سينماي كودك در كشورمان به رغم وجود جشنواره 28 ساله فيلم كودك و نوجوان، چندان قدرتمند و تأثيرگذار نيست كه بتواند در طول سال مخاطبان ميليوني خود را راضي نگه دارد. از سوي ديگر پايين بودن ميزان فيلم‌هاي توليد شده عاملي شده تا نتوانيم براي سينماي كودك به عنوان يك ژانر سينمايي جايگاه خاصي را در اكران‌ها قائل شويم. عدم توليد فيلم از يك سو و ناتواني اكثر فيلم‌هاي ساخته شده در انتقال پيام‌هاي اخلاقي و تربيتي از سوي ديگر، باعث شده است كه نگاه به سينماي كودك در ايران بيشتر به سمت جنبه‌هاي سرگرم‌كننده آن باشد. در اين شرايط خبر اكران فيلم «كاغذ خروس‌نشان» خبر خوبي به شمار مي‌رود. اين فيلم بعد از سه سال و نيم اكران عمومي شده است. علي جنتي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در جلسه اكران خصوصي «كاغذ خروس‌نشان» از اينكه فيلم به مشكلات كودكان پرداخته است تشكر كرد. به بهانه اكران اين فيلم و نگاه خاص كارگردان به سينماي كودك، گفت و گوي كوتاهي با مريم ميلاني كارگردان «كاغذ خروس‌نشان» داشته‌ايم.
در سينماي كودك مي‌گويند يا فيلم درباره كودك است كه لزوماً مخاطب آن كودكان نيستند و پيام آن مي‌تواند كاملاً براي تماشاگر بزرگسال باشد يا اينكه فيلم براي كودكان است كه جنبه‌هاي سرگرمي و آموزشي آن صرفاً براي بچه‌ها در نظر گرفته شده است، در كاغذ خروس‌نشان كدام نگاه را داشتيد؟
حقيقتاً فكر نمي‌كنم اين فيلم در يكي از اين دو تعريف گنجانده شود؛ دليل آن هم اين است كه «كاغذ خروس‌نشان» در نوع خودش اولين فيلم در ايران است. پس نه مي‌توان آن را تنها براي كودكان و سرگرمي آنها دانست و نه اينكه مخاطبش بزرگسالان باشد كه مشكلات كودكان را در آن نشان دهيم. اين فيلم به تربيت كودكان و نكات تربيتي مورد نياز كودكان در زندگي اجتماعي توجه داشته است. اينكه كودك بداند براي رسيدن به خواسته‌هايش بايد مبارزه كند و اميد داشته باشد. از سوي ديگر مخاطب بزرگسال نوع صحيح برخورد با كودك را در فيلم مي‌بيند و متوجه مي‌شود كه يك تنبيه نابجا و ناديده گرفتن خواسته‌ها و توانايي‌هاي يك كودك مي‌تواند جامعه را در آينده از داشتن يك سوپر استار محروم كند و باعث نابودي استعدادهايش شود. «كاغذ خروس‌نشان» به اين دليل خاص است كه سعي دارد تا اهميت داشتن روحيه مبارزه براي رسيدن به خواسته‌ها و حمايت بزرگسالان از كودكان را نشان دهد.
يكي از سختي‌هاي كار در سينماي كودك، اهميت داشتن نكات آموزشي در آن و رعايت آموزه‌هاي روانشناسي و جامعه شناسي توسط فيلمساز است، براي توليد اين فيلم تا چه حد به نظرات كارشناسان امور تربيتي و روانشناسان كودك رجوع كرده‌ايد؟
شخصاً به روانشناسي علاقه دارم و پيش از اين هم كه مستند‌سازي مي‌كردم با كارشناسان مختلفي گفت و گو داشته‌ام. در ساخت «كاغذ خروس‌نشان» هم از نظرات روانشناسان مختلفي استفاده كرديم. البته نظر كودكان به عنوان مخاطبان اصلي فيلم براي من اهميت زيادي داشت به طوري كه وقتي فيلمنامه را مي‌نوشتم به مدرسه مي‌رفتم و براي دانش‌آموزان فيلمنامه را مي‌خواندم و از نظراتشان در ديالوگ‌ها استفاده مي‌كردم. در اين فيلم بيش از 50 كودك ايفاي نقش كرده‌اند چه تك رل و چه بازيگران محوري و اصلي، از نظرات آنها هم استفاده شده است. چندي پيش اكران خصوصي در مركز طبي كودكان داشتيم، پزشكان و مشاوران آنجا بعد از ديدن فيلم به نقاط قوت بسياري اشاره كردند كه باعث دلگرمي‌ام شد.
