حالا ديگر چند سالي است كه آئين پياده‌روي ميليوني اربعين سيدالشهدا، تمام برنامه‌ها و مناسك مرتبط با اين روز پرمصيبت را تحت‌الشعاع خود قرار داده و پياده‌روي اربعين را از حيث تجمع 20 ميليوني زائرين حرم اباعبدالله، به يكي از مهم‌ترين رخدادهاي سال شيعيان و حتي جهان اسلام تبديل كرده است. از همين رو، در چند سال اخير، اين رخداد مهم به شدت مورد توجه مستندسازان متعهد قرار گرفته است و مستندهاي زيادي براي ثبت اين تجمع ميليوني ساخته و از رسانه ملي در حوالي اين مناسبت پخش شده است. اما در اين ميان، شايد هيچ مستندسازي مانند «وحيد چاووش» به ثبت اين حماسه مردمي اهتمام نداشته است.
«وحيد چاووش» متولد 1349 در تهران و فارغ‌التحصيل رشته كارشناسي شيمي كاربردي است. او از سال 1374 در حوزه‌هاي مختلف توليد فيلم مستند مشغول به فعاليت بوده و تاكنون تهيه‌كنندگي و كارگرداني بيش از 40 عنوان فيلم مستند را بر عهده داشته است. «چاووش» پيش از اين بيشتر با ساخت مستندهاي مرتبط با دفاع مقدس همچون «نيست اما هست» و «سقف آسمان» و كسب جوايز مختلف از جشنواره‌هاي سينماحقيقت، فيلم كوتاه تهران، جايزه شهيد آويني و جشنواره دفاع مقدس شناخته مي‌شد. اما حالا چند سالي است كه همزمان با رونق گرفتن آئين پياده‌روي اربعين در عراق، او تمام اهتمام خود را صرف ثبت اين بزرگ‌ترين راهپيمايي جهان اسلام كرده است.
«چاووش» درباره اين حماسه عظيم مردمي مي‌گويد: «سه شاخصه‌اي كه اين راهپيمايي را در جهان يكتا كرده است يكي طول فاصله مكاني آن است كه از فاو و بصره و بقيه شهرهاي اطراف 550 كيلومتر به سمت كربلا راهپيمايي مي‌كنند. دوم مدت آن كه طي 20 روز انجام مي‌پذيرد و سوم حجم جمعيت است كه 20 ميليون نفر تخمين زده مي‌شود كه هيچ رئيس‌جمهور يا رهبري پيدا نمي‌شود كه بتواند اين تعداد آدم را بسيج كند.» (سينماپرس)
«چاووش» البته بيش از آنكه اهل حرف باشد، اهل عمل است و حاصل اين اهتمام او به اين واقعه عظيم، ساخت و تهيه مستندهاي درخشاني چون «يادداشت‌هاي يك پياده»، «شما چه كسي هستيد؟»، «ماما نَزيهه»، «حاشيه‌اي كوتاه از يك متن بلند»، «قصه‌هاي ناخوانده»، «صبحي كه نزديك است» و... است كه همگي در سال‌هاي اخير، زينت‌بخش آنتن رسانه ملي در روزهاي پاياني ماه صفر بوده‌اند.
در اين ميان، «يادداشت‌هاي يك پياده» جزو نخستين مستندهايي است كه با موضوع «پياده‌روي ميليوني اربعين» ساخته شده است و به شكل‌گيري اين حماسه مردمي پس از سقوط ديكتاتوري صدام مي‌پردازد. حضور افراد از پيرزن و پيرمرد تا خردسالان، از جوانان برومند تا افراد داراي معلوليت از اقصي نقاط عراق، از جمله جذابيت‌هاي اين مستند ديدني است كه بارها از رسانه ملي پخش شده است.
مستند «ماما نَزيهه» نيز به تهيه‌كنندگي «وحيد چاووش» و كارگرداني «امين قدمي» در 38 دقيقه به واگويه رنج زني عراقي به نام «ماما نزيهه» در دوران ديكتاتوري صدام و تصوير شور و شعور شيعيان عراقي در ايام عزاداري سالار شهيدان در اربعين حسيني مي‌پردازد.
اما شايد مشهورترين مستندهاي «چاووش» درباره پياده‌روي ميليوني اربعين، دو مستند «شما چه كسي هستيد؟» و «حاشيه‌اي كوتاه از يك متن بلند» هستند كه مورد تقدير جشنواره‌هاي مستند هم قرار گرفته و بارها و بارها از جمله در همين امسال، از شبكه‌هاي مختلف تلويزيون پخش شده‌اند.
