وقتی پاییز از راه می رسد، باد و باران هم با آن می آیند. پاییز است و باران و طراوتش و زمان آن که زمین دهان باز کند تا گلوی خشکیده اش را تر کند و از نزولات آسمانی سیرآب شود. اما هنوز هستند مناطقی که با گذشت 2ماه از فصل پاییز نتوانسته اند نم نم باران را تجربه کنند. یزد از جمله این نقاط است که پاییز را با باد و خاکش می بیند و در حسرت یک بارش دلچسب آسمانی مانده. یزدی ها بهار و پاییز کوتاهی دارند. دو فصلی که بیشتر با باد و گرد و غبار همراه است و در شرایطی که بیشتر استان ها باران را هم به این دو فصل پیوند زده اند اما کویرنشینان بهار و پاییزشان چندان بارانی نیست و همین مسئله کشاورزی انها را طی سال های اخیر با چالش های زیادی روبرو کرده است.
***
آنطور که وضعیت آب و هوایی سال های قبل نشان داده، در یزد از اواسط مهرماه گرد و غبارهای شدید شروع می شود و تا نیمههای آبانماه ادامه دارد و بعد از آن بلافاصله زمستان سرد و خشک از راه می رسد. در شرایطی که مصرف آب در ایران در وضعیت بدی قرار گرفته و منابع آبی نه تنها در استان یزد بلکه در کشور مطلوب نیست و باید وضعیت را بحرانی در نظر داشته باشیم، بر اساس آمار بیش از 90درصد آب کشور در کشاورزی مصرف می شود و هر گونه صرفه جویی در این مسیر می تواند کمک شایانی در حفظ منابع آبی نماید. حال با دانستن این موضوع که بیشترین میزان مصرف آب دربخش کشاورزی است،لازم است تحول فنی وتغییرالگوی کشت دربخش کشاورزی ایجادشودکه دراین راستا توسعه کشت گیاهان کم آبخواه واقتصادی همچنین استفاده از روش‌های نوین کشت دردستورکارقرارگیرد که از جمله این روش‌ها که در طول چند سال اخیر در اکثر نقاط کشور و بخصوص یزد ترویج یافته است، کشت‌های گلخانه‌ای است که این نوع کشت تا حد زیادی از بحران تامین آب کشاورزی جلوگیری می‌کند.
*بازاری برای محصولات
امروزه در تمام دنیا انواع کاشت محصولات کشاورزی وجود دارد اما نوعی از آن مورد اهمیت قرار دارد که در کمترین مساحت از زمین و با حداقل آب بتوان بهترین وبیشترین محصولات را برداشت کرد. در همین راستا و با توجه به پایین آمدن هزینه ها تمایل سرمایه‌گذاران و کشاورزان به کشت‌های گلخانه ای به شدت افزایش یافته است.
با اینکه استان یزد به خشک و کویری بودن شهرت دارد اما بر اساس آمارهای موجود چیزی حدود یکهزار و 160 هکتار از مساحت آن به صورت گلخانه ای زیر کشت قرار دارد.
بر اساس گزارش ها روند تغییر روش‌های کشت در این استان آغاز شده است و با توجه به محصولات به دست آمده مشخص شده که یزد درزمینه تولید محصولات گلخانه‌ای در رتبه بالایی درکشور قراردارد وهم اکنون عمده محصول تولیدی در گلخانه‌های یزد، خیار سبز است.
"هم اکنون 348 هزار تن محصول از گلخانه های استان یزد برداشت می شود که رقم قابل توجهی به شمارمی آید."
اینها صحبت های علی جهازی مدیر تعاون روستایی استان یزد است که با اعلام رضایت از این اتفاق می گوید: "طی سال های اخیر یزد توانسته پیشرفت خوبی در زمینه گسترش کشت محصولات گلخانه ای داشته باشد به نحوی که هم اکنون سطح زیر کشت گلخانه‌های استان افزایش یافته و به یکهزارو 160 هکتار رسیده که از این میزان سطح زیرکشت، 348 هزار تن محصول برداشت می‌شود. البته برداشت این میزان محصول سالانه به طور میانگین برای استان یزد 348 میلیارد تومان درآمد زایی داشته که با توسعه این روش کشت، می‌توان شاهد جذب درآمدهای بیشتر برای استان باشیم."
کارشناسان معتقدند نیاز اول کشاورزان فعال در عرصه کشت محصولات گلخانه ای این است که برنامه ریزی های درست و کارآمدی برای به بازار رساندن محصولاتشان صورت بگیرد زیرا در غیر این صورت نمی توان به پیشرفت کشاورزان در تولید این محصولات دل خوش کرد.
مهیا شدن بازار فروش برای محصولات تولید شده می تواند آرامش خاطر خاصی به کشاورزان ببخشد. حال اگر زمینه صادرات محصولات هم ایجاد شود که دیگر امتیازی ویژه به حساب می اید و شرایط را در وضعیت ایده آل قرار می دهد.
