27 اسفند ماه سال 91 سازه يك فروند شناور جديد با حضور محمود احمدينژاد رئيسجمهور سابق كشورمان بههمراه سرلشكر فيروزآبادي و ديگر مقامات ارشد نظامي در آبهاي درياي خزر و در بندر انزلي به آب انداخته شد. اين سازه، همان نمونه پيشرفتهتر ناوشكن جماران بود كه آن روزها جماران2 ناميده ميشد اما بعدها به ناوشكن پيشرفته دماوند، تغيير نام يافت. درست دو سال پس از اين اتفاق بود كه با تكميل مراحل ساخت اين ناوشكن پيشرفته، اين ناوشكن بهطور رسمي به نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران تحويل و به ناوگان شمال و منطقه چهارم اين نيرو ملحق شد.
مزيت هاي ناوشكن دماوند
ناوشكن دماوند داراي ويژگيهاي اساسي در مقايسه با جماران يك است. نخستين ويژگي آن اين است كه اين ناوشكن از نظر ساختار داراي سازهاي متفاوت بوده بهصورتي كه از آخرين فناوري محاسبات و قدرت ساخت و سازه برخوردار است.
دومين ويژگي سرعت و قدرت تحرك و مانورپذيري ناوشكن دماوند است، اين ناوشكن بهخاطر مكانيسم و مشخصات فني در سامانه رانش، داراي سرعت و قدرت مانور بيشتر است.
ويژگي سوم آن اينكه اين ناوشكن به فناوري روز مجهز و تمام سيستمهاي آن ديجيتالي است و سيستم دفاع و مراقبت از خود را با توجه به سيستمهاي راداري پيشرفته داراست كه در نوع خود بينظير است، بهصورتي كه داراي پايداري، برد و قدرت كشف و شناسايي اهداف بالاتر است.
ويژگي چهارم مجهز شدن آن به سامانه مديريت نبرد است. در اتاق عمليات اين شناور كل منطقه از زير سطح و اعماق دريا، در آسمان حوزه مأموريت و محيط سطح آب و شعاع عملياتي آن قابل مشاهده است. اين سيستم نرم افزاري و سختافزاري كاملاً پيشرفته به سيستم فرماندهي ناو كمك ميكند تا بتواند اهداف مشخصي را شناسايي و در مواردي كه نياز باشد از آن استفاده كند. سيستم سلاح و مراقبت ديدهباني بهصورت تجميعي نمايش داده ميشود و به فرمانده كمك ميكند تا بتواند بهترين تصميم را براي اقدام در آن واحد اتخاذ كند.
پنجمين ويژگي آن هم بومي و بهروز بودن اكثر سامانههاي سلاح، ناوبري، مخابراتي و سيستمهاي ديدهباني و مراقبتي اين شناور است.
اين ناوشكن از تجهيزات و قابليتهاي افزونتري نسبت به جماران برخوردار بوده و در رده ناوشكن (ناومحافظ) طبقهبندي شده است و قابليت درگيري با اهداف سطحي، زيرسطحي و هوايي را با سامانههاي توپخانهاي، موشكها و اژدر داشته و توانايي پذيرش بالگرد را در عرشه اصلي خود دارد.
اين شناور با قابليت تدافع، تهاجم و رهگيري همزمان اهداف هوايي، سطحي و زيرسطحي، مسلح به سامانه موشكي كروز، اژدرافكن، سامانههاي توپ 76 و 40 ميليمتري، سامانههاي پردازش راداري و رادارهاي تاكتيكي سطحي و هوايي است.
همچنين اين ناوشكن مجهز به سامانه جامع مديريت نبرد و جنگ الكترونيك بوده و قابليت حمل بالگرد را همچون جماران يك داراست.
بهكارگيري رادار كنترل آتش با قابليت رديابي جنگندهها و موشكهاي كروز، بهكارگيري سامانه كنترل مانيتورينگ بهمنظور كنترل و هماهنگي عملياتي فيمابين موتور، شافت، پروانه و ناوبري و بهكارگيري سيستم رانش با توان بالا جهت تأمين سرعت بهينه شناور از نقاط برجسته اين شناور است كه نسبت به پروژه مشابه قبلي ارتقا يافته و بهينهسازي شده است.
