کتاب «سینمای دفاع مقدس؛ نگاهی از برون» با
موضوع مجموعه مقالات پژوهشی منتشر شده در خارج از کشور درباره سینمای دفاع مقدس توسط
«محمد خزاعی» گردآوری و از سوی «محمد معماریان» ترجمه و روانه بازار نشر شده است.
از بخش‌های آن می‌توان به «ایمان چگونه در
جبهه فیلم‌برداری و نزد تماشاگر تلویزیون»، «تیراندازی سربازان و تصویرسازان فیلم‌سازان»،
«زبان و نمادهای جنگ در فیلم‌های ابراهیم حاتمی‌کیا» و «زیبایی‌شناسی، تکنیک‌ها و فناوری
رزم در فیلم‌های جنگی»، است.
«فیلم‌های
جنگی ایران، سرگرمی و تبلیغات»، «سینمای جنگ ایران: هنر یادآوری رنج»، «مافنیست شهادت:
شباهت‌ها و تفاوت‌های روایت فتح آوینی» و «تصاویر زنان در سینمای جنگ ایران، دشواری‌های
بازنمایی» از دیگر فصل‌های این کتاب به شمار می‌روند.
نشر «ساقی» کتاب «سینمای دفاع مقدس؛ نگاهی
از برون» را با همکاری جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت در شمارگان 1100 نسخه منتشر
کرده است، همچنین مجموعه مقالات گردآوری‌شده در این کتاب، از منظری «بیرونی» به بررسی
«سینمای دفاع مقدس» ایران می‌پردازند.
نویسنده‌های این مقالات، منتقدان و پژوهشگر‌های
غربی و استادان ایرانی دانشگاه‌های خارج از کشور هستند که در شناسایی اینگونه از سینمای
ایران در خارج از کشور نقش بسزایی دارند. مفهوم «برون» در عنوان کتاب، بیش از آنکه
به موقعیت جغرافیایی نویسندگان مقالات بازگردد، ناظر به جایگاه نظری و ایدئولوژیک آنها
نسبت به گفتمان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است که می‌تواند برای پژوهشگرها و سینماگران
داخلی مفید باشد.
از سوی دیگر، با توجه به رویکردهای نظری و
روش‌شناختی جدیدی که در مطالعه و تحلیل فیلم به مثابه متن در دانشگاه‌های جهان رایج
است، این مقالات که با استفاده از چنین رویکردهایی به تحلیل آثار سینمایی ما پرداخته‌اند،
می‌تواند زمینه آشنایی و شناخت بیشتر پژوهشگرها با کارکرد چنین رویکردها و روش‌ها،
و همچنین نقد و ارزیابی آنها را فراهم کند.
در بخشی از مقدمه کتاب «سینمای دفاع مقدس؛
نگاهی از برون»، می‌خوانیم:
اگر چه سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی در
جشنواره‌ها، محافل هنری و مجامع فرهنگی و دانشگاهی جهان موقعیتی شناخته شده و جایگاهی
تثبیت شده پیدا کرد، اما آنچه به عنوان «سینمای نوین ایران» در این محافل و مجامع مطرح
شد، هیچگاه آئینه تمام نمایی از سینمای ایران نبود.
در واقع غالباً گونه خاصی از آثار سینمای ایران،
با گرایش‌های فرمی و مضمونی خاص، فرصت و مجال عرضه شدن در صحنه بین‌المللی را یافته
است. در این میان برخی از گونه‌های سینمایی که اتفاقاً با نظر به سابقه تاریخی سینمای
ایران پدیده حقیقتاً «نوظهور» و امر واقعاً «نوین» در این سینما محسوب می‌شدند، از
ورود به مدارهای فراملّی توزیع و یا نمایش سینما باز مانده و طبعاً در کانون توجه مطالعات
و پژوهش‌های فرهنگی و سینمایی نیز قرار نمی‌گرفتند.
یکی از این گونه‌های به حاشیه رانده شده و
نادیده انگاشته «سینمای دفاع مقدس» بود. تصویری که در غرب از «سینمای ملی ایران» در
ادبیات دانشگاهی سینما و گفتمان منتقدان برساخته می‌شد، کمتر نشانی از «سینمای دفاع
مقدس» و یا اشارتی بدان داشت. این در حالی بود که به باور بسیاری از منتقدان سینمایی
و کارشناسان فرهنگی داخلی، اینگونه سینمایی یکی از اصیل‌ترین و پررونق‌ترین ژانرهای
سینمای ایران در سه دهه اخیر بوده است.
در سال‌های اخیر، هر چند هنوز باب اکثر جشنواره‌های
غربی به روی «سینمای دفاع مقدس» ما مسدود مانده است، اما گام‌هایی در جهت مطالعه و
پژوهش در مورد این سینما، و تحلیل آثار فیلم‌سازان شاخص، برداشته شده است. در این میان،
علاوه بر معدود پژوهشگران غربی که به شکل تخصصی به مطالعه این موضوع پرداخته‌اند، برخی
از استادان و پژوهشگران ایرانی دانشگاه‌های خارج از کشور نیز سهم قابل توجهی داشته‌اند.
