مواضع ایران در آستانه انتشار گزارش جدید فصلی

آيا آژانس در مسير توافق هسته‌اي گام برمي‌دارد؟

جوان آنلاين: آژانس قرار است در هفته جاري گزارش فصلی خود در مورد برنامه هسته ای کشورمان را منتشر کند و در مورد پیشرفت دور جدید همکاری ها، ارزیابی های دبیرخانه این سازمان را منعکس نماید. هشدار مقامات صنایع هسته ای کشور به رفتار غیرهمکارانه ای که جدیداً آژانس برای بستن مسائل و اتهامات مربوط به پی ام دی (که غرب و آژانس آن را «ابعاد نظامی احتمالی» اطلاق کرده اند) در پیش گرفته، نگرانی کشورمان در خصوص رفتار آژانس هم نسبت به نتایج همکاریهای سه ماه گذشته و هم دورنمای آنها را برجسته نموده است.

در این زمینه، دکتر علی اکبرصالحی این روزها به صورت مرتب در مورد کنش آژانس در همکاری ها و انعطاف های ایران برای حل ابهامات و اتهامات برنامه هسته ای کشورمان، موضع گیری کرده است. وی در برنامه‌ شبکه خبر در توضیح اعتراض به آمانو و همچنین نتایج پیگیری های ایران برای بسته شدن مسائلی که تا کنون مفتوح شده و در دستورکار همکاری ها با آژانس قرار دارد نیز نکات مهمی را ابراز نمود.

در مجموع، ایران در برآوردهای خود نسبت به آژانس برخی تغییرات را به عمل آورده و آنگونه که دکتر صالحی تصریح کرد، این رویکرد و اعتراض هائی که ایران نسبت به آژانس داشته است، در برخی موارد نیز موثر واقع شده است.

نکته اول که به نظر می رسد برای توصیف و ارزیابی کارکرد و راهبرد آژانس در قبال برنامه هسته ای کشورمان و عادی شدن آن در آژانس بسیار حائز اهمیت است، خلف وعده مدیرکل آژانس در مورد بستن پرونده چاشنی های امن انفجاری است. این مساله، ترجمانی از سیاست زدگی و کار غیرفنی آژانس است که به یقین، مغایر با اصول و آئین کار آن خواهد بود.

آژانس در دور دوم همکاریهای مشترک، از ایران درخواست کرد در مورد 7 مساله اقداماتی را انجام دهد و به برخی از پرسش های آژانس پاسخ دهد. یکی از این محورها، چاشنی های امن انفجاری بود. در این رابطه، ایران در ابتدای سال جاری اطلاعاتی را در اختیار آژانس قرار داد و در قالب آن توجیه کرد که این چاشنی ها در ایران برای استفاده در صنعت نفت و گاز به‌کار رفته است. آژانس بعد از چند هفته بررسی پاسخ های ایران، مجدداً درخواست ارائه اطلاعات تکمیلی کرد و مقامات آژانس در سفر به تهران، از نزدیک پاسخ و توضیح ایران را شنیدند و شفاهاً پاسخ ها را قانع کننده اعلام کردند و بر همین اساس، موافقت ایران برای اقدام حول 5 گام دیگر را جلب نمودند. اما پس از ترک تهران و بازگشت به وین، به وعده خود برای بستن این مساله پشت کردند. همین امر سبب اعتراض شدید ایران شد به نحوی که همکاری ها حول این 5 مساله را حدود یکماه معلق نمود. آمانو با درخواست خود برای آمدن به تهران و طی دیدار با مقامات روابط خارجی و هسته ای، ادامه همکاریها را منوط به حل مساله مذکور و جبران گذشته را تضمین کرد.

دکتر صالحی ماجرا را این مساله را تایید کرد و افزود: «آژانس مدعی است که ایران از این چاشنی‌ها استفاده کرده است و حتما این استفاده برای تولید سلاح هسته‌ای بوده است اما چاشنی‌ها می‌تواند برای انفجار در هر نوع صنعتی مورد استفاده قرار گیرد و ما به آنها مستندات استفاده از این چاشنی‌ها در صنعت نفت و گاز را ارائه دادیم و معاون آمانو اعلام کرد که قانع شدیم. ما به امید قول آنها که گفتند قول جوانمردانه است به حرفشان اعتماد کردیم و برای همکاری در 5 مورد دیگر اعلام آمادگی کردیم ولی وقتی آنها به وین بازگشتند به قولشان عمل نکردند. آمانو بعد از آن آن‌گونه که باید نتیجه کار در زمینه چاشنی‌های انفجاری را اعلام می‌کرد عمل نکرد. بنابراین آن‌چه که ما مدنظرمان بود صورت نگرفت. در سفری که آقای آمانو به تهران داشت مراتب اعتراض را به او اعلام کردیم و وی قول داد که جبران کند و امیدواریم این اتفاق بیفتد".

