کد خبر: 687113
تعداد نظرات: ۱ نظر
تاریخ انتشار: ۲۷ آبان ۱۳۹۳ - ۱۸:۳۱
با نگاهي به نقوش حجاري و نقاشي به جامانده از دوره هاي تاريخي گذشته به آساني مي توان دريافت البسه بانوان ايراني از ابتدا از نوعي پوشيدگي خاص برخوردار بوده و شامل پيراهني بلند و شلواري زير آن مي شده كه در طول دوران هاي مختلف اين نوع جامه تغيرات اندكي يافته است تا دوران قاجاریه و پس از آن.
سمانه صادقي

ابتدا بهتر است كمي از پوشاك بانوان سه دوره پيش از قاجاريه بگوييم تا بهتر با عمق فاجعه اي كه قاجاريه و پس از آن پهلوي بر سر پوشاك اصيل ايراني آورده اند آشنا شويم.

پوشش زنان اندرون در عهد صفوي شامل قبايي بلند تا مچ پا مي شود كه از زير گلو باز و روي پيراهني بلند پوشيده مي شده است، بانوان شلواري كه همچون مردان اين دوران است را هم زير جامه خود به پا مي كرده اند، در كل تزيينات و ريزه كاري لباس بانوان در اين دوران بسيار چشمگيرتر از دوران هاي ديگر است.

در دوره افشاريه تحول چشمگيري در پوشاك بانوان رخ نمي دهد و از تجملاتي كه دوره گذشته در پوشاك بوجود آمده بود نيز كاسته مي شود و به سمت سادگي مي رود.

اما دوران زنديه دامن پيراهن ها و قبا ها اندكي كوتاه شده و پاچه شلوار ها نمايان مي شوند. در اين دوران هم بانوان همچون دوره هاي قبل از شلوار هاي فراخ و گاها تنگ استفاده مي كرده اند.

«مادام عباس» چهره اي اثر گذار كه ناشناخته ماند!

مهد علیا در کنار دو فرزندش ناصر الدین شاه و عزت الدوله


*آغازين بخش تغيير و تحول در پوشاك

در اوايل دوران قاجاريه پوشاك بانوان همانند گذشته شامل پيراهن و دامن بلند و ارخالق( نيم تنه اي از جنس اطلس استردار) و شلوار است، علاوه بر اينكه بر بلندي دامن بانوان افزوده و پرچين تر مي شوند، تا حدي كه لبه دامن ها بر روي زمين كشيده مي شوند. از اين روي شلوار در اين دوران اهميت خود را از دست مي دهد ولي حذف نمي شود. اما از اواسط حكومت قاجارها و با توجه به نخستين سفر ناصرالدين شاه به اروپا و ورود بيشتر سياحان و سفيران دول بيگانه پوشش ايرانيان تغييرات چشمگيري پيدا مي كند. اولين تغييرات از اندرون حرمسراي ناصرالدين شاه آغاز مي شود كه بانوان با تقليد از پوشاك بالرين هاي اروپايي و حتي بيشتر از آنها دامنهاي خود را كوتاه كرده تنبانهاي چتري پرچين بر پا كردند و بدين گونه شلوار از پوشاك بانوان حذف شد، هرچند پس از مدتي تنبانهاي چسبان به بازار آمد و مورد استفاده برخي بانوان قرار گرفت. اين البسه جديد در مدت كوتاهي نخست در ميان شاهزاده خانمها و بانوان رجال و اعيان و سپس تمام زنان شهرنشين رايج گشت و آن دامن هاي بلند و با وقار گذشته كنار گذاشته و دامنهاي كوتاه فريبنده جايگزينشان شدند.

ولي در هر حال پوشاك بيروني زنان همانند گذشته همان چادر سياه و پيچه و نقاب بود كه در آن ها نيز بر اثر تغيير زمان تحولاتي روي داد. با آنكه در ميان شهر نشين هاي ايران در دوران معاصر پوشاك زنان در معرض تحول شديد و تغيير قرار گرفت اما در روستا ها و ميان عشاير و اقليت هاي مذهبي مثل زرتشتيان، كه هميشه در اين قبيل مسائل محافظه كارتر و سنت دوست تر هستند چنين تحول و تغييري كمتر به چشم مي خورد و شايد بتوان گفت دست نخورده باقي مانده است.