«شما چه كسي هستيد؟» محصول سال 1390 با دستمايه قرار دادن حركت كاروان پياده مردم بصره تا كربلا طي 18 روز، سعي در به تصوير كشيدن عشق و علاقه مردم اين ديار به اهل بيت(ع) دارد؛ اين اثر با انتخاب 12 موضوع در اين راهپيمايي از بصره تا كربلا، بخشي از ارادت مردم را به زيارت امام حسين(ع) نشان مي‌دهد؛ مردمي كه در كنار مسير حركت زوار، تمام دارايي‌هاي خود را در اختيار آنها قرار مي‌دهند تا خستگي راه را از او بگيرند. اين مستند مصاحبه محور است و سعي مي‌كند با قرار دادن سوژه‌ها در موقعيت مناسب، احساسات آنها را تصوير كند. «مجيد مروت‌پور» اين مستند را براي شبكه افق تهيه كرده است.
چاووش در توضيح دليل انتخاب عنوان «شما چه كسي هستيد؟» براي اين مستند مي‌گويد: «دو استعاره از عنوان اين مستند برداشت مي‌شود: بيننده وقتي فيلم را ببيند متوجه راز و رمز پنهان آن مي‌شود. زيرا كه سعي كرديم در اين فيلم، خادمين سيدالشهدا(ع) را نشان دهيم و بيننده با ديدن تصاوير، مي‌تواند خودش را در آينه زائرين ببيند و متوجه شود كه خودش كجاي معركه قرار گرفته است و به چه ميزان دينش را به اهل بيت ادا كرده است. دومين استعاره آن، مربوط به حضرت سيدالشهدا(ع) مي‌شود و ما با اين فيلم، خواستيم مصداق واقعي شعر «اين حسين كيست كه عالم همه ديوانه اوست» را عينيت ببخشيم.»
مستند ۷۰ دقيقه‌اي «حاشيه‌اي كوتاه از يك متن بلند» به تهيه‌كنندگي شبكه دوم سيما نيز در چهار اپيزود، روايتي است از عشق يك فيزيكدان مسيحي، يكي از شيوخ صائبين عراق (پيروان حضرت يحيي (ع)) و افراد تازه مسلمان با مليت‌هاي مختلف چيني، اروپايي، آفريقايي، اندونزيايي و... به اباعبدالله الحسين و حضور آنان در پياده‌روي اربعين. اپيزود چهارم نيز به كربلا و اتفاقاتي كه براي زوار مي‌افتد اختصاص دارد. اين مستند، در جشنواره اخير سينما حقيقت، موفق به كسب عنوان بهترين مستند عاشورايي شد.
«چاووش» البته چندان رابطه خوبي با رسانه‌ها ندارد. اما در معدود گفت‌وگوهايش، نشان داده كه منتقد نگاه سطحي برخي مستندسازان به اين واقعه عظيم مردمي است: «موضوع براي كار كردن بسيار فراوان است، اما متأسفانه معمولاً در سطحي‌ترين شكلش پرداخت مي‌شود. به اين صورت كه مستندهاي تلويزيوني هميشه به پوسته ماجرا نگريسته‌اند؛ يك دوربين گذاشته‌اند و از زائران درباره حس و حالشان پرسيده‌اند. در حالي كه اين نوع آثار مخاطب را پس مي‌زند. تلويزيون يك ماه مانده به ماه محرم تازه يادش مي‌افتد بايد براي 60 روز محرم و صفر برنامه توليد كند. به همين دليل اين آثار معمولاً سطحي از آب در مي‌آيد، اما در حال حاضر كه تغييرات مديريتي در تلويزيون در حال انجام است، فرصت بسيار مناسبي است براي مديران ارشد تا يك خانه تكاني درست انجام بدهند و براي محرم و صفر فكري اساسي كنند. پيشنهاد من اين است كه گروهي به عنوان گروه محرم در هر شبكه تأسيس شود و براي 60 روز محرم و صفر بودجه سالانه داشته باشد تا بتواند برنامه‌هاي كيفي مناسبي را تأمين كند. (ايسنا)
وي در گفت‌وگويي ديگر، يكي از علت‌هاي ضعف اين آثار را چنين بيان مي‌كند: «يكي ديگر از علت‌هاي يكنواختي فيلم‌ها اين است كه يك عده‌اي از جماعت هنرمندان تا اسم دين مي‌آيد حالشان بد مي‌شود و رويشان را برمي‌گردانند و اصلاً وارد اين مقوله نمي‌شوند و آن كساني كه متدين هستند وقتي وارد اين مقوله مي‌شوند، به سطحي‌ترين وجه خودشان را خلاص مي‌كنند و همه وظايف خود را گردن خدا و پيغمبر مي‌اندازند.»