هفته گذشته اكران خصوصي فيلم با حضور وزير ارشاد و نماينده سازمان ملل در تهران برگزار شد، كه باز خورد‌هاي خوبي داشت، درباره آن جلسه بگوييد.
اكران خيلي خوبي بود، هم جناب آقاي جنتي و هم آقاي‌گري لوئيس رئيس دفتر سازمان ملل در ايران حضور داشتند كه هر كدام در صحبت‌هايشان از «كاغذ خروس‌نشان» تعريف كردند. آقاي لوئيس در آن جلسه گفتند كه چه خوب است با سينما فرهنگ صلح را به جاي جنگ به كودكان آموزش دهيم. آقاي جنتي هم گفتند با ديدن فيلم گويا به دوران كودكي خود رفته بودند.
ما هر سال حداقل يك فيلم كودك در اكران سينماها داريم، با آنكه توليد فيلم كودك پايين است اما در اكران تابستان يا اكران اول پاييز فيلمي از ژانر كودك حضور داشته است. با اين وجود چرا فيلم شما با تأخير طولاني به اكران عمومي رسيد؟
هنوز هم دليل اين تأخير را نمي‌دانم. از زمان ساخت فيلم تا اكنون كه نوبت اكران آن رسيده است، هيچگونه مميزي يا تغييري در فيلم صورت نگرفته است كه آن را دليل تأخير در اكران بدانيم. «كاغذ خروس‌نشان» سه سال و نيم پيش ساخته شده است و همه فيلم‌هاي سينماي كودك كه طي اين مدت اكران شده‌اند، همگي بعد از اين فيلم ساخته شده‌اند. الان هم سر اكران فيلم ما را دارند له مي‌كنند. اكراني كه به فيلم ما تعلق گرفته اصلاً مناسب نيست با اين وجود از اينكه بالاخره صداي خروس هم در سينما شنيده شد خوشحالم.
جالب است كه در اين مدت «كاغذ خروس‌نشان» حضور‌هاي بين‌المللي موفقي را نيز پشت سر گذاشته است!
بله، اين فيلم توانست «جايزه صلح» از جشنواره فيلم شيكاگو را به دست آورد. اين جايزه سالانه نيست و شايد طي 10 سال هم به هيچ فيلمي تعلق نگيرد. «جايزه صلح» فقط به فيلم‌هايي اهدا مي‌شود كه به حقوق كودكان احترام بگذارند، در آن از زبان تربيتي استفاده شده باشد، احترام به خانواده را آموزش دهد و بار فرهنگي داشته باشد. اين جايزه به ياد خانم « ليو اولمان» بازيگر مشهور سينما، بنيانگذاري شده، وي در سال‌هاي پاياني عمر خود تلاش زيادي را در جهت حقوق كودكان انجام داد. در سال 2012 كه جايزه صلح جشنواره شيكاگو به «كاغذ خروس‌نشان» رسيد، 1200 عنوان فيلم از سراسر جهان براي كسب آن جايزه در حال رقابت بودند كه به انتخاب داوران و تماشاگران از بين همه فيلم‌هاي حاضر جايزه به «كاغذ خروس‌نشان» اهدا شد. تا به حال در بيش از 50 كشور جهان اكران داشته‌ايم كه در اكثر آنها تنها نماينده سينماي ايران بوده‌ايم. شايد تنها فيلمي باشيم كه تا به حال به صورت رايگان به هشت زبان زيرنويس شده‌ايم و كشور‌هاي مختلف به دليل پيام‌هايي كه در اين فيلم بود اين كار را داوطلبانه انجام دادند و اين باعث افتخار من است.
اما با وجود همه اين موفقيت‌ها كه نام برديد، بازهم براي اكران عمومي فيلم بيش از سه سال انتظار كشيده‌ايد، علت اين بي‌مهري به فيلم را در چه مي‌بينيد؟
به نظرم اينگونه در سينماي ما جا افتاده است كه فيلم كودك يعني فيلم سرگرم كننده، سينمادارها به دنبال آثار سرگرم كننده و موزيكال هستند كه بچه‌ها با شنيدن آهنگ‌هايشان دست بزنند نه فيلمي كه به موضوعات جدي تربيتي بپردازد. حتي در ساخت فيلم هم از ما حمايت نشد و مي‌توانم بگويم يكي از مستقل‌ترين فيلم‌هاي سينماي ايران را ساخته‌ام زيرا همه هزينه‌هاي آن را من و همسرم پرداخت كرده‌ايم بدون اينكه ريالي از نهاد يا ارگاني كمك گرفته باشيم. هم اكنون هم وزارت آموزش و پرورش فيلم ما را به عنوان فيلم مناسب كودكان اعلام كرده است و در بخش بين‌الملل چهل و چهارمين جشنواره بين‌المللي رشد حضور خواهيم داشت، ولي مي‌بينيد كه فيلم ديگري در سينماها به نام فيلم اصلي ژانر كودك در حال اكران است. سينمادارها تنها سئانس‌هاي صبح خود را به ما اختصاص داده‌اند. تعريف آنها از سينماي كودك تنها سرگرمي است در صورتي كه براي ما آموزش و تربيت كودكان اولويت است.