بوميسازي تجهيزاتي مانند رادار هوايي، سونار فعال و غيرفعال، رادار كنترل آتش، سامانههاي مخابرات داخلي و تعدادي ديگر از تجهيزات از ديگر ويژگيهاي ناوشكن دماوند اعلام شده است كه مجموعه اين تجهيزات بهصورت بومي در سازمانهاي تابعه وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح توليد شده است.
جماران 2، مجهزترين ناوشكن ايران
ناوشكن پيشرفته جماران2 (دماوند) حدود 100 متر طول و بيش از 1300 تن وزن دارد و از كاربرديترين ناوشكنهاي موجود در دنيا به شمار ميآيد. همچنين اين ناوشكن مجهزترين ناوشكن جمهوري اسلامي ايران در حال حاضر بوده كه قابليت حمل بالگرد را نيز دارد.
يكي از مهمترين تجهيزات نصبشده روي اين ناوشكن، رادار عصر است. رادار عصر، نخستين رادار سهبُعدي آرايه فازي ايران است. اين رادار قادر است اهداف را تا شعاع 200 كيلومتري كشف كند. از مهمترين ويژگيهاي اين رادار، قابليت كشف و رهگيري اهداف هوايي و سطحي، توانايي رهگيري 100 هدف بهصورت همزمان و مقابله با جنگ الكترونيك است. اين رادار كه توسط متخصصان كشورمان و بهصورت كاملاً بومي توليد شده است، پيشتر و در سال 92 رسماً رونمايي شده بود. نصب اين رادار روي ناوشكن دماوند، يكي از ويژگيهاي منحصر به فرد دماوند است.
تمامي اينها در حالي است كه ناوشكن دماوند توسط كاركنان وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح و با همكاري حدود 400 دانشگاه، مركز تحقيقاتي و توليدكنندگان و صنايع ايراني ساخته شده است. نمونه نخست اين كلاس از ناوشكن در جنوب ايران با عنوان ناوشكن جماران به ناوگان آبهاي نيلگون خليج فارس پيوسته است.
افزوده شدن اين ناو قدرتمند با بهروزترين سامانههاي بومي به سه ناوچه رده پيكان در ناوگان شمال نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران نقش بسيار مهمي در ارتقاي توان رزمي و البته بازدارندگي چندمنظوره اين نيرو در آبهاي بزرگترين درياچه جهان دارد. اگرچه نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي اساس فعاليت خود را در خصوص اين ناوشكن بر موضوع آموزش قرار داده است و ميكوشد نيروهاي خود را توسط اين ناوشكن پيشرفته با جديدترين دانش روز آموزش دهد.
تمامي اين اتفاقات مبارك در حوزه ساخت ناوشكن در داخل كشور در حالي است كه معدود كشورهايي در جهان از توانايي ساخت تجهيزات دريايي برخوردار هستند اما جمهوري اسلامي ايران، به رغم تحريمهاي سنگيني كه از ابتداي انقلاب تاكنون تجربه كرده، توانسته است پتانسيل خوبي را در ساخت تجهيزات دريايي به دست آورد. جمهوري اسلامي ايران كه از همان روزهاي نخستين انقلاب با تحريمهاي غرب مواجه شد، با وقوع جنگ عملاً در شرايطي قرار گرفت كه كشورهاي دنيا از فروش حتي سادهترين تجهيزات نظامي نظير فشنگ و سيم خاردار نيز دريغ ميكردند. اين در حالي بود كه در طرف مقابل رژيم بعثي نه تنها بهروزترين تجهيزات نظامي را در اختيار داشت بلكه از حمايتهاي اطلاعاتي و نظامي كشورهاي منطقه و غربيها برخوردار بود و همين موضوع جنگي نابرابر را رقم زده بود، اما همين جنگ نابرابر خود به دانشگاهي تبديل شد كه فرزندان ايران با احساس نياز خود بتوانند به تكنولوژي ساخت انواع و اقسام تجهيزات نظامي سبك و سنگين از جمله جنگندهها، بالگردها، ناوشكنها، تانكها و موشكها دست پيدا كنند؛ تكنولوژياي كه در بسياري از موارد كاملاً بومي و اختصاصي جمهوري اسلامي ايران است. حال با دستيابي جمهوري اسلامي به جديدترين تجهيزات نظامي دنيا، دشمنان جمهوري اسلامي كه سرخورده از اين پيشرفت چشمگير هستند، تلاش ميكنند تا از طريق ايجاد ترس از اين توانمنديها در كشورهاي همسايه، عملاً نه تنها بازار فروش سلاحهاي خود را در منطقه گرم كنند بلكه از اين طريق به دنبال فشار عليه جمهوري اسلامي هستند. اين در حالي است كه پيشرفت نظامي جمهوري اسلامي هيچگاه تهديدي براي منطقه و كشورهاي دوست نبوده و اين سلاحها تنها حالتي بازدارنده دارند، كما اينكه جمهوري اسلامي همواره پيام صلح و دوستي خود را به كشورهاي مختلف منطقه ارسال كرده است. علاوه بر اين، نكته مهم ديگر در خصوص پيشرفتهاي نظامي جمهوري اسلامي آن است كه وجود ايراني مقتدر در منطقه ميتواند باعث آرامش و امنيت ديگر كشورها باشد و طمع جنگافروزي در منطقه توسط بيگانگان براي بازاريابي تجهيزات نظاميشان را كاملاً از بين خواهد برد.
