مديران سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در طول چند سال اخير داشتن يك شبكه اختصاصي گردشگري را براي پيشبرد برنامه‌هاي بلندمدت خود در بالا بردن ميزان گردشگري داخلي و حضور توريست‌هاي خارجي در كشورمان الزامي دانسته‌اند. درخواست‌هاي اين سازمان از صدا و سيما براي ايجاد شبكه تلويزيوني گردشگري اين بار در قالب تعريف مأموريت خاص براي يكي از شبكه‌ها در حال تحقق است.
گردشگري، درآمد و تبليغات
توريسم محل اصلي درآمد بسياري از كشورهاي جهان است. گردش مالي بالاي صنعت گردشگري همه دولت‌ها را به اين فكر انداخته است تا با معرفي جذابيت‌هاي طبيعي، تاريخي و امكانات سياحتي خود درآمد ملي كشورشان را بالا ببرند. تلويزيون در اين بين وسيله مناسبي براي تبليغات گردشگري به شمار مي‌رود.
كشور ژاپن هم اكنون بيش از چهار شبكه تخصصي گردشگري دارد. كشورهاي آلمان، روماني، ونزوئلا، كره جنوبي، مكزيك، روسيه، جمهوري دومنيكن، چين، ايرلند و آيسلند هم از كشور‌هايي هستند كه شبكه‌هاي تخصصي گردشگري و مسافرت را راه‌اندازي كرده‌اند. هدف اصلي اين شبكه‌ها معرفي جاذبه‌هاي گردشگري، هتل‌ها و محل‌هاي اقامت، جشنواره‌هاي مرتبط با توريسم و البته تور‌هاي مسافرتي است. به دليل ماهيت غيردولتي اكثر اين شبكه‌هاي تلويزيوني، محل اصلي كسب درآمد آنها آگهي‌هاي توريستي است و هر چه بر ميزان رونق گردشگري در كشور افزوده شود كسب و كار اين شبكه‌ها نيز بهبود مي‌يابد.
اينگونه شبكه‌ها هزينه‌هاي تبليغات را براي صنعت توريسم به شدت كاهش داده‌اند. يكي از شبكه‌هاي تخصصي گردشگري كه در انگستان فعال است با دريافت مبلغي حدود 250 پوند در ماه 50 آگهي 30 ثانيه‌اي تبليغات گردشگري براي بيش از يك ميليون و 200 هزار خانواري كه مشترك اين شبكه تلويزيوني هستند، پخش مي‌كند. اين رقم در مقابل 4/2 ميليون دلار براي يك آگهي تبليغاتي 30 ثانيه‌اي كه حين مسابقه «سوپر بول» در سال 2005 و 5/3 ميليون دلاري در سال 2011، واقعاً ناچيز به نظر مي‌رسد. به همين خاطر است كه شبكه‌هاي گردشگري تعرفه‌هاي خود را «غير قابل رد» عنوان و آن را چشم‌انداز تبليغات گردشگري عنوان مي‌كنند. كشور‌هايي كه شبكه‌هاي توريسم را راه اندازي كرده‌اند، سالانه بخش عمده‌اي از درآمد ملي خود را از طريق جذب توريست كسب كرده‌اند. راه‌اندازي شبكه‌هاي تلويزيوني نيز به دليل پخش از طريق فرستنده‌هاي ماهواره‌اي، مخاطبان جهاني دارند اما تلويزيون گردشگري ما تا چه حد مي‌تواند بيننده جهاني به خود جذب كند؟!
استراتژي براي شبكه‌اي كه نيامد
در آخرين سال فعاليت دولت دهم سيدحسن موسوي رئيس وقت سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري از برنامه‌ريزي براي جذب 20 ميليون گردشگر خارجي در افق 1404 خبر داد. وي همچنين از توافق با عزت‌الله ضرغامي براي ايجاد شبكه تخصصي گردشگري خبر داد. سخنان موسوي زماني بيان شد كه تلويزيون به سرعت در حال گسترش شبكه‌هاي ديجيتالي تخصصي بود و صحبت از راه‌اندازي حتي بيش از 100 شبكه ديجيتالي در ميان بود. راه‌اندازي شبكه‌هاي تماشا، نسيم، نمايش، ورزش، سلامت، مستند و. . . نشان داده بود كه تلويزيون تمايل دارد با گسترش شبكه‌هاي موضوعي بيننده داخلي را براي دنبال كردن شبكه‌هاي داخلي به جاي استفاده از ماهواره ترغيب كند. كشور‌هايي كه شبكه‌هاي تلويزيوني خود را گسترش داده بودند در كنار موضوعاتي چون سلامت، ورزش، فيلم و سريال، به مقوله گردشگري هم پرداخته بودند. دراين بين بايد به مسئولان گردشگري حق داد كه انتظار داشته باشند در حالي كه در شبكه‌هاي ديجيتالي انواع نياز‌هاي بيننده‌ها به صورت شبكه‌هاي مستقل ايجاد شده است، شبكه‌اي هم براي گردشگري وجود داشته باشد اما در استراتژي جذب 20 ميليون گردشگر خارجي، يك شبكه فارسي زبان با مصرف داخلي تا چه حد مي‌تواند مؤثر باشد؟! اين سؤالي بود كه در استراتژي سازمان ميراث فرهنگي ديده نشده بود!
