این دشت ۴۳ هزار هکتاری را، آدمی به چنین سرنوشتی دچار کرده است و کماکان جولانگاه لودرها و کامیون‌هایی است که خاک منطقه را برداشت می‌کنند و می‌برند تا با تبدیل آنها به مصالح ساختمانی، عده‌ای به منفعت برسند. دشتی درمعرض شن‌های روان و میلیاردها دلار خسارات زیست محیطی ناشی از گرد و غبار و ریزگرد... دشتی که امروز نه تنها به مرکز بحران بیابانزایی در استان اصفهان، که به منطقه‌ای برای تخلیه پساب فاضلاب‌های صنعتی و بیمارستانی تبدیل شده است؛ یعنی به مکانی که نه هوایی با این همه گچ و خاک معلق در محیط دارد و نه محصولات زراعی‌اش پاک و عاری از آلودگی‌های بیماری‌زا هستند.
**********
مشکل دشت سجزی، زخمی قدیمی است که اصفهان سالهاست از آن رنج می برد و سالانه 84 میلیارد ریال به شهر اصفهان خسارت می زند که عمدتا به خاطر معادن و گرد و غبار حاصل از آنهاست. با این حال، طمع آدمی همچنان بر پهنه آن سایه افکنده است و سینه این دشت وسیع را می‌کاود، می‌خراشد و با برداشت‌های بی‌رویه از منابع معدنی هر روز بر مصائب آن می‌افزاید.
تا ۵۰ سال پیش، سطح آب در منطقه "سجزی" بالا بود و چون پوشش گیاهی مناسبی نیز داشت، چراگاه دام‌های بسیار زیادی از «دشت برخوار» تا روستاهای اطراف خود شده بود که با حفر چاه‌های متعدد، رفته رفته آب سفره‌های زیرزمینی این دشت فروکش کرد و پوشش گیاهی آن نیز با گذشت زمان از بین رفت.
علاوه بر آن چون رسوب‌ها در این منطقه ته‌نشین می‌شدند، مجوز برداشت از شن و ماسه، خاک گچ و خاک رس نیز داده شد و کم کم کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی در شرق، غرب و جنوب این منطقه مستقر شدند و به برداشت بی‌رویه از منابع معدنی این دشت اقدام کردند که این عوامل همگی دست به دست هم دادند تا فرسایش بادی و بیابانزایی در این منطقه تشدید شود.
یکی از مهمترین عوامل تخریب در منطقه شرق، بهره‌برداری غیر اصولی از اراضی گچی و فعالیت بی‌رویه کوره‌های گچ‌پزی است.
در این منطقه حدود ۷۰ کوره فعال گچ‌پزی و ۳ شرکت بهره‌بردار که گچ مورد نیاز کوره‌های گچ‌پزی منطقه شرق را تامین می‌کنند، فعالیت دارند و به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، بر اساس مجوزهای صادر شده، این ۳ شرکت در طول ۲۰سال اخیر حدود 7هزار هکتار از سطح منطقه را تخریب کرده‌اند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان دراین خصوص به "جوان" می گوید: به رغم اینکه در شورای برنامه‌ریزی استان در سال ۸۸ مصوب شده بود، معادن گچ و کوره‌های منطقه سجزی تعطیل و به خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان منتقل شود ولی بهره‌برداران همچنان مقاومت می‌کنند.
محمدحسین شاملی می افزاید: سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان که مکلف شده بود مکانی را برای انتقال کوره‌ها جانمایی کند، هنوز به این تکلیف خود عمل نکرده است.
وی با اشاره به اینکه این اداره کل براساس مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان از فعالیت کوره‌ها جلوگیری کرد، می گوید: چون پروانه کوره‌داران تمدید شده است، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در دادگاه محکوم شد و این کوره‌ها همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
شاملی با تأکید بر اینکه کانون بیابانزایی سجزی، بیشترین خسارت را به شهر اصفهان وارد می‌کند، انتقال این کوره‌ها به مکان دیگر را نیازمند عزم جدی ملی و استانی می داند.
وی با اشاره به حدود یک میلیون و ۹۰۰هزار متر مکعب روان آب در این استان، اظهار می کند: با اجرای طرح‌های آبخیزداری و کنترل این روان آب‌ها، علاوه بر جلوگیری از فرسایش خاک، می‌توان سفره‌های زیرزمینی استان اصفهان را تقویت کرد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان یادآور می شود: تاکنون ۵.۱ میلیون هکتار طرح آبخیزداری برای کنترل روان آب‌ها در استان اجرایی گردیده و با اجرای این طرح‌ها ۴۰۰ میلیون متر مکعب روان آب کنترل شده است.