در همين ارتباط روزنامه «جوان» گفتوگويي با امير دريادار علي غلامزاده، رئيس سازمان تحقيقات و جهاد خودكفايي نيروي دريايي ارتش انجام داد و سؤالاتي در خصوص ناوشكن دماوند و ساير دستاوردهاي نيروي دريايي ارتش پرسيد كه در ادامه ميخوانيد.
امير غلامزاده با سپاس از اينكه براي اين مصاحبه وقت گذاشتيد. به عنوان سؤال اول بفرماييد كه ايده پروژه موج كه تاكنون دو محصول آن يعني جماران و دماوند مورد بهرهبرداري قرار گرفته، از كجا شكل گرفت؟
به طور معمول پروژههاي بزرگ نظامي ايده آن از بيانات مقام معظم رهبري شكل ميگيرد. در خصوص ناوشكن جماران و ناوهاي موشك انداز كلاس پيكان، شخص مقام معظم رهبري در خصوص ساخت آن دستور دادند. درباره ناوهاي موشكانداز كلاس پيكان همانطور كه همگان مطلع هستند، به توليد انبوه رسيده است و اولين نمونه آن در درياي خزر ساخته شد و باقي آن هم اكنون در جنوب كشور در حال توليد است. درباره ناوشكن جماران نيز مقام معظم رهبري در جريان بازديدي كه از يك نمايشگاه دستاوردهاي نيروي دريايي داشتند، دستور ساخت يك ناوشكن با قابليت حمل بالگرد و پرتاب موشك را صادر كردند. آن زمان اين دستور يك دستور بسيار سنگين بود. ما كشوري بوديم كه اوايل انقلاب و با شروع جنگ تحميلي حتي سيم خاردار را از خارج كشور ميخريديم و همين باعث ميشد كه دستور سختي براي ما باشد. اما در پس اين دستور، پيام بزرگتري براي نيروي دريايي و كشور نهفته بود و آن تقويت اعتماد به نفس و توكل بود. پس از آن مقام معظم رهبري از طريق دفتر خودشان مدام اين موضوع را پيگيري ميكردند. اين موضوع تا آنجا ادامه داشت كه ايشان در سال 80 فرمان ساخت ناوشكن بعدي را با توجه به گستردگي مراكز آموزشي نيروي دريايي در سواحل درياي خزر در اين منطقه صادر كردند. اين دستور به منظور بهرهبرداري بهتر دستگاهها و عملياتي بودن دستگاه در اين منطقه صادر شده بود.
