در بسیاری از استان های کشور پنبه کشت می شود ولی گلستان از ديرباز به خاطر شرايط مناسب وخوب براي كشت بهترين نوع پنبه جهان، به سرزمين طلاي سپيد مشهور بوده به طوري كه طي دهه هاي 30 و40 جزو صادركنندگان مهم پنبه در جهان بشمار مي رفت. اما در چند سال اخير به خاطر مشكلات مختلف از جمله خرده مالکی، عقب ماندگی مکانیزاسیون ، رشد نامتناسب قیمت پنبه در مقابل افزایش قیمت نهاده ها و خدمات، عدم پرداخت یارانه به تولید کنندگان و صاحبان صنایع ، بی توجهی به تکنولوژی بذر پنبه، عدم نگاه دولتمردان کشور به پنبه بعنوان گیاه استراتژیک، نبود نظام کشت و ساز وکار حمایتی در بازرگانی و خرید تضمینی و بالاخره پراکنده بودن برنامه‌ها و عدم استفاده از امکانات و ظرفیت‌های بالقوه موجود در کشور، این محصول ارزشمند را با فراز و نشیب‌های زیادی روبرو کرده است .
***
تا چند سال قبل پنبه كاشته شده در استان گلستان يكي از محصولات پرطرفدار در كشور وصادراتي بود كه به طور متوسط سالانه 110 مليون دلار درآمد ارزي نصيب كشور مي كرد واين ميزان باعث شده بود تا علاوه برنيروهاي جوان جوياي كار درداخل استان از استانهاي همجوار نیز براي كار به گلستان بيايند. همچنين وجود 37 كارخانه پنبه پاك كني سبب شده بود تا53 هزار نفر در مزارع و 3 هزار نفر در کارخانجات فعال شوند . اما ازدهه هفتاد ورق برگشت و هزينه بالاي توليد در كنار نبود حمايت از اين محصول استراتژيك موجب شد تاروزبه روز حجم كاشت پنبه كاهش يابد وجاي آن را ساير محصولات كشاورزي از جمله برنج بگيرد واعتراض كارشناسان را در پي داشته باشد.
حميد رضايي كارشناس ارشد كشاورزي در اين خصوص مي گويد : محصول پنبه گلستان از لحاظ پايداري در توليد ومصرف حداقل آب وتوجيه اقتصادي قابل دفاع است ولی در سال های گذشته بالارفتن هزینه کشت، توجه به محصولات رقیب ، از بین رفتن انگیزه تولید به دلیل نامشخص بودن سیاست های کلان در دولتها ، بالا بودن هزینه ها در مقایسه با سایر محصولات و عدم حمایت های یارانه ای لازم در مقایسه با سایر کشورها و طول مدت زیاد كاشت تا برداشت از جمله دلایلی است که موجب شده کشت این محصول کاهش شدید داشته باشد.
رضايي در ادامه درخصوص علت سودمند بودن كشت پنبه اظهار مي دارد : كشت اين الياف باعث مي شود تا زمين ارزش غذايي خودرا نه تنها از دست ندهد بلكه خاک را تقویت کند ودر زمان آيش وقتي جاي آن گندم ويا جو كشت شود محصول خوب وبا كيفيت بالايي بدست آوريم .
بررسي ها نشان مي دهد وضعيت خوب آب وهوايي وزمينهاي مرغوب در گلستان باعث شده تا بهترين محصول توليد شود. محصول پنبه استان‌هایی مثل گلستان و مازندران با طول تار بالا، ظرافت مناسب، مقاومت و کشش و یکنواختی ، بعنوان مرغوبترین پنبه الیاف متوسط کشور به کالایی کم یاب تبدیل شده است. اما برخي مشكلات باعث شده تا تمام اين مزيتها به خاطر عدم صرفه اقتصادي توجيهی برای کشت نداشته باشد.
*حمایت ها در سایه بی توجهی ها
همانطور كه بارها گفته شده يكي از مشكلات مهم كشاورزي در كشوراستفاده از روشهاي سنتي است چراكه اين روشها هزينه هارا به شدت بالا مي برد ومحصولي كه بايد با حداقل قيمت توليد شود بسيار گران توليد شده وديگر مقرون به صرفه نيست. يكي از محصولات كشاورزي كه اين اصل برايش صدق مي كند پنبه است.طبق آمارها تنها 30 درصد پنبه به صورت مكانيزه توليد می شود. همچنين نبود صنايع تبديلي در محل باعث شده تا محصول بدست آمده ازبين برود. از طرفي دور بودن محل كارخانه هاي تبديلي پنبه نیز موجب بالا رفتن هزينه حمل ونقل می شود. به عنوان مثال پنبه توليدي پس از برداشت براي تبديل شدن به نخ وپارچه بايد به ساير استانها برود كه هيچ توجيه اقتصادي ندارد.