تشدید خطر ورود ریزگردها
کارشناسان محیط زیست استان اصفهان نیز معتقدند با تخریب بافت خاک در منطقه سجزی، جریان ورود ریزگردها که بخشی از آلودگی شهر اصفهان به آنها مربوط است، تشدید شده که سلامت مردم را نیز تهدید می‌کند.
به گفته مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان ، معادن شن و ماسه و همچنین کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی که در شرق اصفهان واقع است، موجب تغییر بافت خاک شده و جریان ورود ریزگردها به شهر اصفهان را تشدید کرده است.
حمید ظهرابی می افزاید: ایستگاه‌های سنجش آلودگی‌ها که در حاشیه شرقی اصفهان قرار دارند، نشان می‌دهد که ذرات گرد و غبار بیشتری از منطقه شرق وارد شهر اصفهان می‌شود و اندازه برخی از این ریزگردها نیز کمتر از ۵ر۲ میکرون است و سلامت انسان را تهدید می‌کند.
نکته قابل تامل اینکه علاوه بر ۵۰ روستا و مزرعه داخل و حواشی منطقه،۲۳۰ واحد صنعتی و همچنین تاسیسات مهم اقتصادی و اجتماعی نظیر فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی،خط راه‌آهن اصفهان ـ تهران، جاده ترانزیت اصفهان ـ بندر عباس در منطقه سجزی قرار دارد.
برای انتقال کوره ها جانمایی نشده!
مطالعات انجام شده در سال ۱۳۸8 نشان می‌دهد، کانون فرسایش بادی «سجزی» سالانه ۳۶ میلیارد تومان خسارت به بخش‌های اقتصادی و منابع زیستی پیرامون خود وارد می‌کند.
بر همین اساس بود که شورای برنامه‌ریزی استان در سال ۱۳۸۸ تصویب کرد برای کاهش آثار بیابانزایی و فرسایش بادی، معادن گچ، شن و ماسه و برداشت خاک رس و همچنین کوره‌های مرتبط با آن در مناطق سجزی، قهاب، گز و برخوار که در حوالی دشت سجزی قرار دارند،تعطیل شود؛ مجوزهای برداشت آنان تمدید نشود و پس از جانمایی،آنها را به مکان دیگری انتقال دهند تا از خطر پیشروی بیابان و همچنین نفوذ ریزگردها به اصفهان کاسته شود؛ اما با گذشت این چند سال، دشت سجزی از دست اندازی‌های آدمی مصون نمانده و آن‌را به همسایه شومی برای اصفهان مبدل کرده است.
مسئولان استان نیز گویا به نوعی با آنها همگام و همساز شده‌اند و پس از این مدت نه تنها تاکنون مکانی را برای انتقال آنان جانمایی نکرده‌اند، بلکه برخلاف مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان برای آنها نیز گازرسانی کرده‌اند!
مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان می گوید: بر اساس مصوبه سال ۱۳۸۸ شورای برنامه‌ریزی استان اصفهان، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان موظف شد مکان مشخصی را برای انتقال این کوره‌ها جانمایی کند تا کوره‌های مستقر در منطقه « سجزی» به مرور به آن محل منتقل شوند که متاسفانه این کار هنوز انجام نشده است.
ظهرابی با اشاره به اینکه بخشی از آلودگی هوای شهر اصفهان مربوط به فعالیت کوره‌های مستقر در دشت «سجزی» است، می افزاید: گازرسانی به کوره‌های گچ‌پزی نشان‌دهنده ادامه فعالیت آنها در منطقه نیست، اما بهتر است این کوره‌ها تا زمانی که در منطقه مستقر هستند و فعالیت می‌کنند به جای استفاده از دیگر سوخت‌ها که سبب آلایندگی هوا می‌شود، از سوخت گاز استفاده کنند، اما آلایندگی کوره‌ها به نوع سوخت آنها مربوط نمی‌شود و بیشتر آلودگی آنها به دلیل ذرات گرد و غباری است که بر اثر فعالیت آنها ایجاد می‌شود.
مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان همچنین از وجود غیرقانونی 60 درصد صنایع اصفهان در شعاع 50کیلومتری شهر خبر داده و نسبت به وجود یک‌میلیون هکتار کانون بحران‌زای فرسایش بادی و پیشروی بیابان در شرق اصفهان هشدار می دهد.
وی با تاکید بر این که قانون ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع 50 کیلومتری شهرها با جدیت باید در اصفهان دنبال شود، اظهار می کند: در زمان تصویب این طرح رویکرد توسعه اصفهان گردشگر محور و با توجه به شان فرهنگی و تاریخی این شهر تمدن ساز بوده است و این جهت‌گیری درست، اکنون نیز که طرح آمایش سرزمینی در حال جمع‌بندی و شکل‌گیری است، باید توسعه گردشگری و حفظ مواریث فرهنگی را در کانون توجه طراحان توسعه قرار دهد.
ظهرابی می گوید: شهرهای اطراف اصفهان می‌تواند جاذبه خوبی برای گسترش صنعت داشته باشد و از سال‌های قبل باید این رویکرد مورد توجه قرار می‌گرفت که با تمرکززدایی از وجود صنایع در اطراف کلان‌شهر اصفهان به سمت گسترش صنایعی پیش می‌رفتیم که با ظرفیت‌های اکوسیستمی استان تناسب داشته باشد.
وی توسعه لجام‌گسیخته صنعت و توسعه کشاورزی بدون توجه به ظرفیت‌های اکولوژیکی استان را بزرگترین معضلاتی که به خشکسالی و آلودگی هوای اصفهان دامن می‌زنند، دانسته ومی افزاید: متأسفانه ما برای توسعه برنامه جامع و آینده‌نگری نداشتیم و طرح آمایش سرزمینی نیز که از دهه 40 و 50 در کشور مطرح است، هنوز خروجی مناسب نداشته و در حد تدوین طرح باقی‌مانده است.
این مقام مسئول ادامه می دهد: نباید اختیار ما در دست سرمایه‌گذار و توسعه‌گر قرار گیرد و باید خود بتوانیم با تدابیر لازم توسعه استان را دست بگیریم و توسعه را با رعایت مصالح مردم و جامعه پیش ببریم چرا که توسعه‌گر تنها به دنبال سود و ارزش‌افزوده خویش است.
وی یادآور می شود: علاوه بر خشکسالی، اصفهان در معرض مشکل آلودگی آب نیز قرار دارد و در خصوص وضع آلودگی هوا نیز متأسفانه در ردیف اول و دوم فهرست شهرهای آلوده کشور است.
امروزه اگر چه خشکسالی و آب و هوای ناسالم در کانون مشکلات زیست‌محیطی قرار گرفته ولی پیشروی بیابان در شرق اصفهان و ریز گردها و توفان‌های نمکی نیز هشدار خاموش طبیعت است که کمتر بدان توجه کردیم و می‌تواند در آینده نزدیک بحران‌ساز شود.
به هر حال گرد و غبار ناشی از پیشروی بیابان در شرق تهدیدی بزرگ برای اصفهان است و یک‌میلیون هکتار از مساحت اطراف اصفهان در کانون بحران‌زای فرسایش بادی است که 300 هکتار از این مساحت به کلان‌شهر اصفهان متصل است.
بیابانی که دشت‌سجزی را در بر گرفته است حاصل دست خود ماست و در واقع همین نوع بیابان‌ها هستند که بسیار خطر آفرینند چراکه اگر اقدامات کنترلی در برابر عوامل توسعه آنها صورت نگیرد، گسترش می‌یابند و با فرسایش خاک تبعات ثانوی را به وجود می‌آورند. کمااین‌که محققان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان طی مطالعاتی به این نتیجه رسیده‌اند که ذرات موجود در گرد و غبار ناشی از این منطقه منجر به بروز انواع سرطان و سکته قلبی در اهالی اصفهان می‌شود.
از سوی دیگر این کانون بیابانزایی خطری بزرگ برای شهرهای مجاور نیز محسوب می‌شود به طوری که نه تنها عبور و مرور از جاده ترانزیت اصفهان ـ نائین با مشکلات زیادی به‌واسطه گرد و خاک موجود در هوا مواجه است بلکه هواپیماهای عبوری از این منطقه نیز از خسارات آن در امان نیستند، لذا می طلبد مسؤولان بالادستی راهکاری برای حل این مشکل تدبیر کنند تا مرهمی بر زخم کهنه "دشت سجزی" باشد.
