امروزه، آلودگي هوا يكي از مشكلات حياتي جوامع بشري است كه مردم كشورهاي پيشرفته یا در حال توسعه با آن دست به گريبانند. يكي از صنايعي كه در ایران و خصوصا شهر یزد موجب آلودگي هوا شده صنايع سراميك و آجر مي باشد. این آلودگی زیست محیطی یکی از بزرگترین مشکلاتی می باشد که مردم این خطه کویری با آن روبرو هستند. آلودگی های یزد به حدی است که بسیاری از پزشکان معتقدند علت افزایش آمار بیماران مبتلا به سرطان در این استان ، پراکندگی ذرات آلاینده حاصل از سوخت کوره های آجرپزی و کارخانه های کاشی و سرامیک است.
علاوه بر آلودگیهای زیست محیطی ،همچنین در مراحل دیگری از توليد اين صنايع، آلاينده هاي مضر و خطرناکی مانند گرد و غبارCO2, CO, NOx , SOx نیز به هوا منتشر مي شوند. ضمنا باید متذکر شد كه سوخت مصرفي اين صنايع نيز منبع مهمي در انتشار آلاينده ها مي باشد.
***
در گذشته کوره های آجر پزی را در مجاورت شهرها می ساختند. با توجه به ازدیاد جمعیت و گسترش شهرها کم کم این کوره ها در دل شهر قرار گرفته و به نوعی با توسعه های شهری به هم گره خوردند. تا زمانی که کوره‌های آجرپزی از سوخت‌های مناسب برای ساخت خشت خام و آجر استفاده می‌کردند، کسی چندان معترض حضور آنها در داخل بافت شهری نبود. اما پس از اینکه هدفمندی یارانه‌ها اتفاق افتاد و خرید سوخت دیگر برای کوره‌های آجرپزی مقرون به صرفه نبود، سوخت‌های غیرمتعارف وارد چرخه کار کوره‌ها شد. همچنین وقتی کوره داران به جای سوخت متعارف از سوزاندن لاستیک به عنوان سوخت یا زغال سنگ، استفاده نمودند آلودگی هوای یزد نیز چند برابر شد.
مسئله آلودگی هوای یزد به حدی مردم را می‌آزارد که ساکنین اطراف کوره‌ها در تابستان و زمستان نمی‌توانند پنجره‌های منازل خود را باز کنند و استفاده از کولر هم بوی نامطبوع را به داخل منازل آنها می‌کشاند.
یکی از کارشناسان با اشاره به حجم آلودگی هوا در یزد به خاطر فعالیت کوره‌ها، گفته: روزانه 30 تن هوای آلوده از کوره‌ها در فضای شهر پراکنده می‌شود و مردم این حجم آلودگی هوا را استنشاق می‌کنند.
سیدحسین سادات موسوی ، مدیر کل محیط زیست استان نیز فعالیت بیش از 3 هزار واحد صنعتی فعال و کوره‌های آجر پزی را از جمله مهمترین چالش‌های محیط زیست استان یزد اعلام کرد.
وی خاطرنشان کرد: میانگین وضعیت آلودگی هوای شهر یزد از سال 90 تا 92 بین سه تا چهار روز ناسالم بوده که در برخی سالها به دلیل افزایش ریزگردهای معلق در هوا تا هفت روز نیز گزارش شده است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان یزد ضمن اشاره به منابع ثابت و متحرک آلوده کننده هوا عنوان کرد: در استان یزد منابع ثابت نقش بیشتری در میزان آلودگی هوا دارند تا جایی که مقرر شده است تا پایان امسال تمام کوره‌های سنتی و دستی یزد تعطیل شوند.
مطالعات نشان مي دهد كه تجهيزات وروش هايي مانند انواع فيلترها، تغيير فرايند عمليات گرمايي، بهبود تركيب مواد اوليه و بهينه كردن مصرف سوخت مي تواند تاثير به سزايي در روند كاهش توليد آلودگي در اين صنايع داشته باشد.
با گسترش روز افزون شهر یزد و توسعه مناطق شهری، کوره ھای آجرپزی که در گذشته به دور از ھیاھوی زندگی شھری به فعالیت مشغول بودند در حریم شھر قرار گرفتند و به منبعی بزرگ برای تولید انواع آلودگی صوتی و ھوایی تبدیل شدند. گرچه این کوره ھای سنتی در سالھای گذشته با بھره گیری از نیروی انسانی ارزان، سوخت کم ھزینه و خاک شھر یزد و صادرات محصولات خود به نقطه ای از موفقیت رسیدند اما طولی نکشید که به معضلی برای این شھر و مردمان آن تبدیل شدند و امروز به دنبال راھکاری برای ادامه فعالیت خود ھستند.
به دنبال انتقادات گسترده از آلودگیھای کورهھای آجرپزی یزد مسئولان در صدد انتقال این کورهھا برآمدند و قرار شد کورهھای دستی با یکدیگر تجمیع شوند اما ھمچنان اجرای این طرح در پرده ای از ابھام است. با مطرح شدن موضوع تجمیع و انتقال این کوره ھا به منطقه ای در فهرج، بسیاری تاکید بر این داشتند تا این انتقال با سرعت بیشتری انجام شود و سرعت کار در بروکراسی اداری در میان کاغذ بازی ھا کم نشود.