تا سال 1380 چه ميزان از ساخت ناوشكن نخست پيش رفته بود؟
ما تا سال 80 ساخت كاسه اصلي ناوشكن را به پايان رسانده بوديم. در جريان اين كار مشكلات زيادي وجود داشت. نخست زيرساخت كافي براي اين كار در كشور نبود. نكته دوم نيز آن بود كه دانش فني مناسبي در اين خصوص نداشتيم و از همه مهمتر اعتماد به نفس كافي نيز وجود نداشت. علاوه بر اين از زمان انقلاب تا امروز همواره نيروهاي نظامي كشور تحريم بودند. امروز در همه جاي دنيا كشورها با مشاركت يكديگر اقدام به ساخت ناوشكن ميكنند و اين ناوشكنهايي كه ما هم اكنون از زمان رژيم قبلي داريم با مشاركت چند كشور نظير فرانسه، انگليس، امريكا و ايتاليا ساخته شده بود. بنابراين ما مجبور بوديم تمام قطعات و تجهيزات از پيچيدهترين تا سادهترين را در داخل كشور طراحي، مهندسي معكوس كرده و بسازيم. از اين رو كار بسيار سختي بود. خوشبختانه تمامي امكانات ناوشكن جماران اعم از تجهيزات ناوبري، سلاحها و تجهيزات فني توسط دانشگاههاي داخل كشور، بخش دفاعي و خود نيروي دريايي ساخته شد و پس از 12 سال در بهمن 1388 با بهرهبرداري از اين ناوشكن توانستيم قلب مردم و مقام معظم رهبري را شاد كنيم. در مراسم بهرهبرداري از اين ناوشكن حضرت آقا سخن بسيار خوبي را عنوان كرده و فرمودند كه امروز موضوع ساخت يك ناوشكن نيست، بلكه موضوع توكل به خدا و اعتمادبهنفس و نهادينه شدن دانش ساخت است كه از همه مهمتر است و نسلهاي بعد به اين خطشكني شما افتخار خواهند كرد. پس از ساخت مدل اوليه و با گذشت نزديك به پنج سال ناوشكن جماران به مأموريتهاي مختلفي در آبهاي كشورمان و آبهاي آزاد رفته و توانسته است توانمنديهاي خود را در همه عرصهها به اثبات برساند. همزمان با اين موضوع كار ساخت ناوشكن دماوند نيز ادامه داشت.
چرا ناوشكن دماوند در درياي خزر ساخته و به آب انداخته شد؟
خب همانطور كه قبلاً اشاره كردم، بر اساس دستور مقام معظم رهبري و به دليل اينكه مراكز آموزشي نيروي دريايي در شمال كشور و در ساحل درياي خزر قرار دارد، كار ساخت اين ناوشكن در شمال پيگيري شد. ما همواره درياي خزر را درياي صلح و دوستي ميدانيم و البته اين درياي صلح و دوستي امنيت نيز ميخواهد. بنابراين با كمك برادرانمان در وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح كار ساخت آن به پايان رسيد و اخيراً به نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران پيوست. ما هم اكنون در حال تست و آزمايش اين ناوشكن هستيم و به محض به پايان رسيدن اين آزمايشها اين ناوشكن براي انجام مأموريتها در اختيار نيروي دريايي قرار خواهد گرفت.
آيا تجربيات ساخت جماران، باعث شد كه دوره ساخت ناوشكن دماوند كاهش پيدا كند؟
دوره ساخت ناوشكن دماوند كمتر از جماران بود. نكته مهم در اين خصوص آن است كه مقام معظم رهبري در مراسم بهره برداري از ناوشكن جماران فرمودند پروژه موج 2 بايد بهتر از يك باشد و موج 3 بهتر از 2 و به همين ترتيب پيشرفت داشته باشيم. هم اكنون ناوشكن سهند ما 9 ماهه ساخته شد. طبيعتاً در پروژه اول نياز به زيرساخت و دانش فني بود و حالا اين زيرساخت و دانش در كشور به وجود آمده و زمان ساخت پروژهها به شدت كاهش پيدا كرده است. بنابراين با توجه به نهادينه شدن دانش ساخت ناوشكنها در داخل كشور، تعداد مراكزي كه در حال ساخت اين نوع ناوشكن متناسب با دانش روز هستند و بر اساس دستور مقامات بالاتر و نياز نيرو، بيشتر شده است.
با توجه به تعاملات نيروي دريايي با كشورهاي منطقه، آيا امكان ارائه ناوشكن يا انتقال دانش فني ساخت به كشورهاي دوست وجود دارد؟
ما امكان اين موضوع را در همه عرصهها داريم اما اين سياست هايي است كه بايد از مراجع بالاتر به ما ابلاغ شود.
در خصوص ناوشكن دماوند نيز بيشتر براي ما توضيح دهيد.
