بافت های فرسوده امروز به یک معضل بزرگ برای شهرها و روستاها و بخصوص کلان شهرهایی که در طوول سال مسافران و گردشگران زیادی به خود می پذیرند تبدیل شده است.گستردگي بافت هاي فرسوده در بيشتر شهرهاي كشور و اهميت پرداختن همزمان بدان ايجاب مي كند تا كليه مشاوران، نهادهاي مشاركت كننده و يا دستگاههاي مداخله كننده از ادبيات فني يكسان و سازگار با ادبيات جهاني بهره گيرند و با جلوگيري از اقدامات موازي و هدررفتن منابع در حين جلب مشاركت گسترده همگان در کمترین زمان به بیشرین موفقیت و بازدهی برسند. در میان شهرهای ایران، مشهد جزو شهرهایی به شمار می آید که به علت نزدیکی بخش اعظمی از بافت های فرسوده اس به حرم مطهر رضوی باید در اسرع وقت به بازسازی و ساماندهی آن بپردازد.
***
کافیست یکبار حریم حرم مطهر رضوی را قدم زده باشید تا معنی واقعی بافت فرسوده را از نزدیک لمس کردده باشید. کوچه پس کوچه های باریک با خانه هایی کوچک و نیمه مخروبه که هرگز در شان شهر مقدس مشهد نیست.
از گستردگی این بافت ها همین بس که چندی پیش وقتی مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از نزدیک این منطقه را دید، طرح بازسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی را یک پروژه بین‌المللی معرفی کرده و خواستار این مسئله شد که طرح بهسازی و بازسازی نقاطی که به صورت لکه های تاریک در مشهد و بخصوص اطراف حرم مطهر وجود دارند، در مجلس مطرح و بودجه مستقل و مستمر با سقف مناسب برای آنها در نظر گرفته شود.
*هر کسی از ظن خود حرف می زند
متاسفانه بافت های فرسوده پیرامون حرم مطهر رضوی در وضعیتی قرار گرفته اند که هر مسئولی در مورد آن نظری می دهد و به قول معروف هرکس از ظن خود اظهار نظر می کند. گروهی که فقط چیزهایی در مورد این بافت های فرسوده شنیده اند، بازسازی آن را با طرحی در قد و قواره "شهری" امکانپذیر می دانند و افرادی که از نزدیک در این مناطق قدم زده اند به دنبال پروژه ای نه در سطح استانی و ملی، بلکه در حد بین المللی برای بازسازی این نقاط هستند.
مسئولان امر معتقدند ارائه گزارش قوی و مستند از آخرین وضعیت و مشکلات موجود در سر راه و اقتضائات این پروژه برای مجلس و هیئت دولت و مقام معظم رهبری به منظور پشتیبانی از اجرای این طرح، یک امر ضروری به شمار می آید و مسئولان شهری مشهد مقدس باید نسبت به انجام آن توجه ویژه ای داشته باشند.
شاید همین مسئله و نحوه اطلاع رسانی ها موجب شده تا مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کمی صحبت هایش را به سمت انتقاد از مسئولان مشهدی کج کرده و بگوید: "مدیران منطقه ثامن تلاش‌های بسیاری انجام داده‌اند، اما در معرفی منطقه به مجموع دستگاه‌های موثر برای پشتیبانی از طرح‌های ملی و بین المللی موفق عمل نکرده‌ا‌ند."
حجت الاسلام و المسلمین حمید محمدی تاکید می کند: "تا وقتی به پروژه ثامن به عنوان یک پروژه مشهدی نگاه شود، این عقب ماندگی در آن مشهود خواهد بود و مشکلات آن حل نخواهد شد، در حالی که این پروژه با طول و عرض عظیمی که به لحاظ جغرافیایی دارد، به برکت این نقاط در کشور و جهان اسلام امکان رشد اقتصادی و معنوی برای آن مهیاست و باید به صورت بین المللی به آن نگریسته شود."
*توجه به معماری اسلامی
منطقه ثامن مشهد که بخش عظیمی از بافت های فرسوده اطراف حرم در این منطقه وجود دارد، قابلیت های عظیمی دارد که می تواند با یک حرکت فراملی، تبلیغات مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران را به سمت خود بکشد. البته در کنار این سرمایه ها، مجلس شورای اسلامی نیز قادر است بودجه ای مستقل و مستمر با سقف مناسب برای آن در نظر بگیرد.