پژوهشگرانی که تاکنون در این عرصه گام برداشته‌اند،
غالباً رویکردی میان رشته‌ای داشته و با استفاده از نظریه‌ها و روش شناسی‌های مختلف،
و از منظر رشته‌هایی چون مطالعات فیلم، مطالعات رسانه، مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی
و جامعه‌شناسی به تحلیل «سینمای دفاع مقدس» پرداخته‌اند.
اگر چه تعداد کتاب‌ها و مقالات پژوهشی که در
این موضوع در خارج از کشور منتشر شده هنوز به نسبت منابعی که به دیگر بخش‌های سینمای
ایران، خصوصاً بخش «جشنواره‌ای»، پرداخته‌اند، اندک و ناچیز است، اما توجه به همین
آثار نیز به دلایل مختلفی حائز اهمیت است. از همین رو ترجمه و انتشار مجموعه‌ای از
این مقالات در قالب کتاب حاضر در دستور کار کمیته علمی - پژوهشی سیزدهمین جشنواره بین‌المللی
فیلم مقاومت قرار گرفت.
این مقالات نشان می‌دهد که برخلاف تصور موجود
در برخی محافل هنری، روشنفکری و دانشگاهی ما، اینگونه نیست که صرفاٌ گونه‌های خاصی
از سینمای ایران واجد ارزش مطالعه و پژوهش دانشگاهی باشند.
متأسفانه این تصور نادرست باعث شده که حتی
در داخل کشور نیز تعداد مطالعات و پژوهش‌های جدی در حوزه سینمای دفاع مقدس محدود و
اندک باشد. در واقع راه‌اندازی کمیته علمی – پژوهشی در سیزدهمین جشنواره فیلم مقاومت
و برگزاری نخستین همایش علمی سینمای مقاومت در سال جاری، اقداماتی در راستای گسترش
فعالیت علمی و پژوهشی در حوزه سینمای انقلاب اسلامی و سینمای دفاع مقدس بود. بی گمان
بدون تولید فکر، پژوهش و نظریه‌پردازی، این سینما افقی روشن و چشم‌اندازی درخشان نخواهد
داشت.
از سوی دیگر، با توجه به رویکردهای نظری و
روش‌شناختی جدیدی که در مطالعه و تحلیل فیلم به مثابه متن در محافل دانشگاهی جهان رایج
است، این مقالات که بعضاً با استفاده از چنین رویکردهایی به تحلیل آثار سینمایی ما
پرداخته‌اند، می‌تواند زمینه آشنایی و شناخت بیشتر پژوهشگران با کاربست چنین رویکردها
و روش‌هایی، و نیز نقد و ارزیابی آنها را فراهم کند. واضح است که مبانی نظری برخی از
تحلیل‌های ارائه شده در این مقالات ممکن است از دیدگاه محققان و پژوهشگران ما قابل
نقد باشد.
در برخی موارد، به علت نوع نگاه نویسنده و
یا اطلاعات نادرست او، تحلیل‌های ارائه شده آنقدر دور از واقعیت است که در پاورقی‌های
همین کتاب در نقد آنها مطالبی ذکر کردیم. اما طبعاً نقد و بررسی بن‌مایه‌های نظری و
پیش فرض‌های ایدئولوژیک برخی از این مقالات مجال دیگری می‌طلبد. در واقع بسیاری از
مقالات این مجموعه از منظری «بیرونی» به مطالعه «سینمای دفاع مقدس» پرداخته اند. مفهوم
«بیرون» در اینجا بیش از آنکه به موقعیت جغرافیایی و محل استقرار نویسندگان مقالات
– که اغلب در دانشگاه‌های غربی مشغول تحقیق و یا تدریس هستند – بازگردد، ناظر به جایگاه
نظری و ایدئولوژیک آنها در نسبت با گفتمان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. اما اطلاع
و آگاهی استادان و پژوهشگران و حتی سینماگران داخل کشور از این مطالعات و تحلیل‌ها
از جهات مختلفی می‌تواند مفید باشد.
گفتنی است، نشر «ساقی» کتاب «سینمای دفاع مقدس؛
نگاهی از برون» با موضوع مجموعه مقالات پژوهشی منتشر شده در خارج از کشور درباره سینمای
دفاع مقدس را در شمارگان 1100 نسخه و با قیمت 11000 تومان منتشر کرده است که علاقه‌مندان
برای تهیه آن می‌توانند به نشانی، میدان فردوسی، سپهبد قرنی، شهید فلاح‌پور، شماره
4 مراجعه یا با شماره تلفن 88809748 تماس حاصل کنند.
