دشت "سجزی" در ۳۵ کیلومتری شرق اصفهان روزگاري در 100 تا 200 سال پيش چمنزاري بوده كه عشاير براي چراي دام ها و كوچ خود به آن مي آمدند اما امروز به مدد دستان تخريب گر انسان این دشت بزرگترین و بحرانی‌ترین کانون فرسایش بادی به شمار می رود که به واسطه انتشار ریزگردها جدا از آنکه خسارت بالایی به استانی اصفهان وارد می‌کند، سلامت ساکنان روستاها و شهرهای پیرامون خود را نیز به مخاطره انداخته است. دشتی درمعرض شن‌های روان و میلیاردها دلار خسارات زیست محیطی ناشی از گرد و غبار و ریزگرد؛ دشتی که امروز نه تنها به مرکز بحران بیابانزایی در استان اصفهان که به منطقه‌ای برای تخلیه پساب فاضلاب‌های صنعتی و بیمارستانی تبدیل شده است.با این حال، طمع آدمی همچنان بر پهنه آن سایه افکنده است و سینه این دشت وسیع را می‌کاود، می‌خراشد و با برداشت‌های بی‌رویه از منابع معدنی هر روز بر مصائب آن می‌افزاید. این دشت ۴۳ هزار هکتاری کماکان جولانگاه لودرها و کامیون‌هایی است که خاک منطقه را برداشت می‌کنند و می‌برند تا با تبدیل آنها به مصالح ساختمانی، عده‌ای به منفعت برسند.
*****
در گذشته، سطح آب در منطقه "سجزی" بالا بود و چون پوشش گیاهی مناسبی نیز داشت، چراگاه دام‌های بسیار زیادی از «دشت برخوار» تا روستاهای اطراف خود شده بود که با حفر چاه‌های متعدد، رفته رفته آب سفره‌های زیرزمینی این دشت فروکش کرد و پوشش گیاهی آن نیز با گذشت زمان از بین رفت.علاوه بر آن چون رسوب‌ها در این منطقه ته‌نشین می‌شدند، مجوز برداشت از شن و ماسه، خاک گچ و خاک رس نیز داده شد و کم کم کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی در شرق، غرب و جنوب این منطقه مستقر شدند و به برداشت بی‌رویه از منابع معدنی این دشت اقدام کردند که این عوامل همگی دست به دست هم دادند تا فرسایش بادی و بیابانزایی در این منطقه تشدید شود.بهره‌برداری غیر اصولی از اراضی گچی و فعالیت بی‌رویه کوره‌های گچ‌پزی از جمله مهمترین عوامل تخریب منطقه شرق اصفهان است؛ در این منطقه حدود ۷۰ کوره فعال گچ‌پزی و ۳ شرکت بهره‌بردار که گچ مورد نیاز کوره‌های گچ‌پزی منطقه شرق را تامین می‌کنند، فعالیت دارند و به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، بر اساس مجوزهای صادر شده، این سه شرکت در طول ۲۰ سال اخیر حدود 7 هزار هکتار از سطح منطقه را تخریب کرده‌اند.محمد حسین شاملی با بیان اینکه 16 کانون بحران فرسایش بادی به مساحت یک میلیون و 90هزار هکتار در استان وجود دارد، در گفت و گو با "جوان"می گوید: خسارت سالانه این کانون‌ها 39 میلیارد تومان است که این خسارات مستقیم است که عمده این خسارت‌ها مربوط به کانون بحران شرق اصفهان که از شهرستان برخوار شروع و تا تالاب گاوخونی با مساحت 241 هزار هکتار که 50 هزار هکتار آن در شهرستان برخوار و 191 هزار در شهرستان اصفهان است، ادامه دارد.
وی می افزاید:اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان تاکنون 300هزار هکتار از این کانون‌ها را جنگل کاری کرده است.مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان برای حل مشکل این کانون‌ها 3 راهکار پیشنهادی ارایه کرده که شامل جلوگیری از تخریب معادن، اختصاص پساب فاضلاب برای نهال کاری و پیش‌بینی اعتبار کافی برای نهال کاری است.وی با اشاره به اینکه در حال حاضر پساب فاضلاب برای صنعت و کشاورزی استفاده می‌شود درحالی که اولویت با کنترل بحران در فاصله 25 کیلومتری اصفهان است، از مسئولان می خواهد اولویت اول استفاده از پساب فاضلاب را به احیای شرق اصفهان اختصاص دهند.
بحران در یک قدمی اصفهان ...