کارشناسان معتقدند در ساخت یا بازسازی منطقه ثامن حتما باید موضوع پیوست فرهنگی مد نظر قرار بگیرد چون در آینده امکان بازسازی و بازنگری در کارها، طراحی‌ها و جانمایی‌هایی که امروز انجام می شوند بسیار کم خواهد بود. زیرا مشهد یک شهر زیارتی با اولویت زیارت است و تغییر بافت آن به یک شهر توریستی موضوع خطرناکی به شمار می آید. به همین دلیل باید امروز در طراحی ها و نماهایی که برای آن تعریف می شود با پیوست زیارت و مباحث مذهبی سازوکاری در نظر گرفته شود تا حرم، معماری اسلامی و موضوعات مرتبط دیگر در این راستا آسیب نبینند. زیارت در کنار سیاحت حتما اثرگذار خواهد بود اما نحوه طراحی ها باید به گونه‌ای باشد که زیارت تحت شعاع سیاحت قرار نگیرد.
بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه، تکلیفی بر دوش مدیریت شهری قرار گرفته تا سالانه 10 درصد از بافت‌های فرسوده را سامان دهند اما با توجه به گزارش ها و مستندات موجود، هیچ گونه تسهیلاتی برای این کار اختصاص نیافته است.
با این شرایط، در بسیاری از شهرها برای رفع مشکلات و بازسازی بافت های فرسوده کارگروهی بین شهرداری و مسکن و شهرسازی مطرح شده که این کارگروه می تواند در مشهد نیز تشکیل و برای بازسازی مناطق پیرامون حرم رضوی وارد عمل شود اما نباید فراموش کرد که این ساختار می بایست به گونه‌ای باشد که بقیه ادارت مرتبط نیز بتوانند به آن ورود پیدا کنند.
جالب اینجاست زمانیکه به حرف ها و صحبت های مسئولان در مورد بافت‌های فرسوده مراجعه می کنیم، معلوم می شود قوانین محکم و مدونی در این مورد وجود دارد و تکالیفی در سطح ملی و محلی برای آن مشخص شده است. اما با اینکه ظرفیت ها در این حوزه بالاست، چون از این پتانسیل ها به درستی استفاده نمی شود، پاسخی هم برای مباحث موجود موجود نیست.
*بسته ای برای حاشیه مشهد
مشکلات مشهد فقط به بافت های فرسوده اطراف حرم مطهر ختم نمی شود و حاشیه این شهر هم برای خودش موضوعیست بس عظیم.
چندی پیش که رییس جممهور با هیات هممراه به مشهد مقدس سفر کرده بودند، قرار شد بسته ای از طرف شهرداری این شهر مبنی برساماندهی حاشیه مشهدبه دولت پیشنهاد شودکه اجرایی و عملیاتی باشد.
البته به این دلیل شهرداری مسئول ارایه این بسته انتخاب شد کهبخاطر امکانات مطلوب نرم‌افزاری اش، این قدرت را دارد تا بسته های پیشنهادی دستگاه ها را تلفیق کند تا بسته واحدی به صورت معقول تهیه و به دولت ارائه کند.
شهردار مشهد در مورد تهیه این بسته و پیشنهاد آن به دولت می گوید: جرقه تهیه بسته پیشنهادی ساماندهی حاشیه شهر به دولت در جلسه مشترک معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور با شهردار و شورای اسلامی شهر مشهد زده شد. معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور در آن جلسه تاکید کردند که اگر در مورد حاشیه شهر مشهد بسته پیشنهادی قابل اجرایی تهیه و به دولت ارائه شود، امکان اختصاص اعتبار از محل اختیارات رییس جمهور و همچنین کمک در قالب بودجه سال 94 به این مهم وجود دارد.
سید صولت مرتضوی ادامه می دهد: در بسته پیشنهادی حوزه‌های مختلفی همچون آموزش و پرورش، بهداشتی و درمانی، زیرساختی و فرهنگی گنجانده می‌شود که متشکل از نظرات همه دستگاه‌ها می‌باشد.
وی تاکید می کند: پیشنهاد دستگاه‌ها به دولت برای ساماندهی حاشیه شهر باید برای چند سال و مطلوب، مقدور و معقول باشد و دستگاه‌های مربوطه تا دیروز (19 مهر ماه) فرصت داشتند بسته‌های پیشنهادی خود را برای ساماندهی حاشیه شهر مشهد به شورای اسلامی شهر ارائه کنند و ما تاکید کرده بودیم در بسته‌های پیشنهادی دستگاه‌های مربوطه باید استفاده از منابع و تسهیلات بانکی، اعتبارات دولتی و سهم مشارکت دستگاه‌ها نیز لحاظ شود. معتقدیم باید بتوانیم در قالب یک برنامه اجرایی و عملیاتی پاسخ مناسبی به دولت بدهیم نه اینکه فقط پیشنهادات توصیفی ارائه شود، زیرا اگر این بسته شامل مرور زمان شود قطعا این بودجه با مشکل مواجه خواهد شد.