موسوي رئيس وقت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قضيه راه‌اندازي شبكه گردشگري را بسيار جدي تلقي كرده بود و حتي عيد فطرسال 91 را به عنوان زمان آغاز به كار شبكه اعلام كرد. اتفاقي كه هرگز رخ نداد. سال بعد با تغيير دولت تيم جديدي در سازمان ميراث فرهنگي روي كار آمد. در نظر اول اينكه كارگزاران دولت يازدهم بخواهند سياست‌هاي احمدي نژاد و بقايي را در سازمان دنبال كنند، كمي دور از ذهن به نظر مي‌رسيد اما مديران جديد نيز از ايده ايجاد شبكه تخصصي گردشگري دفاع كردند.
دو ماه پيش بود كه مسعود سلطاني دومين رئيس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در دولت يازدهم، از مذاكره براي ايجاد شبكه گردشگري خبر داد و البته به رويكرد تبليغات خارجي جاذبه‌هاي توريستي ايران در شبكه‌هاي بين‌المللي نيز اشاره كرد. آنچه سلطاني گفت تكليف حلقه گم شده ميان تبليغات داخلي و جذب گردشگر خارجي كه قرار است در سال 1404 به رقم 20 ميليون برسد را مشخص كرد.
گردشگري شبكه مي‌شود اما نه مستقل
تغيير رئيس سازمان صدا و سيما، به تغيير در بسياري از رويكرد‌هاي سازمان منجر شد. توقف سياست گسترش شبكه‌هاي ديجيتالي يكي از اين سياست‌ها بود كه با حذف شبكه «تماشا» كليد خورد. محمد سرافراز علاوه بر چابك‌سازي براي همه شبكه‌ها برنامه‌هاي خاص و رويكرد‌هاي مشخصي را در نظر گرفت. در احكامي كه سرافراز براي مديران جديد شبكه‌ها اعلام كرد، رويكرد‌هاي آنها را مشخص كرد به اين ترتيب كه شبكه اول «شبكه ملي»، شبكه دوم«شبكه اجتماعي»، شبكه سوم « ورزش، مسابقه و سرگرمي»، شبكه چهارم« شبكه علمي و فرهنگي»، شبكه پنجم «شبكه اقتصاد» و شبكه آموزش «مهارت و آموزش» انتخاب شدند اما رويكرد ساير شبكه‌ها مشخص نشد تا اينكه مديران شبكه‌ها خود به سياست‌هايي كه قرار است در سال‌هاي آينده داشته باشند، اشاره كردند. در اين بين دو شبكه «مستند» و «شما» مأموريتي مشترك را بر عهده گرفته‌اند و آن «گردشگري» است.
شبكه «شما» كه تركيبي از توليدات مراكز استاني به شمار مي‌رود، از سوي مديران قبلي سازمان نيز به عنوان گزينه مناسب براي تبديل به شبكه گردشگري عنوان شده بود ولي تغييري در برنامه‌هاي آن به وجود نيامد اما سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري طبق اعلاميه‌اي كه روز دوشنبه يازدهم اسفند منتشر كرد از اعلام آمادگي شبكه شما براي ارائه چهار ساعت برنامه روزانه با رويكرد «گردشگري» خبر داد. همزمان با اين اعلاميه امير تاجيك مدير شبكه مستند نيز در نشست خبري خود از رويكرد شبكه مستند در پرداختن به گردشگري سخن گفت. اظهارات تاجيك تعجب خبرنگاران را برانگيخت و از وي درباره همپوشاني اين استراتژي با برنامه شبكه «شما» سؤال كردند كه با تعجب مدير شبكه مستند و اعلام بي‌خبري وي درباره سياستي كه قرار است از سوي شبكه « شما» دنبال شود، همراه بود.
گويا شوراي سياستگذاري سيما به اين نتيجه رسيده است كه به جاي داشتن يك شبكه مستقل گردشگري، مي‌توان مأموريت پرداخت به مقوله توريسم را ميان دو شبكه «مستند» و «شما» تقسيم كند. مسلماً اين دو شبكه به دليل توليد برنامه به زبان فارسي و داشتن مخاطب در داخل مرزها بيشتر براي جذب ايرانگردان و گردشگران داخلي مؤثر خواهند بود و بر خلاف شبكه‌هاي توريسم و مسافرت كه رويكرد مخاطب بين‌المللي دارند، تلاش خواهند كرد تا به رونق مسافرت‌هاي داخلي كمك نمايند. در صورتي كه رسيدن به افق 1404 و داشتن بيش از 20 ميليون گردشگر خارجي نيازمند داشتن برنامه‌ريزي براي تبليغات تلويزيوني خارجي يا داشتن يك شبكه تخصصي گردشگري بين‌المللي است. سياستي كه شايد سلطاني رئيس سازمان گردشگري آن را در قالب تعامل با شبكه‌هاي خارجي دنبال مي‌كند.