اما مستندهاي «چاووش» به موارد بالا ختم نمي‌شود. «قصه‌هاي ناخوانده» يكي ديگر از مستندهاي درخشان «چاووش» با نگاهي متفاوت به آئين پياده‌روي اربعين و پيوند شيعيان ايران و عراق در سال‌هاي سخت حكومت صدام است. اين مستند كه كاري از گروه مستند شبكه دو سيماست، در يك قسمت 50 دقيقه‌اي و دو اپيزود به زندگي يك روحاني به نام «سيد موسي عميدي» از شاگردان امام خميني(ره) در نجف اشرف مي‌پردازد. ماجراي «سيد موسي» از زماني آغاز مي‌شود كه پس از انقلاب و وقوع جنگ ايران و عراق، دولت عراق اين روحاني را به جنگيدن با ايران فرامي‌خواند، ولي او و چهار تن از دوستانش از اين كار امتناع و خودداري مي‌كنند. در اين ميان اتفاقاتي براي او و دوستانش به وقوع مي‌پيوندد كه به نوعي شبيه قيام سيدالشهدا(ع) است. پيوند زندگي اين روحاني با پياده‌روي اربعين نيز بخش ديگري از اين مستند است.
اما آخرين اثر «وحيد چاووش» با موضوع پياده‌روي اربعين، مستندي است به نام «صبحي كه نزديك است» كه در بخشي از آن به تحركات گروه‌هاي تروريستي در مسير پياده‌روي زوار نيز پرداخته مي‌شود. در اين مستند 65 دقيقه‌اي همراه با زائران اباعبدالله (ع) از شروع پياده‌روي در روز اربعين به مدت 10 روز مستمر فيلمبرداري شده و در آن به جست‌وجو و نمايش منازلي كه حضرت سيدالشهدا(ع) در طول مسيرشان از مدينه تا عراق در آنها تشرف يافتند، پرداخته شده است. «صبحي كه نزديك است» از منظر تاريخي اهداف و ريشه شكل‌گيري گروه تروريستي موسوم به «داعش» را معرفي مي‌كند، اينكه اين پديده به ظاهر چهار يا پنج ساله چگونه در جريان تاريخي 1400 ساله فعاليت كرده، ناكام مانده و همواره نيز ناكام خواهد ماند.
مستندهاي «چاووش» همگي بعد از پخش از رسانه ملي با استقبال فراوان روبه‌رو شده‌اند. چنانكه مستند «شما چه كسي هستيد» او، امسال چندين بار از چندين شبكه تلويزيون بنا به درخواست مردم پخش شد. شايد علت اين استقبال را بايد در اين گفته‌هاي «چاووش» جست‌وجو كرد: «من از آن پيرزني كه به زوار خدمت مي‌كرد، خجالت مي‌كشم. او همه زندگي‌اش را صرف خدام حضرت سيدالشهدا (ع) كرده بود و در حالي كه از نظر مادي هيچ چيز نداشت، زوار را با التماس به سر سفره‌اش مي‌برد و سفره‌اي انداخته بود كه همه را متعجب مي‌كرد! من هم همه وسعم را روي فيلم‌هايم گذاشتم و هنوز هم قانع نشده‌ام، اگر كسي به كمك بيايد و نظري بدهد آنها را بهتر خواهم كرد.»او با همه وسعش، براي ثبت حماسه اربعين مستند مي‌سازد و چند سالي است كه تمام دغدغه‌اش، اين راهپيمايي عظيم مردمي است؛ مستندسازي كه بي‌توجه به تقدير و تشكرها، كارنامه‌اي بسيار پربارتر از بسياري از مديران فرهنگي در اين چند سال اخير از خود به جا گذاشته و فراتر از بسياري از نهادهاي عريض و طويل فرهنگي، به رسالت خود درثبت واقعيت‌ها پايبند بوده است. باشد كه تقدير حقيقي از او، توسط صاحب اين حماسه باشكوه انجام گيرد.