گذشته از لباسهاي محلي، پوشاك بانوان شهرنشين در اوايل دوران پهلوي كم و بيش از اسلوب آميخته سابق پيروي مي كرد، ولي با صدور فرمان كشف حجاب رضاخان و استفاده از البسه غربي نظير كت و دامن و كلاه و بر اثر نفوذ فرهنگ غرب در پوشاك بانوان گرايش بسيار تند و شديدي نسبت به مدهاي روز اروپايي بوجود مي آيد بگونه اي كه فرم و اصالت واقعي البسه ايراني به كلي از دست مي دهند. در اين ميان كساني بودند كه در ايجاد تغير و تحول! پوشاك و اداب و رسوم ايرانيان نقش حساس و چشمگيري داشتند كه از جمله آنان مي توان به «مادام عباس گلساز» اشاره كرد كه پس از ورود به سر مترجمي حرمسرا برگزيده شده بود.

*مادام عباس گلساز يا حاجي طوطي خانم

براي زن صد سال پيش هنر‌هايي مثل گلدوزي و گلسازي و بافندگي بيشتر از سواد اهميت داشت چراكه تمام وقت خود را در اندرون مي گذرانيد و سرگرمي و هنري جز آن نمي دانست، از اين روي براي كسب اين هنر‌ها بسيار نسبت به يكديگر حسادت مي‌كردند.

«مونس الدوله» ( نديمه حرمسراي ناصرالدين شاه) در خاطرات خود آورده است كه «در زمان محمد‌شاه، (بيشتر از صد و هشتاد سال پيش)، يك تاجر فرنگي صندوقي گل كاغذي از فرنگستان آورد و ده بيست تا از آن گل‌ها را به طور نمونه براي اندرون‌ها فرستاد. خانم‌هاي آن روز كه تازه گل كاغذي را ديده بودند، روي چشم و همچشمي به دست و پا افتادند و همه آن گل‌هاي كاغذي را يكجا به قيمت خيلي گزاف خريدند كه دست هوو‌ها و مادرشو‌هر‌ها به آن تحفه‌هاي نازنين نرسد!

اين پيش آمد، غوغاي بزرگي توي خانه‌ها راه انداخت كه چرا ديگران گل كاغذي داشته باشند و ما نداشته باشيم.

بسياري از آنها به قول امروزي‌ها: اعتصاب غذا كردند، شام نخوردند و از دست زدن به سياه و سفيد خود‌داري كردند. بالا‌خره بزرگان قوم براي اينكه جنجال را بخوابانند و دل خانم‌ها را خوش كنند، يك نقاش زبر‌دست را به نام «حاج عباس شيرازي» به پاريس فرستادند تا آنجا گل كاغذي زيادي بخرد و خودش هم گلسازي ياد بگيرد و به تهران بر‌گردد. حاج عباس كه زبان فرانسه هم نمي‌دانست و از گلسازي سر‌در نمي‌آورد، همانطور كه در پاريس سر‌گردان مانده بود، بالا‌خره، يك كاغذي به تهران نوشت كه اگر من صد سال ديگر هم در پاريس بمانم، گلسازي ياد نمي‌گيرم، اما در كار‌خانه گلسازي پاريس يك دختر خانم پاريسي است كه خيلي خوب گلسازي مي‌داند، خيلي هم دلش مي‌خواهد به ايران بيايد؛ حتي حاضر است مسلمان بشود. اگر اجازه مي‌دهيد، من اين دختر خانم پاريسي را پس از قبول اسلام عقد كنم و با دستگاه و لوازم گلسازي به تهران بياورم. دولت آن روز فوري اجازه داد و حاج عباس گلساز آن دختر خانم را با بند و بساط و دستگاه گلسازي به تهران آورد و اسمش را هم «طوطي خانم» گذارد كه در تاريخ ايران به «مادام عباس گلساز» مشهور است. مادام عباس در همان چند ماهي كه با حاجي عباس در پاريس بود خواندن و نوشتن و حرف زدن فارسي را خيلي خوب ياد گرفت و با ترن از پاريس به مارسي و از آنجا با كشتي تا بندر بوشهر آمد. هنوز در كشتي بود كه به دستور حاج عباس چادر و چاقچور و روبنده برايش آوردند و از بوشهر در كجاوه نشست و يكراست به تهران آمد.» البته حاجي عباس پس از ازدواج با اين خانم فرانسوي يكي دو سال بيشتر زنده نماند و با مرگ وي مادام عباس با فراغت خاطر مشغول تربيت زنان ايران شد.