نيروي دريايي، يك نيروي پوياست و اين پويايي به خاطر پيشرفت تكنولوژي است. اين پيشرفت ايجاب ميكند كه با توجه به حضور ناوگان كشورمان در آبهاي آزاد و حضور ناوگان ديگر كشورها در كنار ناوگان ما، همواره متناسب با تكنولوژي پيش برويم. ما بايد ناوگان و سلاحهاي خود را متناسب با تكنولوژي روز بسازيم. بنابراين ناوشكن دماوند، نسبت به ناوشكن جماران ارتقا پيدا كرده است، البته ما همين تغييرات را در ناوشكن جماران نيز اعمال كردهايم. به طور مثال ناوشكن دماوند مجهز به يك رادار آرايه فازي سه بعدي است كه روي جماران نيز نصب شده است. همچنين داراي سيستم كنترل و فرماندهي پيشرفته است كه با تجميع سنسورها قابليت تصميمگيري سريع و هوشمند را براي فرمانده فراهم ميكند. سيستم رانش نيز تغييراتي كرده كه قابليت مانور بالايي دارد و سرعت نيز تغيير كرده است. اماكن و جانمايي دستگاهها نيز تغيير كرده تا اپراتورها بتوانند راحتتر از آن استفاده كنند. در خصوص سهند نيز ما قابليت رادار گريزي را افزايش دادهايم. همچنين برد مأموريتي نيز افزايش پيدا كرده است. در مجموع متناسب با نوع تهديدات و تكنولوژي روز اين تغييرات اعمال شده و در نمونههاي قبلي نيز اين تغييرات صورت خواهد گرفت.
مدلهاي ناوشكن ساخته شده تا چه حد با مدلهاي خارجي قابل رقابت است؟
نيروي دريايي اكثر كشورها در آبهاي بينالمللي حضور دارند و ما يكسري بازديدها و كارهاي اطلاعاتي انجام ميدهيم. همچنين يكسري مسابقات كه در قالب رزمايش با ناوگروههاي ديگر كشورها صورت ميگيرد، به خوبي مشخص است كه ناوشكن جماران نه تنها چيزي كم ندارد، بلكه در بسياري از موارد، ما برتر هستيم.
در خصوص سامانههاي دفاعي و نظامي ناوشكن دماوند نيز براي ما توضيح دهيد.
ناوشكن دماوند و ناوشكن كلاس موج، اصولاً ناوشكنهاي سه منظوره هستند. يعني اين ناوشكنها در حوزه سطحي، زيرسطحي و هوايي هم قابليت تهاجم و هم قابليت پدافند را دارند. البته تغييراتي در جانمايي و تعداد سلاحها ممكن است وجود داشته باشد، اما قطعاً اين سه منظوره بودن قابليتهاي حفظ شده است.
در خصوص ناوشكن سهند، مأموريتها و زمان رونمايي نيز توضيحاتي بدهيد.
انشاءالله امسال شاهد رونمايي از ناوشكن سهند خواهيم بود و به ناوگان ما ملحق خواهد شد. ناوشكن سهند نيز متناسب با نوع مأموريت، يك ناوشكن بسيار پيشرفته است و قابليتهاي بسيار خوبي دارد كه در زمان مناسب در اين خصوص اطلاعرساني خواهيم كرد.
در حوزه توليد زيرسطحيها اقدامات نيروي دريايي به چه صورت است؟
زيرسطحيها جزء سلاحهاي راهبردي نيروها در تمام كشورها هستند. نيروي دريايي ارتش نيز در توليد زيردريايي سبك به خودكفايي كامل رسيده است. در بخش زيردريايي فوق سنگين، زيردرياييهاي ما بازسازي اساسي شده و تغييرات بسيار خوبي نيز در آنها اعمال شده است و ما قابليت ساخت آنها را نيز داريم. در بخش زير درياييهاي نيمه سنگين، ما زيردريايي كلاس فاتح را داريم كه با تعامل وزارت دفاع، دانشگاهها و مراكز صنعتي خوشبختانه دوران تست خود را سپري ميكند تا به پارامترهاي عملياتي برسد. دانش ساخت اين نوع زيردريايي در داخل كشور است. به محض توليد اولين نمونه و رفع عيوب و گذر از آزمايشهاي ما توليد انبوه آن شروع خواهد شد. مقام معظم رهبري نيز فرمودهاند كه مبادا تا رفع عيب يك جنس توليد انبوه شود.