مدیر تعاون روستایی استان یزد با اشاره به این که در جلسات مختلفی، مسائل و مشکلات گلخانه ها ی استان یزد استخراج و جمع بندی و در قالب دستورالعملی تهیه و راهکارهای حل این مشکلات نیز تدوین شده که با تصویب و حمایت مسئولان استان به مرحله اجرا در خواهد آمد، می گوید: در سیاست‌گذاری هایی که در زمینه گلخانه‌ها و محصولات گلخانه ای صورت گرفته، تلاش شده تا بخشی از مسائل و مشکلات صادرات این محصولات با حضور بخش‌های مربوطه برطرف شود.
علی جهازی به وضعیت آبی استان یزد و بحرانی که در حال حاضر گریبان این استان را چسبیده نیز اشاره و ادامه می دهد: با تغییر روش‌های کشت و روی آوردن به سمت کشت‌های گلخانه‌ای، بحران آب تا حد زیادی در یزد کاهش خواهد یافت. این استان به دلیل کاهش شدید میزان بارندگی در سال‌های اخیر و در نتیجه افت سطح آب‌های زیرزمینی و شور شدن منابع آب زیرزمینی موجود از جمله استان‌های بحرانی در زمینه منابع آبی است.
*یزد مرتع می شود
با اینکه یزد از وضعیت آبی خوبی بهره مند نیست اما دارای اراضی مستعد و حاصلخیزی است که می تواند جزو ظرفیت های این استان بشمار بیاید. البته درد یزد فقط آب نیست و با گگسترش بیابانها، گرد و غبار و ریزگردها نیز به چالشی زیست محیطی برای آن تبدیل شده است.
گروهی از کارشناسان معتقدند با اینکه بهره گیری از کشت گلخانه ای بهترین روش برای صرفه جویی در آب و کشاورزی در مناطق خشک و کویری است اما هرگز نباید طبیعت را فراموش کرده و نسبت به اتفاقات آن بی تفاوت باشیم. به همین خاطر یکی از راه های جلوگیری از به وجود آمدن گرد و غبار و حفاظت از محیط زیست، استفاده از راههای طبیعی و مصنوعی است.
اما از انجایی که یزد با بسیاری از مناطق ددیگر فرق می کند، راه هایی مثل مالچ‌پاشی خیلی پاسخگوی رفع این معضل نیست و باید راه های طبیعی را در دستور کار قرار داد.
در استانی مثل یزد می توان گونههایی از گیاهان مانند گز و درختچه تاغ را کاشت که در برابر گرما و کم آبی بسیار مقاوم بوده و از پرواز ریزگردها به آسمان هم جلوگیری می کنند و اخیرا نیز گیاه دیگری بنام اسفناج وحشی برای جایگزینی این دو گیاه پیشنهاد شده که می تواند تاثیر گذارتر باشد.
اسفاج وحشی برای زنده ماندنش به آب بسیار کمی نیاز دارد و در برابر گرمای سوزان روزها و سرمای شکننده شبهای کویر مقاومت زیادی از خود نشان می دهد. البته بزرگترین ویژگی این گیاه، استفاده از آن به عنوان علوفه دام است به نحوی که می‌توان با کاشت این گیاه، بیابانهای یزد را به مرتع تبدیل کرد. یکی دیگر از مزایای کاشت اسفناج وحشی عمر طولانی آن است به نحوی که عمر برخی گونههای آن به هفت سال میرسد و هر چه دام از آن استفاده کند، باز هم رشد می‌کند.
در همین راستا چندی پیش پوریا چمن فعال محیط زیست در گفتگو با خبرگزاری فارس در مورد ویژگی های اسفناج وحشی و مزایای کشت آن برای جلوگیری از بیابان زایی گفته بود: "این گیاه در مقابل خشکی و کم آبی، گرمای زیاد و محیط های شور و قلیایی مقاوم است و از شوری خاک نیز میکاهد ضمن اینکه نتایج تجریه و تحلیل نشان میدهد که کشت گونه اسفناج وحشی سبب افزایش معنیدار میزان نیتروژن، فسفر، پتاسیم و مواد عالی و نیز کاهش اسیدیته خاک شده است."
وی از اجرای کشت این گیاه در برخی مناطق بیابانی به صورت پایلوت خبر داد و یادآور شده بود: این کشت مورد استقبال عموم مردم به ویژه دامپروران قرار گرفته است زیرا بیابانها را به نحوی تبدیل به مرتع کرده است.
به هر حال چنین به نظر می رسد که در مقابل کم آبی ها نمی توان دست روی دست گذاشت و فقط یک نظاره گر صرف بود بلکه در کنار تغییر الگوهای کشت و استفاده ار سیستم های نوین ابیاری، استفاده از نظرات کارشناسان و صاحب‌نظران در راستای بیابانزدایی و بهره گیری از طرح های سازنده در مناطقی که به وضعیت بحرانی رسیده اند نیز بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
