند.

   موضع امريكا و پاكستان
نكته آخري كه بايد بدان توجه كرد تغيير رويكرد غربي‌ها و به ويژه امريكا در تروريست نشمردن طالبان در افغانستان است. امريكا و متحدانش كه قبلاً از مبارزه با تروريسم و نابودي طالبان دفاع مي‌كردند، اكنون مدعي‌اند كه اگر مورد حمله طالبان قرار نگيرند، اين گروه را تروريست نمي‌دانند. امريكا و حتي پاكستان در تلاشند تا با انجام صلح با طالبان، هم خود را پيروز ميدان معرفي كرده و هم داعش را جايگزين طالبان كنند. در آن صورت هم پاكستان متهم به حمايت از طالبان نمي‌شود، در حالي كه بخش عمده‌اي از داعش از بدنه ناراضي طالبان مي‌باشد و هم امريكا به خواسته‌اش يعني تداوم ناامني براي ادامه حضورشان در منطقه مي‌رسند. امريكا و متحدانش حتماً براي مهار قدرت‌هاي بزرگي چون هند، روسيه و حتي ايران، هند و پاكستان، به نوعي به ناامني كنترل شده نيازمندند و به همين جهت از داعش نيز به طور غيرمستقيم حمايت خواهند كرد. به قول وحيد مژده تحليلگر سياسي افغانستان، نشست صلح اسلام‌آباد، اعتبار و صداقت پاكستان را محك خواهد زد. اگر واقعاً جنگ متوقف و آتش‌بس برقرار شود، مي‌شود گفت كه پاكستان صادق است و افرادي را هم كه دور ميز جمع كرده، طالبان اصلي هستند؛ اما اگر جنگ ادامه يافت و تغييري به ميان نيامد، يعني كه پاكستان حكومت افغانستان را دور زده و با طالبان عادي با افغانستان مذاكره كرده است.