اصلاح بذر وژنتيك يكي از مباحث مهمی است كه مورد توجه بسیاری از كشورهاي صاحب كشاورزي نوین قرار دارد اما اين اصل در ایران كمتر مورد توجه قرار گرفته است وبه همين خاطر با گذشت زمان روزبه روز از كيفيت بذر بدست آمده كم مي شود وشاهد محصول بي كيفيت وكم بازده هستیم.
در حالي كه سياست دولتها حمايت از توليدات داخلي است وبارها رهبرمعظم انقلاب از همگان خواسته تا ازتوليد داخلي حمايت كنند اما واردات بي رويه اجناس ومواد اوليه خارجي ارزان وبي كيفيت چيني باعث شده تا توليدات داخلي از حمايتهاي جدي بي بهره بمانند. لذا حمايت از توليدات داخلي ودر اختيار قراردادن تجهيزات وملزوماتي كه هزينه توليد را به شدت كاهش مي دهد مي تواند كشاورزان را به کارشان ترغیب کند.
ازديگر مشكلات پنبه كاران كه بارها اعتراض آنها را در برداشته قيمت پايين خريد تضميني محصولاتش از سوي دولت است. در حالي كه قيمت هر كيلو وش پنبه بايد 3هزارو 500 تومان باشد دولت نرخ تضميني خريد را بين 2هزارو 200 تا 2 هزارو 400 تومان تعيين كرده كه هيچ صرفه اقتصادي ندارد.
رحمت الله نوروزي عضو كميسيون كشاورزي آب ومنابع طبيعي مجلس با تاييد اين موضوع مي گويد: استانهاي گلستان ومازندران ، فارس،خوزستان وخراسان شمالي ازجمله قطب هاي پنبه در كشورند كه سالانه حدود 65 تن توليد دارند و در صورت حمايتها مي توانند توليد خودرا به 120 تن در سال برسانند تا بحث واردات براي هميشه تمام شود .
نماينده مردم علي آباد كتول وكمالان ادامه مي دهد: دولت بايد براي خريد لوازم مدرن برداشت پنبه 70 درصد يارانه به كشاورزان بدهد تا آنها بتوانند با خريد این تجهیزات هزينه هاي خود را كاهش داده ومحصول با كيفيت تری توليد كنند.
بايد چاره اي انديشيد
در حا لي كه براي انجام هركارنيازمند برنامه هاي مدون هستيم اما در خصوص اين محصول استراتژيك برنامه مدوني وجود ندارد ويا اگر دارد تاكنون اجرايي نشده است .
8 سال پیش برخي از مسئولان گلستان به دنبال احیا پنبه بودند تا بتوانند سطح کشت آن را به 70 هزار هکتار برسانند وحتي طرح 5 ساله ای در این زمینه نوشته شد. در سال 86 در کمیسیون کشاورزی مجلس هم پیگیری اين طرح انجام شد اما به دلیل این که طی سال های گذشته وضعیت اقتصادی کشور مطلوب نبود این طرح نتوانست اعتبارات لازم را کسب و اجرایی شود .
علي رضا جعفري معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان با تاييد اين موضوع مي گويد: در حال حاضر طرح 5 ساله جدیدی نوشته شده که بیس و پایه آن همان طرح قبلی است و با رویکرد جدیدی که دولت یازدهم در زمینه توسعه کشاورزی دارد امیدوار هستیم بتوانیم این طرح را پس از مصوب شدن اجرا کنیم .
جعفری با اشاره به جزییات این طرح مي گويد : در این طرح مسائل بخش تولید، بازرگانی و فرآوری صنایع تبدیلی ، توسعه مکانیزاسیون ، ورود ارقام با عملکرد بالا و زودرس، استقرار شبکه های مراقبت از پنبه و حمایت های فنی و ترویج مورد توجه قرار گرفته است و در بخش بازرگانی نیز نظام مند کردن خرید پنبه و واردات و صادرات، تامین صنایع مالی برای تولید کنندگان و صاحبان صنایع، ارتقای تکنولوژی کارخانجات و ایجاد صنایع تکمیلی ریسندگی و بافندگی در استان را به دلیل ارتقاء ارزش افزوده را مورد توجه قرار داده ايم .
طبق نظر اكثر كارشناسان ايران كشوري است كه مي تواند در زمينه كشاورزي وكشت اكثر محصولات نه در منطقه بلكه در دنيا حرفهايي براي گفتن داشته باشد به شرطي كه از روشهاي سنتي دل كنده وبا شيوه هاي نوين به اين امر بپردازد ودولت نيز حمايت ويژه اي از آن داشته باشد.
