«خاك و مرجان» اثر متفاوت مسعود اطيابي كه به سفارش شبكه جهاني سحر ساخته شده، به تازگي در شبكه نمايش خانگي عرضه شده است. مضمون آنچه اطيابي در اين فيلم به تصوير كشيده، باعث شده تا «خاك و مرجان» در بخش مسابقه جشنواره فيلم مقاومت نيز پذيرفته شود. از اين حيث، بررسي ابعاد مختلف اين فيلم، به شناخت فضاي فرهنگي حاكم و نگاه سينماگران ايراني به موضوعات حوزه مقاومت كمك مي‌كند.
اين فيلم اگرچه در اكران سينمايي‌اش به خوبي ديده نشد و به سرنوشت بسياري فيلم‌هاي مشابه خود كه از شرايط بد اكران رنج مي‌برند، دچار گرديد اما عاشقانه زيبايي است كه دنبال كردن آن چهره‌اي متفاوت از افغانستان را در ذهنيت مخاطب شكل مي‌دهد. واقعيت اين است كه در ميان كشورهاي هم‌مرز و همسايه با اين ايران سهم افغانستان در سينماي ايران بيش از كشورهاي ديگر بوده است. قرابت زباني/ فرهنگي در كنار موقعيت استراتژيك افغانستان و اتفاقات سياسي كه در اين كشور رخ داده سويه دراماتيكي بيشتري هم پيدا كرده كه انگيزه فيلمساز ايراني را براي توجه دراماتيك به اين كشور بيشتر مي‌كند. توجهي كه تا كنون بيشتر ناظر بر سويه تراژيك تاريخ اين سرزمين بوده اما مسعود اطيابي در خاك و مرجان تلاش كرده تا كمي از اين تصوير كليشه‌اي دست كشيده و با ساختارشكني و روايتي متفاوت از آن عبور كند. نشانه‌هاي اين تفاوت را از همان ابتداي قصه مي‌توان تشخيص داد. صحنه‌اي كه كشته شدن يكي در ميان زنان افغان برقع‌پوش را نمايش مي‌دهد اما هرچه قصه جلوتر مي‌رود تصوير مخاطب را عوض كرده و به تدريج به باور كردن فيلمي متفاوت درباره افغانستان روبه‌رو مي‌كندكه دست كم واجد قصه است و اگرچه سويه مستندگونه خود را نيز با زباني رئاليستي حفظ كرده اما قابليت داستان گويي داشته و همه آن انگاره‌ها و تأويل‌هاي سياسي و ايدئولوژيك احتمالي در بستر قصه و تار و پود آن تنيده است. زبان سينمايي اثر چه در وجوه بصري و تكنيكي به ويژه كارگرداني و تصويربرداري و چه ساختار دراماتيكي و قصه گويش كمك كرد تا خاك و مرجان دست كم دركارنامه مسعود اطيابي به فيلمي آبرومند و قابل توجه بدل شود.
به نظر مي‌رسد اطيابي در اجرا و سبك كارگرداني در خاك و مرجان قابليت‌هاي بهتري از خود نشان داده است. از حيث فرم بايد به وجوه زيبايي‌شناسي بصري فيلم اشاره كرد كه در دل افغانستان جنگزده و آواره قاب‌بندي‌هاي زيبايي را ترسيم مي‌كند و تنوع و تعدد لوكشين در كنار پرهيز از نگاه يك سويه و سياه نمايانه، تصويري واقعي و باورپذيرتر از افغانستان شكل مي‌گيرد كه البته اين خصلت واقع‌گرايانه بيش از اين مديون رويكرد و زاويه ديد فيلمساز به مختصات سياسي- فرهنگي افغانستان و مسائل آن است. اگرچه اين بازنمايي دركليت فيلم يكسان و يكدست نيست و كاستي‌هايي هم دارد. به عبارت ديگر خاك و مرجان روايتي متفاوت از افغانستان است اما نه روايتي كامل و بي‌نقص. نقطه قوت فيلم هم بيش از اينكه از منظر تاريخي- جامعه‌شناختي باشد از حيث سينمايي است و اينكه فيلم قصه دارد، حتي اگر در روايت اين قصه دچار نقص باشد.
خاك و مرجان داستان خانواده‌اي افغاني است. مرد اين خانواده (قادر) همسرش را سال‌ها پيش در جنگ از دست داده و به سوگ زن (آويزه) نشسته و با نبودنش بنيان‌هاي آرامش و اخلاق در نزد او سست شده است. او اكنون پس از سال‌ها به همراه دو دخترش به وطن خود (كابل) بازگشته و مي‌خواهد به زندگي و خانه خود رنگي نو ببخشد. در اين ميان زني (سيه موي) در خانه او منزل مي‌كند، كه گمان مي‌رود بتواند جاي همسر از دست رفته‌اش را پر كند. در روز ازدواج دختر بزرگ‌تر، زني با روي پوشيده حضور مي‌يابد كه مرد با تعقيبش متوجه مي‌شود همان همسري است كه سال‌ها او را مرده پنداشته است. آويزه براي او از داستان اسارت و تجاوز و آوارگي‌هايي كه جنگ برايش به ارمغان آورده مي‌گويد؛ اتفاقاتي كه مجال بازگشت را از او گرفته‌اند. پس از اين برخورد اتفاقي، آويزه باز از قادر گريخته و با فرزندي كه حاصل تجاوز است، به سوي سرنوشتي نامعلوم مي‌رود. سيه موي نيز با دلي شكسته، خانه قادر را ترك مي‌كند. خاك و مرجان بدينسان داستان گوهري است كه در ميان افغانستان غبارآلود و اشغال شده نيز همچنان مي‌درخشد، اگرچه رخسارش در برقعي از خاك پيچيده شده است و اين قصه هميشه تكرار شده زنان در كشورهاي اشغال شده است كه اطيابي با ظرافت‌هاي ويژه خودش دست به ترسيم آن زده و بي‌گمان در ميان آثار حاضر در جشنواره فيلم مقاومت از جايگاهي خاص برخوردار است.