در آخرین نشستی که در سال گذشته به ھمین منظور در محل خانه صنعت و معدن یزد و با حضور اعضای اتحادیه فخار یزد، رئیس خانه صنعت و معدن، مدیر کل محیط زیست و نماینده شرکت کوثر برگزار شد قرار شد چند تن از صاحبان کوره ھای سنتی برای تجمیع و دریافت مجوز کوره صنعتی اقدام کنند اما نه این اقدام راه به جایی برد و نه مشکلات موجود، انگیزه ای برای ادامه کار باقی گذاشت.
انتقال ها در پیچ و خم سردرگمی ها
با گذشت بیش از یکسال از این موضوع که قرار بود با ابطال پروانه ھر شش کوره سنتی، مجوز فعالیت یک کوره صنعتی صادر شود و در منطقه ای در فھرج فعالیت کنند، ھنوز این تجمیع صورت نگرفته و حتی زیر ساختھای دیگر این کار از جمله آماده سازی زمین شھرک فخاران یزد نیز حاضر نشده است.
فرماندار یزد در این باره می گوید : جابه‌جایی کوره‌های آجرپزی یزد با پیچیدگی‌هایی روبرو شده است و همه بر این نکته واقف هستند که فعالیت این تعداد کوره در آلودگی شهر یزد موثر است و باید اقدامی اساسی برای کاهش آلودگی این حوزه برداشت.
محمود شاکری شمسی تصریح می کند: موضوع انتقال كوره ها به خارج از شهر به هيچ وجه متوقف نمي شود اما به دنبال راهكاري اساسي هستيم و از شركت شهركهاي صنعتي نيز در اين زمينه كمك خواهيم گرفت. كوره هاي آجرپزي مقادير زيادي از آب شهر بي آب يزد را استفاده مي كنند ضمن اينكه اين كوره ها تخريب جبران ناپذيري در خاك منطقه ايجاد كرده و گودالهايي به عمق هفت تا هشت متر ايجاد كرده اند و سهم مردم از اين همه تخريب زمين و مصرف آب، تنها آلودگي هواست.
این مسئول از كوره‌ها به‌عنوان يكي از اصلي‌ترين آلاينده‌هاي هوا ياد كرده و اظهار می دارد: از مدت‌ها پيش انتقال كوره‌هاي آجرپزي به خارج از شهر در دستور كار فرمانداري يزد قرار گرفته است. كوره‌هاي آجرپزي دستي، نقش بسيار مهمي در آلودگي هوا و بيماري‌هاي تنفسي دارند به همين دليل جمع‌آوري آنها از اطراف شهر و انتقال آنها به خارج از شهر و تلاش در راستاي صنعتي كردن آنها، به يكي از اولويت هاي فرمانداري يزد تبديل شده است.
شاكري شمسی با اشاره به بازديدهاي مختلف و جلسات متعددي كه در زمينه انتقال كوره هاي آجر پزي انجام شده است، يادآور می شود: برخورد با این آلاینده ها به عنوان يكي از مهمترين مطالبات مردم ، با عزم جدی مسئولان استان و شهرستان همراه است و با تشكيل كارگروه فني و تخصصي با جدیت پیگیر هستیم تا آلودگی ناشی ار کوره های آجرپزی را کاهش دهيم.
وي خاطرنشان می کند: با هماهنگي صورت گرفته با شركت شهركهاي صنعتي استان يزد، مقرر شده است تا زمين براي احداث كارخانه‌هاي آجر با بهره گيري از امكانات و تجهيزات به روز كه كمترين آلايندگي را در بر دارد، به متقاضيان واگذار شود.
فرماندار یزد بر لزوم همراهي و حمايت مردم از مسئولان براي انتقال هر چه سريعتر كوره هاي آجرپزي به خارج از شهر تاكيد كرده و می گوید: بايد براي انتقال كوره ها، شرايط كوره داران را نيز در نظر گرفت و با تعامل و آرامش اقدام به انتقال آنها كنيم.
این مسئول درباره اعلام برنامه زمانبندی شده برای انتقال این کوره‌ها به محلی خارج از شهر تاکید کرد: امر جابجایی با پیچیدگی‌هایی روبرو شده است. در خصوص انتقال برخی از آنها، اتفاق‌هایی رخ داده که برای صنف فخار ایجاد حق کرده است. زمانی در فرمانداری یزد، توافقاتی بین این صنف با شرکت گاز انجام شده تا به آنان انشعاب گاز تعلق گیرد و حال سوال ما این است اگر بنا بر انتقال بوده، چرا انشعاب گاز به آنان داده شود؟
فرماندار یزد می گوید: بحث دیگر در خصوص سایت جدید ۶۰۰ هکتاری است که برای استقرار این کوره‌ها درنظر گرفته شده، بطوریکه بعلت برخی مسائل قابل استفاده نیست و بهتر است در حوزه گردشگری مورد استفاده قرار گیرد. به هر حال انتقال کوره‌ها هزینه‌های زیادی دارد که کوره داران توان مالی پرداخت آن را ندارند و باید شرایط آنان را نیز برای انتقال درنظر گرفت.
شاکری شمسی با اشاره به فعالیت حدود ۳۰۰ کوره آجرپزی در یزد تاکید می کند: همه بر این نکته واقف هستند که فعالیت این تعداد در آلودگی شهر یزد موثر است و باید اقدامی اساسی برای کاهش آلودگی این حوزه برداشت.
وی همچنین از الزامی شدن استفاده از فیلتراسیون برای کوره‌های فشاری خبر داده و می گوید: مشکل در کوره‌های دستی است که فیلتر قابلیت اجرا در آن را ندارد.
حال سوال افکار عمومی این است که این عدم توافق بین کوره داران و مسئولین تا چه زمانی باید باعث استنشاق مردم یزد از هوای آلوده شهر شود.