*آغاز تربيت بانوان با متد اروپايي

مادام عباس پس از ورود به تهران، پيش از همه نزد «ملك جهان، مادر ناصر‌الدين شاه رفت و به عنوان سر مترجم حرمسرا با ماهي 200 تومان مواجب آن روز‌گار به استخدام در بار در‌آمد. «مهد عليا» زن با ذوق و كمالي بود، خط خوبي داشت، گلدوزي و نقاشي هم مي‌دانست و نزد مادام عباس نيز زبان فرانسه مي‌خواند. همسر حاجي عباس در مدت كوتاهي چنان شعر‌ها و مثال‌هاي فارسي را خوب آموخت كه به سرعت در دل زنان حرمسراي شاهي جا باز كرد. از آنجا كه مادام عباس به هر مجلسي كه وارد مي‌شد از هر دري سخن مي‌گفت و زنان حرمسرا را مشغول مي‌ساخت وي را «پير‌زن كتاب چهل طوطي» يا « طوطي خانم» نيز مي‌ناميدند.

*حجاب ترفندي براي ورود به اندرون ها

مادام عباس زني زيرك و باهوش بود به گونه‌اي كه پس از ورود به ايران با شناختي كه از اعتقادات مردم بدست آورد چنان خود را محصور حجاب ساخت كه به قول معروف از ماهي‌هاي نر و جوجه خروس‌ها هم رو مي‌گرفت. يكي دو سفر هم به كربلا و مشهد رفت كه تأثير خوبي در وجه اين بانو فرانسوي گذاشت، همين رفتار‌ها سبب شد كه مردان اعيان و اشراف در آن روز‌گار به وي اطمينان خاطر پيدا كنند و از خدا بخواهند كه اصلاح و تربيت زنان و دخترانشان به عهده وي باشد!

*مادام عباس كارشناس مد دربار قاجار

حاجي طوطي خانم علاوه بر مقدار زيادي گل كاغذي كه با خود به ايران آورد و هنر گلسازي، هنر‌هاي ديگري هم داشت. او مانكن، مديست، پيانو‌زن و آواز‌خوان خوبي بود به همين خاطر علاوه بر آموزش گلسازي به زنان همچون يك كار‌شناس مد باعث تغيير و تحول چشمگيري بر پوشش و آرايش زنان ايران شد.

جوراب كوتاه پوشيدن، تنبان فنري و شليته آهار‌دار به پا كردن و يراق دوختن به لباس‌ها و زلف چتري درست كردن و هزار مورد ديگر از جمله مواردي است كه مادام عباس به زنان ايران آموزش داد.

شليته: از طرفي در آن دوران در پاريس رقاصه‌ها دامن‌هاي كوتاهي كه تا روي زانو بود را به پا مي‌كردند و در اين دامن‌ها فنر مي‌گذاشتند كه مانند چتر بالا مي‌ايستاد.

يراق: در آن روز‌گار، يراق‌هاي اصل، كه مفتول آن طلا و نقره بود، از فرنگستان به ايران مي‌آمد و مادام عباس طرز يراق دوختن به نيم تنه و پيراهن را به زنان ايراني آموخت و چون خودش يراقبافي مي‌دانست يراقبافي را در تهران معمول كرد.