بحران گرد و غبار و ریزگردها در یک قدمی اصفهان است و اگر امروز توسط مسئولین، تشکل های مردم نهاد و حتی خیرین اقدام عاجلی صورت نپذیرد، بحرانی بزرگ بر این شهر چیره خواهد شد.استاندار اصفهان معتقد است: شرایط ویژه نشان می دهد که بحران گرد و غبار و ریزگردها در یک قدمی ما است و اگر امروز اقدام عاجلی انجام نشود، با نابودی زمین های کشاورزی و سایر تاسیسات، بحرانی بزرگ در کمین اصفهان خواهد بود.رسول زرگرپور می گوید: مجموعه ای از معضلات آلودگی هوا، آب و ریزگردها عمده مشکلات زیست محیطی استان اصفهان به شمار می روند، بیان می کند: علیرغم اینکه معضلات مربوط به ریزگردها در استان سالانه تشدید می شوند، اما متاسفانه مقابله با ریزگردها هنوز به عزم عمومی نرسیده و به مطالبه ی اصلی تبدیل نشده است؛ این موضوع در حالی است که چون کمبود آب به یک مطالبه ی عمومی تبدیل شده است، در همه جا به آن پرداخته می شود.وی با بیان اینکه مسائل زیست محیطی استان از آنچه که فکر می شود عمیق تر است، ادامه می دهد: کارگروه مربوط به ریزگردها قبل از ابلاغ کشوری در استان دایر گردیده است.مدیر ارشد استان اصفهان می افزاید: متاسفانه بشر به طبیعت خیانت بزرگی کرده است و با تبدیل خاک طلا به خشت به دست خود کانون های بحران را ایجاد و با حفر زمین به عمق ۳۰ متر پوشش های گیاهی را نابود نموده است که این ها تبدیل به کانون های اصلی گردوغبار شده اند.وی با بیان اینکه برخی از سودجویان در کنار جاده ها اقدام به برداشت خاک نموده اند، می گوید: با این اقدام های غیر معقولانه دور از انتظار نیست که در چند سال آینده اصفهان به اهواز دوم تبدیل شود چرا که در آینده امکان مقابله وجود نخواهد داشت.زرگرپور با تاکید بر اینکه نباید اجازه دهیم بحران بر استان اصفهان غلبه کند، ادامه می دهد: مدیریت ارشد استان آماده است برای ایجاد و استفاده از ظرفیت های موجود تامین اعتبار نماید.استاندار اصفهان می افزاید: برای مقابله با ریزگردها همه ی مدیران باید مدیریت جهادی داشته باشند و مردم و همه تشکل های مردم نهاد باید به صورت جدی حضور داشته باشند وخیرین نیز باید به این عرصه ورود پیدا کنند، زیرا این کار شاید از ساخت بسیاری از مراکز دیگر واجب تر و ضروری تر باشد.
تشدید خطر ورود ریزگردها
کارشناسان محیط زیست استان اصفهان نیز بر این باورند که با تخریب بافت خاک در منطقه سجزی، جریان ورود ریزگردها که بخشی از آلودگی شهر اصفهان به آنها مربوط است، تشدید شده که سلامت مردم را نیز تهدید می‌کند.اما جاي بسي تعجب است كه با توجه به تمام مذاكرات و تلاش هايي كه طي سال هاي اخير براي بهينه كردن و نوسازي يا حتي انتقال كارخانجات توليدكننده گچ و خاك منطقه، كه حدود 70 درصد از آجر مورد نياز كشور را توليد مي كنند، صورت گرفته وزارت صنايع همچنان در انجام اقدامات عملي در اين خصوص تعلل مي كند.به گفته مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان، معادن شن و ماسه و همچنین کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی که در شرق اصفهان واقع است، موجب تغییر بافت خاک شده و جریان ورود ریزگردها به شهر اصفهان را تشدید کرده است.حمید ظهرابی در گفت و گو با "جوان"می افزاید: ایستگاه‌های سنجش آلودگی‌ها که در حاشیه شرقی اصفهان قرار دارند، نشان می‌دهد که ذرات گرد و غبار بیشتری از منطقه شرق وارد شهر اصفهان می‌شود و اندازه برخی از این ریزگردها نیز کمتر از ۵ر۲ میکرون است و سلامت انسان را تهدید می‌کند.نکته قابل تامل اینکه علاوه بر ۵۰ روستا و مزرعه داخل و حواشی منطقه،۲۳۰ واحد صنعتی و همچنین تاسیسات مهم اقتصادی و اجتماعی نظیر فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی،خط راه‌آهن اصفهان ـ تهران، جاده ترانزیت اصفهان ـ بندر عباس در منطقه سجزی قرار دارد.
مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان می گوید: بر اساس مصوبه سال ۱۳۸۸ شورای برنامه‌ریزی استان اصفهان، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان موظف شد مکان مشخصی را برای انتقال این کوره‌ها جانمایی کند تا کوره‌های مستقر در منطقه « سجزی» به مرور به آن محل منتقل شوند که متاسفانه این کار هنوز انجام نشده است.بياباني كه دشت سجزي را در بر گرفته است حاصل دست خود ماست و در واقع همين نوع بيابان ها هستند كه بسيار خطر آفرينند چراكه اگر اقدامات كنترلي در برابر عوامل توسعه آنها صورت نگيرد، گسترش مي يابند و با فرسايش خاك تبعات ثانوي را به وجود مي آورند. كمااين كه محققان دانشگاه علوم پزشكي اصفهان طي مطالعاتي به اين نتيجه رسيده اند كه ذرات موجود در گرد و غبار ناشي از اين منطقه منجر به بروز انواع سرطان و سكته قلبي در اهالي اصفهان مي شود.از سوي ديگر اين كانون بيابان زايي خطري بزرگ براي شهرهاي مجاور نيز محسوب مي شود به طوري كه عبور و مرور از جاده ترانزيت اصفهان ـ نائين با مشكلات زيادي به واسطه گرد و خاك موجود در هوا مواجه است .گرد و غبار ناشی از پیشروی بیابان در شرق تهدیدی بزرگ برای اصفهان به شمار می رود و یک میلیون و 90هزار هکتار ز مساحت اطراف اصفهان در کانون بحران‌زای فرسایش بادی است که 300 هکتار از این مساحت به کلان‌شهر اصفهان متصل است، از این رو می طلبد مسؤولان راهکارهای اساسی برای حل این مشکل تدبیر کنند تا مرهمی بر زخم کهنه "دشت سجزی" باشد.
