در نشست تخصصي بررسي ديوان‌سالاري در اتاق ايران مطرح شد

فساد سياه فضاي اقتصاد كشور را تيره كرده است

محسن رناني در نشستي با عنوان «از جرم سفيد تا فساد سياه» كه در اتاق بازرگاني ايران برگزار شد، گفت: جرايم سياه كارآفرينان را به مديران فرصت‌جو تبديل مي‌كند و چنانچه مبارزه با آن به تأخير بيفتد مقابله با آن سخت و رشد اقتصادي را غير‌ممكن مي‌كند. چقدر در اقتصاد ايران ميل مي‌شود و چقدر حيف؟

به گزارش «جوان»، در ابتداي اين جلسه سيد‌حميد حسيني، رئيس كميسيون اصل 44 و محيط كسب و كار اتاق ايران گفت: بايد به اين سؤال پاسخ داد كه چقدر در اقتصاد ايران سالانه ميل مي‌شود و چقدر حيف؟ در حال حاضر سالانه ميليون‌ها دلار در اقتصاد ايران حيف مي‌شود ولي كسي آن را نمي‌بيند در شرايطي كه همه روي فساد حساس هستند و شايد عدد آن به چند ميليون دلار هم نرسد.

رئيس كميسيون اصل 44 اتاق ايران گفت: تجربه در ايران نشان مي‌دهد هر زماني مديراني در رأس كار باشند كه فضاي كار را بسته نگه دارند و مردم دسترسي به آنها نداشته باشند و در اتاقشان بسته باشد فساد نيز افزايش پيدا مي‌كند. وي با اشاره به رشد سريع تركمنستان و گرجستان بعد از اصلاح ساختار اداري و مقابله جدي با فساد در سازمان‌ها گفت: روان بودن سيستم اداري باعث شده گرجستان رشد 8 درصدي را تجربه كند.

انواع جرم و فساد
در ادامه اين جلسه محسن رناني به تحليل فساد در اقتصاد ايران پرداخت و گفت: «‌ما در كشور وارد سونامي فساد شده‌ايم و به نظرم اين موضوع از جنگ تحميلي و تحريم‌هاي اقتصادي مهم‌تر و جدي‌تر است و اگر شرايط از زمان اصلاح بگذرد و فساد ريشه‌اي شود ديگر نمي‌توانيم براي آن كاري انجام دهيم.  اين استاد اقتصاد با اشاره به متن كتيبه بيستون كه در آن نوشته است خداوندا كشور را از خشكسالي، دروغ و دشمن دور كند، گفت: امروز ما به نوعي با هر سه اين موضوعات درگير هستيم، شما به جاي دروغ بگذاريد فساد و مي‌بينيد كه ما هم اكنون با دروغ و فساد درگير هستيم و از طرف ديگر هم كشور درگير خشكسالي شده است و از اين به بعد يا بايد آب وارد كنيم يا با تغيير الگوي كشاورزي آب مجازي در قالب گندم و خوراك دام و برنج و... وارد كنيم.
رناني با اشاره به تعاريف معمول جرم گفت: هم‌اكنون از منظر جامعه شناختي در اقتصاد و نه از ديدگاه حقوقي جرمي در حال گسترش است كه ما آن را «جرم سفيد» مي‌ناميم اما از نظر قانوني جرم نيست. با اين حال پيامدهاي بسياري را به دنبال دارد مثلاً باعث فرار سرمايه‌گذاران مي‌شود مانند بي‌ثباتي‌هايي كه مقامات در صحبت‌هاي خود دارند. در نظر بگيريد يك سرمايه‌گذار باتوجه به شرايط برنامه‌ريزي مي‌كند ولي ناگهان يك جبهه‌گيري و نظر نماينده مجلس يا يكي از وزرا همه چيز را به هم مي‌زند؛ اين جرم سفيد است. مثلاً در فاز اول اجراي قانون هدفمندي يارانه‌ها دولت اعلام كرده بود كه 30 درصد يارانه به بخش خصوصي و توليدكنندگان داده مي‌شود و همه فعالان بخش خصوصي طبق آن برنامه‌ريزي كرده بودند ولي دولت به وعده‌هاي خود عمل نكرد. اين موضوع مصداق جرم سفيد است.
او در ادامه با اشاره به اينكه جرم سفيد اقتصاد را بي‌ثبات و سرمايه‌گذار را فراري مي‌دهد، گفت: در كشور ما جرم سفيد فربه شده است.