طوطي خانم اين فنر‌ها را به ايران آورد و طرز رقصيدن با تنبان فنري را هم به خانم‌ها آموزش داد. تنبان‌ آهار دار يا همان دامن‌هاي كوتاه چين‌دار (شليته) دامني است كه پارچه آن را پيش از بريدن و دوختن آهار مي‌زدند كه راست و صاف بايستد.

*دسيسه چيني با مهدعليا و برتخت نشاندن ناصرالدين ميرزا

در دوراني كه محمد‌شاه ناخوش بود و همراه با مادر عباس ميرزا در قصر محمديه تجريش بود، مهد عليا همراه با عزت عزت‌الدوله و حاجي طوطي خانم در كاخ نياوران به سر مي‌بردند و به محض آنكه مهد عليا فهميد شوهرش مرده است همراه با طوطي خانم با صد سوار زبده به قصر محمديه تجريش مي‌رود و مقدمات و تشريفات دفن محمد‌شاه را دستور مي‌دهد آماده كنند تا پسرش ناصر‌الدين ميرزا برسد. در طول 45 روزي كه ناصر‌الدين ميرزا در راه تهران بود مهد‌عليا به همراه مشاورش حاجي طوطي خانم اوضاع حكومت را در دست گرفت و به اداره كشور پر‌داخت. به گونه‌اي كه حتي حكم عزل «حاج ميرزا آقاسي» صدر‌اعظم محمد شاه را هم صادر كرد.

پس از منتشر شدن خبر عزل حاج ميرزا آقاسي دولت هاي انگليس و روس كه موقعيت خود را در خطر مي ديدند در صدد برآمدند كه نزد مهدعليا رفته و او را از اين كار منصرف كنند. مونس الدوله در خاطراتش به اين ديدار اشاره مي كند و مي نويسد « همه كاره مهدعليا همان حاجي طوطي خانم، يعني مادام عباس گلساز بود ... مهدعليا با طوطي خانم پشت پرده نشست و شاهزاده اعتضادالسلطنه هم آن طرف پرده ايستاد. سفرا بعد از تعارف و احوال پرسي گفتند: شنيده ايم كه شما حاج ميرزا آقاسي صدر اعظم را معزول كرده ايد؛ چون صدراعظم را بايد پادشاه عزل كند و حاج ميرزا آقاسي را محمدشاه مرحوم تعين كرده، بهتر است كه او صدراعظم باشد تا ناصرالدين شاه به تهران بيايد و تكليف را معلوم كند. كه مهدعليا ... با اوقات تلخي در جوابشان گفت: شوهرم محمدشاه بود و پسرم ناصرالدين شاه در تبريز است. من با موافقت بزرگان مملكت تا آمدن پسرم همه كاره هستم...شما كه سفير دو دولت خارجي هستيد، ابدا حق نداريد در كارهاي ما مداخله كنيد.»

البته مهدعليا بعدا كه ناصرالدين شاه به تهران آمد، ظاهرا از كار كنار رفت؛ اما باطنا با كمك طوطي خانم خيلي كارها انجام مي داد كه از آن جمله مي‌توان به دسيسه چيني براي قتل «امير‌كبير» دامادش اشاره كرد چرا كه امير را مانعي برسر راه برنامه هاي خود مي ديد.

«ليدي شل»همسر يكي از ديپلمات هاي انگليس پس از سفري كه اواسط دوران سلطنت ناصرالدين شاه به ايران داشته است، كتابي به نام«اوضاع حرمسرا» مي نويسد و در آن به شرح احوالات حرمسراي ناصرالدين شاه مي پردازد. ليدي شل در اين كتاب از مادام عباس گلساز نام مي برد كه به عنوان مترجم در حرمسرا همراه وي بوده است. ليدي شل همچنين مي نويسد «مادام عباس گلساز اصالتا فرانسوي بود ولي انگليسي هم مي دانست و سر مترجم بانوان حرمسرا بود».