در سينماي جهان نيز سعي مي‌شود هميشه فيلم‌هاي كودك حاوي نكات تربيتي باشد كه در قالب داستاني سرگرم‌كننده بيان مي‌شوند!
انيميشن‌هايي مثل «آپ» و «عصر يخبندان» را نگاه كنيد، به نظر داستان‌هايي ساده دارند اما براي همين فيلم‌ها ميليون‌ها دلار سرمايه‌گذاري شده تا نكات آموزشي مانند احترام، وفاداري به خانواده، حفاظت از محيط‌زيست و حيوانات را به كودكان آموزش دهد. متأسفانه در سينماي ما كمتر به اين مسائل توجه مي‌شود. زماني هم كه فيلمي مانند «كاغذ خروس‌نشان» ساخته مي‌شود، از آن حمايت نمي‌كنند. در جشنواره سه سال پيش فيلم كودك در اصفهان، دو اكران داشتيم كه يكي از آنها بچه‌هاي دارالتأديب را به سينما آورده بودند تا در كنار ساير كودكان فيلم را تماشا كنند. اين فيلم آنچنان بر بچه‌ها تأثير گذاشته بود كه بدون اينكه فيلم موزيكال و سرگرم‌كننده باشد، براي آن دست زدند. زيرا فيلم مي‌گويد اميد داشته باش، براي خواسته‌هايت تلاش كن و مأيوس نشو، اينها با ادبيات خود كودكان گفته مي‌شد و آنها دوستش داشتند.
آموزش و پرورش مي‌تواند نقش مهمي در ديده شدن و رونق سينماي كودك داشته باشد، به دنبال جلب حمايت اين وزارتخانه نرفته‌ايد؟
آموزش و پرورش همكاري خوبي با ما داشته‌اند، حتي طي نامه‌اي از مدارس خواسته‌اند تا دانش‌آموزان را به ديدن اين فيلم ببرند. اما مشكل اصلي اين است كه معلم‌ها ترجيح مي‌دهند خودشان فيلم‌هاي سرگرم‌كننده ببينند تا اينكه بچه‌ها به ديدن فيلمي تربيتي بنشينند. واقعاً به بار آموزشي فيلم‌ها تا چه اندازه توجه كرده‌ايم؟ سينماي كودك ما به كدام سمت مي‌رود؟ اين بايد خواسته خانواده‌ها باشد كه فيلم كودك داراي نكات آموزشي و تربيتي باشد نه اينكه تنها به سرگرم‌كننده بودن آن اكتفا كنيم.
ما بيش از 12 و نيم ميليون دانش‌آموز داريم، حتي اگر آموزش و پرورش زمينه حضور يك دهم اين جمعيت را در سينماها فراهم كند تحول بزرگي چه در سينماي كودك و چه در كل سينماي ايران به وجود مي‌آيد!
قطعاً تاثير بسزايي خواهد داشت. علاوه بر آن ما با كودكان كار روبه‌رو هستيم. كساني به هر دليلي بايد كار كنند. طبق اعلام آموزش و پرورش امسال 500 هزار كودكي كه به سن تحصيل رسيده‌اند، در سال اول ابتدايي ثبت نام نكرده‌اند، اين رقم در ساير مقاطع تحصيلي به 2 و نيم ميليون نفر مي‌رسد، اين افراد به كودكان كار اضافه مي‌شوند. اين كودكان نبايد به خاطر اينكه كار مي‌كنند تحقير شوند بلكه بايد به آنها بگوييم كه اتفاقاً كار كردن براي رسيدن به خواسته‌ها خوب است و بايد به آينده اميد داشت و تلاش كرد. كاغذ خروس‌نشان دنبال اين پيام‌ها است. در صورتي كه عدم توجه به كودكان كار باعث مي‌شود آنها احساس سرخوردگي كنند و در پي انتقام از جامعه باشند.
اميدواريم سينماي كودك به آثاري كه به دنبال پيام‌هاي تربيتي هستند بيشتر توجه كند!
من هم اميدوارم و از خانواده‌ها مي‌خواهم از اين سينما حمايت كنند. ما نيازمند اين هستيم كه خانواده‌ها و روانشناسان براي ديدن فيلم بيايند تا در آينده شاهد توليد آثار بيشتري در زمينه تربيتي كودكان باشيم.