در خصوص ساخت زيردرياييهاي فوق سنگين آيا برنامهاي در كشور وجود دارد؟
ما در اين حوزه مطالعاتي داشتهايم. اين موضوع در حالي است كه ما تعميرات اين زيردرياييها را خودمان انجام ميدهيم و تجربيات بسيار خوبي در اين خصوص داريم و ميتوان گفت كه امكان ساخت آن در داخل كشور وجود دارد و اگر از سوي مقامات بالا دستور ساخت آن ابلاغ شود، ساخت آن را شروع خواهيم كرد.
آيا برنامهاي وجود دارد كه نيروي دريايي را در حوزه ساخت نيازهاي تسليحاتي به يك نيروي بومي تبديل كنيم؟
اين آرزوي بزرگ و خوبي است و ما در راستاي تحقق آن در حال تلاش هستيم. اما نيروي دريايي فقط سطحي و زيرسطحي نيست. ما نه تنها در سطح و زيرسطح، بلكه در هوا و خشكي نيز در حال فعاليت هستيم. اينها يك مجموعه عظيم تجهيزات و تكنولوژي در اختيار دارند. در ساخت ناوشكن دماوند نزديك به يك ميليون قطعه به كار رفته و كار بسيار عظيمي است. حرف ما فقط نوسازي نيست. اين تجهيزات تا زماني كه كار ميكنند ما از آنها استفاده كرده و آنها را بهينه ميكنيم، ارتقا ميدهيم و عمر انقلابي به آنها ميدهيم و همزمان نيز در حد نيازهاي آتي خودمان كه به ما ابلاغ ميشود، نسبت به ساخت تجهيزات جديد اقدام ميكنيم. ما هم اكنون شناورهاي بالگردبر بزرگتر از جماران داريم و داراي وضعيت مطلوبي در اين حوزه هستيم. ما ناوهايي داريم كه قابليت حمل تجهيزات سنگين مثل تانك را دارند و همزمان بالگردهاي بسيار بزرگتري از بالگردهايي كه روي جماران مينشينند، ميتوانند روي آن بنشينند.
در رزمايش اخير ارتش، نيروي دريايي از چند سلاح جديد استفاده كرد. در حوزه ساخت موشك و اژدر نيروي دريايي چه دستاوردي داشت؟
زماني كه فرمان ايجاد سازمانهاي جهاد خودكفايي صادر شد، تا امروز نزديك به 500 پروژه صورت گرفته كه بخشي از آن رسانهاي شده و بخش ديگر نيز فرصت رسانهاي شدن نداشتند. ما زمان جنگ نزديك به 10 هزار كشتي را در خليج فارس اسكورت كرديم كه اين با ابتكارات دوستان در سازمان جهاد مقدر شد. به طور مثال ما هدفهاي كاذب ساختيم و از اين طريق توانستيم كشتيها را نجات دهيم و صادرات و واردات را تضمين كرديم. كار خوبي در زمينههاي دفاعي صورت گرفته و تنها بخش كوچكي در رزمايش اخير مورد استفاده قرار گرفته است. ما دستاوردهاي ديگري نيز داريم كه در آينده اخبار خوبي از آن منتشر خواهد شد.
ارتباط جهاد خودكفايي با دانشگاهها و مراكز علمي كشور چگونه است؟
جهاد خودكفايي با توجه به دستورات رابطه بسيار خوب و نزديكي با دانشگاهها دارند. اين ارتباط با استادان به صورت مستقل، انفرادي و از طريق دانشگاههاست. همچنين با دانشجويان نيز به صورت مستقل و انفرادي و تيمي در ارتباط هستيم. علاوه بر اين دانشجويان نخبه از طريق انجام پروژه براي جهاد خودكفايي بخشي از خدمت يا از تمام خدمت خود معاف ميشوند. بنابراين وظيفه ما در جهاد خودكفايي ارتباطگيري با دانشگاه و مراكز علمي است و بايد از ظرفيت علمي كشور استفاده شود. قطعا ما از تمام ظرفيت دانش علمي كشور استفاده نكردهايم اما در حد وسع و توان خود از اين دانشجوها بهره گرفتهايم. البته من نميتوانم در اين خصوص اطلاعاتي بدهم اما بسياري از پروژههاي بزرگ دفاعي كشور مرهون همين دانشجوهاي كشور است.