*سرانجام كار حاجي طوطي خانم

نكته جالب توجه آنكه تصويري از مادام عباس تا آنجا كه در تصاوير به جا مانده از آن دوران جستجو شده، بدست نيامده است. وي كه نزديك شصت سال همه كاره اندرون‌هاي تهران بود و همچون يك كار‌شناس زبر‌دست مواردي را به زنان ايران آموزش داد كه تا پيش از آن روحشان هم از آنها با‌خبر نبود. او كه پس از حاج عباس شوهر ديگري اختيار نكرده بود و اولادي نداشت سر‌انجام در اواخر حكومت ناصر‌الدين شاه فوت كرد و در زمان فوتش بيش از نود سال عمر داشت.

* آنچه كه در خصوص حاجي طوطي خانم يا مادام عباس چاپ شده و نمي توان به آن ها استناد كرد

1_مقاله عباس اقبال آشتياني در مجله يادگار است.

وي در مقاله اش با استناد به جلد سوم كتاب «منتظم ناصري» از «مادام عباس» ياد مي كند و مي نويسد:

«1_ در زمان اقامت محمد ميرزا(محمد شاه قاجار بعدي) در تبريز نزد پدرش عباس ميرزا نايب السلطنه، روزي از روز ها يكي از بازرگانان اهل فرنگ، مقداري گل مصنوعي ... به ايران آورد.

2_حاجي عباس ... خانمي سي ساله از اهالي اورلئان را با دستمزد سالي هشت هزار فرانك،به خدمت گرفت.

3_در راه بازگشت از پاريس به تبريز، حاجي متوجه شد كه خانم اورلئاني همسفرش، زني فوق العاده با ذوق و هنرمند است و علاوه بر گلسازي داراي هنرهاي ديگري نيز هست. ...بدين ترتيب حاجي عباس، در همان بين راه، اين زن فرانسوي را وادار به قبول دين اسلام نمود و او را به عقد و ازدواج خود در آورد. زن فرانسوي هم كه به درايت متوجه هنرمندي و ثروت و نفوذ حاجي عباس در دربار قاجار شده بود ... ازدواج با حاجي و مسلمان شدن و تمام تكاليف سخت مربوط به آن را پذيرفت ودر رسيدن به ايران در چادر و روبنده فرو رفت و مثل پيرزن چهل طوطي، زير كرسي نشين و قليان كش شد!

4_كم كم نفوذ او(مادام عباس) در ذهن شاه آينده ايران و اطرافيان او، به جايي رسيد كه آنها در موضوعات مختلف و حتي در امور سياسي و مملكتي نيز، با مادام حاجي عباس مشورت مي كردند.

5_حتي ملك جهان جهان خانم مهدعليا ... تربيت دو فرزند خردسال خويش، يعني ناصرالدين ميرزا و عزت الدوله را به مادام واگذار كرد.

6_پس از ده سال از ورود مادام گلساز به ايران همسر او، حاجي عباس فوت كرد.»

و اما آنچه در كل كتاب «منتظم ناصري» در مورد مادام عباس گلساز آمده است:«مادام گلساز فرانسوي زوجه حاجي عباس شيرازي كه بشرف اسلام مشرف شده بشغل مترجمي خادمان حرم جلالت برقرار گرديد.»

2_كتاب «نخست وزيران ايران، زندگي سياسي عبدالحسين هژير» كه تاليف جعفر مهدي نيا است نيز كل مقاله عباس اقبال آشتياني را رونويسي كرده و همان اشتباهات را در خود دارد.

غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۱
ابوطالبی
|
United States
|
۲۱:۳۳ - ۱۳۹۵/۰۱/۰۷
0
0
آیا این مطالب در مجله یا کتابی که بتوان به آن ارجاع داد چاپ شده است؟
نظر شما
جوان آنلاين از انتشار هر گونه پيام حاوي تهمت، افترا، اظهارات غير مرتبط ، فحش، ناسزا و... معذور است
تعداد کارکتر های مجاز ( 200 )
پربازدید ها
پیشنهاد سردبیر
آخرین اخبار