نکته دوم، رویکرد ایران در شرایط فعلی و آینده است. رویکرد ایران در قبال آژانس و آینده، نوعی تحمل کردن آژانس در قالب دو محور "مطالبه کردن حقوق ایران و پیگیری فنی مسائل" از یک سو و "پرهیز از فراگیر کردن چالش و اختلاف با آژانس در حد تاثیرگذاری بر فضای مذاکرات ایران و 1+5" از سوی دیگر است؛ چیزی که دکتر صالحی آن را با عباراتی نظیر "مانع ایجاد نکردن بر سر مذاکرات ایران و گروه 1+5" از آن یاد کرد و اینکه همه این تصمیمات و راهبردها، "با اجازه شورای عالی امنیت ملی" بوده است. به همین دلیل، سازمان انرژي اتمی تلاش دارد تا روزهای باقیمانده قبل از تنظیم و انتشار گزارش فصلی آژانس که هفته اول ماه سپتامبر خواهد بود، 5 اقدامی را که قبلاً متعهد شده بود، به انجام رسانده و از آمانو نمره قبولی بگیرد.

نکته سوم، دکترین ایران در رابطه با بستن پرونده "مسائل باقیمانده" راجع به برنامه هسته ای است. درک ایران در زمینه مراودات با آژانس این است که "مسائل فنی با مسائل سیاسی مکمل یکدیگرند" و رویکرد دو وجهی که در بالا اشاره شد، نشات گرفته از همین چارچوب ادراکی است. در این میان، تمرکز غالب بر فضای سیاسی است و به تعبیر دکتر صالحی «ما به آژانس گفتیم که مسأله هسته‌ای در نهایت باید از طریق سیاسی حل شود و در چنین صورتی اگر آژانس دائم اختلال ایجاد کند از روند عقب می‌ماند". البته آژانس به دلیل نوع وابستگی هائی که با طراحان فرایند توافق مشترک آژانس- ایران دارد و اینکه این طر احان در میان اعضای 1+5 نقش محوری را دارند، در صورتی که این بازیگران ترجیح دهند که مساله در سطح سیاسی حل شود، آژانس نقش مجزائی برای بازی نخواهد داشت و کارکرد آن بازی سازی و بازیگردانی در همین قالب خواهد بود. به نظر می رسد که در حال حاضر، این قضیه اولویت یافته است. بنابراین، عملاً اینکه آژانس یک مساله را در قبال ایران باز کرده یا ببنند، بستگی به نظر آمانو یا کارشناسان ندارد و نظر نهائی در مرکزی دیگر مدیریت و اتخاذ می شوند.

نکته آخر، منع بازدید خودسرانه از پارچین است. اظهارات صالحی در ادامه و تکرار همان نکاتی است که هفته گذشته وزیر دفاع مطرح کرده بود و این موید وجود یک افق مفهومی و ادراکی مشترک و مبتنی بر یک راهبرد هماهنگ شده ملی است. تاکید وی بر اینکه "البته ما مشکلی برای بازدید نداریم" نه به معنای گشودن امکان بازدید بلکه بازخوانی ماهیت غیرهسته ای این سایت نظامی و رد اتهاماتی است که توسط منابع اطلاعاتی امریکائی- صهیونیستی در این زمینه مطرح شده است. وی با اشاره به درخواست بازدید آژانس از سایت پارچین و با یادآوری اینکه قبلاً دو بار این درخواست پذیرفته شده و بازدید موردنظر آنها همراه با امکان نمونه برداری به عمل آمده است، به ماهیت نظامی آن به عنوان رد درخواست مذکور استناد کرد. به عقیده وی: بازدید از پارچین «خلاف حاکمیت ملی است چرا که پارچین سایتی نظامی است و نمی‌توانند که هر وقت اراده کردند بیایند و از آن بازدید کنند».

در هر حال، ایران پیام لازم را به آژانس داده است که تائید نکردن همکاری های ایران تاثیر منفی بر همکاری های آینده خواهد گذاشت. بلکه توافق بر سر محورهای دیگری که قرار است در دور چهارم همکاری ها تعیین و در دستورکار قرار گیرد، منوط به اعلام این نتایج و ارزیابی های آژانس است. بنابراین، آمانو با جمع بندی و انتشار میزان موفقیت این تلاش ها و تاثیرگذاری آنها بر اصلاح رفتار آژانس را نشان خواهد داد و کم و کیف دورنمای همکاری های مشترک، در پرتو همین رویداد قابل ترسیم خواهد بود.