4 نوع فساد
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در ادامه صحبت‌هاي خود فساد را به چهار دسته فساد سفيد، زرد، خاكستري و سياه تقسيم كرد. او فساد سفيد را فساد فردي، خرد، تصادفي و موردي دانست و گفت: فساد سفيد سازماندهي شده و سيستماتيك نيست و معمولاً نخبگان و توده‌ها آن را فساد نمي‌دانند همچون پوشش عرف زنان در شهر تهران.
دكتر رناني با اشاره به اينكه معمولاً در كشورهايي كه سيستم اداري پيچيده دارند، فساد زرد اثر مثبت دارد و مثل روغني براي چرخ‌هاي اقتصاد عمل مي‌كند، گفت: فساد زرد همچون فساد سفيد فسادي است كه در سطح خرد اتفاق مي‌افتد و به ‌صورت فردي و موردي اتفاق مي‌افتد و خلاف و ناهنجاري محسوب مي‌شود و نخبگان نيز آن را ناهنجاري مي‌‌دانند ولي ممكن است توده‌ها آن را خلاف ندانند مانند رشوه در دستگاه‌هاي دولتي. او در توضيح فساد خاكستري نيز گفت: «‌اين نوع فساد، عمومي و سازماندهي شده است كه از ديد نخبگان و توده‌ها منفور است. فساد خاكستري ناهنجاري و غيرقانوني است و از طريق قانون و عرف كنترل مي‌شود مثل فرار مالياتي يا وام‌‌هايي كه از طريق كارچاق‌‌كن‌ها گرفته مي‌‌شود و بسته به نا‌كارآمدي اقتصادي و نظام اداري، ضربه به اقتصاد وارد مي‌كند.
اين كارشناس همچنين با اشاره به فساد سياه گفت: فساد سياه همان فساد سيستمي است كه حتي اگرآدم‌ها عوض شوند بازهم فساد از بين نمي‌رود. در واقع زماني ‌كه فساد سيستمي مي‌شود آدم‌هاي سالم بايد يا حرص بخورند و حذف شوند يا همرنگ سيستم شوند. در واقع فساد سيستمي مانند بدني سرطاني شده است كه حتي با برداشت توده بد‌خيم باز هم فساد از بخش ديگري آغاز مي‌شود. وي افزود: از همين رو براي برخورد با آن بايد فرد اراده قوي داشته باشد، از بهترين دارو‌ها استفاده كند و بدن قوي هم داشته باشد. وي با بيان اينكه علايم نشان مي‌‌دهد در آستانه ورود به فساد نوع چهارم يعني فساد سياه هستيم، گفت: در فساد سياه سرمايه‌ها مدفون مي‌شوند و كارآفرينان از چرخه كارآفريني خارج و تبديل به مديران فرصت‌جو مي‌شوند.
رناني گفت: منحني رشد اقتصادي در كشورهايي كه داراي سيستم اداري پيچيده، مبهم و تودر‌تو هستند، به شكل يك كلاه طرح مي‌شود كه با فساد زرد و خاكستري احتمال رشد اقتصادي هست اما دوام‌دار نبوده و با ورود ديوان‌سالاري به فساد سياه حتماً رشد اقتصادي افول خواهد كرد.
رناني درباره ريشه‌هاي فساد گفت: انواع نابرابري سياسي، اقتصادي و اجتماعي فساد‌آور است، فاصله هر نوع قدرتي فساد‌آور است، وجود نابرابري اجتماعي، قومي، جنسيتي و مذهبي، انگيزه را براي فساد افزايش مي‌‌دهد و جامعه را براي فساد آماده مي‌كند. رناني با تشبيه قانونگذار به خيابان‌كش گفت: با ايجاد خيابان تردد‌ها آسان‌تر و قانونمند مي‌شود اما با افزايش خيابان‌ها اوقات بيشتر مصروف ايستادن پشت چراغ قرمزها مي‌شود در چنين شرايطي مجري دستش براي تفسير باز‌تر و فرصت ايجاد مفسده فراهم‌تر است.
او همچنين در اين نشست به تأثير بزرگ بودن ساختار دولت و افزايش فساد اشاره كرد و گفت: بزرگ بودن دولت و داشتن منابع طبيعي سبب ايجاد زمينه‌هاي فساد مي‌‌شود؛ بزرگ‌‌تر شدن دولت، كيك فساد را بزرگ‌‌تر مي‌‌كند زيرا هر‌گونه توزيع درآمد رانت ايجاد مي‌كند.
رناني گفت: ركود، بيكاري و تورم هر سه فساد را توسعه مي‌دهند. او اضافه كرد: «‌ملت ايران از لحاظ تاريخي فرار مالياتي را افتخار مي‌‌دانند.»
 او همچنين در پايان صحبت‌هاي خود راهكارهايي را نيز براي خارج شدن از اين شرايط ارائه داد و گفت: «‌نخست مقامات بايد بپذيرند و درك و اجماع كنند كه وارد دوران بحراني فساد شده‌‌ايم، بايد پذيرفت در چنين شرايطي حتي ايجاد اشتغال هم ممكن نيست و فساد مانع از آن مي‌‌شود. مورد ديگر عزم نظام براي اصلاح وضعيت كنوني است كه بايد هزينه آن را نيز بپردازد براي مثال زورگيران را اعدام مي‌كنيم اما چرا كساني كه فساد اقتصادي دارند نبايد شناسايي و با آنها برخورد شود؟ همچنين شفاف‌سازي نظام مالي اگرچه ضروري است ولي مي‌تواند در اولويت بعدي قرار گيرد.