عصر نفت: چند روز پیش از انتصاب به عنوان مدیرعامل شرکت ملی حفاری، در کسوت مشاور مدیرعامل شرکت ملی نفت در امور حفاری رو به روی ما نشست. اتاقی «خلوت» له لحاظ مبلمان و میزی «شلوغ» از نظر وسعت کار، نخستین دیدی است که به محض ورود به اتاق در چشم است؛ پس از سلام و احوال پرسی های روزانه ، دستی به میز می کشد و گزارش های منقش به پاراف و امضاهای رکن الدین جوادی را در یک ردیف قرار می دهد تا قدرت مانور مصاحبه کننده روی میز بیشتر شود.مدیرعامل شرکت ملی حفاری و یکی از چهره های ماندگار صنعت حفاری در این گفت و گو، توانایی صنعت حفاری ایران را ممتاز در منطقه می داند و رقابت ایرانی ها با شلمبرژن و هالی برتون در برخی بخش های فنی را ثابت کننده تواناندی حفاران ایرانی به شمار می آورد.وی نیروی انسانی و تجربه را برتر از تکنولوژی و تجهیزات در صنعت حفاری می داند و می گوید:« تکنولوژی و تجهیزات را می توان از خارج تهیه کرد اما اگر در زمینه نیروی انسانی با مشکل مواجه شویم بلند شدن کار سختی است.»*آیا می توان صنعت حفاری ایران را در زمره برندهای مطرح حفاری قرار داد؟ با توجه به شرایط موجود کشورمان که شرایط خاصی است استفاده از همه ظرفیت های سخت افزاری و نرم افزاری ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ دنیا در مقابل ایران قرار گرفته بود و البته است هرچند که با سیاست های فعلی جمهوری اسلامی ایران وضعیت در حال تغییر است.
برخلاف سایر کشورهای نفتی منطقه و خارج از منطقه، حمایت و پشتیبانی فنی و تکنولوژیک شرکت های صاحب سبک از ایران وجود خارجی نداشته لذا به دست آوردن تکنولوژی های روز جهان کار سختی است. زیرا تلاش می کنند در این مسیر هیچ کمکی به ایران نشود.
با این وجود طی ۳۵ سال اخیر پیشرفت های بسیار خوبی از سوی صنعت حفاری ایران دیده و به ثبت رسیده است که موجب شگفتی شرکت های خارجی شده است؛ قبول داریم که با شرکت های مطرح خارجی فاصله داریم اما این فاصله به حدی نیست که بتوان شکاف بزرگی را برای آن قائل بود، دلیل این ادعا امکانات سخت افزاری نیست بلکه نیروی انسانی فنی و مجربی است که در این صنعت فعالیت می کند.
ما قبل از انقلاب هیچ تکنولوژی حفاری که در ایران بومی شده باشد نداشتیم و مهندسی حفاری عملیات ها در خارج از کشور تعریف و طراحی می شد و هیچگاه یک سازمان مهندسی حفاری در ایران راه اندازی نشده بود و فقط امور عملیات و دستی به ایرانیان سپرده می شد نه اصل کار. در این خلا فکری و مهندسی انقلاب اسلامی به پیروزی رسید کارکنان صنعت نفت از طریق تبادل اطلاعاتی و فنی توانستند حفاری را سرپا نگه داشته و عملکرد کم نظیری را از خود به جای بگذارند که با قاطعیت می گویم باعث شده ایران در خاورمیانه قدرت اول حفاری لقب بگیرد. شما به سایر کشورهای مطقه نگاه کنیدف درصورت خروج شرکت های خارجی از مناطق نفتی آن ها کمترین توانایی در حفاری چاه ها ندارند و اگر شرایطی مانند ایران برای آن ها به وجود آید، به دلیل خلا نیروی انسانی فنی دچار سیر نزولی غیر قابل باوری خواهند شد.
به عنوان نمونه قبل از انقلاب، شرکت های خارجی حدود ۱۲۰۰ حلقه چاه حفاری کرده بودند که با عنایت به عمق کمتر چاه ها و پر فشار بودن آن ها، به راحتی به نفت می رسیدند درست بر عکس امروز که عمق چاه ها بیشتر شده است؛ ضمن ان که مخازن ما در نیمه دوم عمر خود قرار گرفته اند و نیاز به تعمیر چاه ها جزو اصلی فعالیت صنعت حفاری قرار گرفته است.
در گذشته، شرکت های خارجی در عمق یک هزار متری به نفت و گاز می رسیدند اما امروزه برای افزایش تولید، مته های حفاری حداقل باید به عمق ۴ هزار متر بروند. در گچساران یکحلقه چاه ۱۵۰ هزار بشکه در روز تولید می داد لذا حفاری درآن زمان ساده تر بود. در توسعه مخزن بنگستان آمریکایی ها پیش از انقلاب دو چاه اهواز ۱۰۱ و مارون را حفاری کردند که یکی از ان ها آتش گرفته و دیگری به دلیل شرایط سخت به حالت تعلیق درآمد در حالی که صنعت حفاری پس از انقلاب این چاه ها را با فشار ۱۵ هزار اینچ بر مربع حفاری و توسعه داد.
صنعت حفاری ایران همان صنعتی بود که در اذهان شرکت های خارجی به یک آرزوی دست نیافتنی تعبیر می شد اما با این توانمندی که مدیون نیروی انسانی است نگاه شرکت های خارجی به ایران تغییر کرد.
مقوله حفاری ، بحصی فنی و بسیار پیچیده است؛ شما باید در اعماق زمین بدون هیچ دیدی و شناختی حرکت کنید و تنها با توسل به فرمول های ریاضی و محاسبه برنامه عملیات را مهندسی کنید که همین ویزگی حفاری را با سایر امور توسعه ای میادین متمایز می کند. هزینه حفاری یک چاه دریایی حدود ۶۰ میلیارد تومان است که با کوچکترین خطایی چاه از دست می رود؛ حوادثی که در نفت شهر و کنگان ۲۳ رخ داد نتیجه اشتباهات کوچکی بود که نه تنها بخشی از منابع کشور را از بین برد بلکه به خود شرکت های حفاری نیز خسارات جدی وارد کرد.
*دلیل تاسیس یکباره شرکت های حفاری در ایرن چیست؟پس از هشت سال دفاع مقدس و آرامشی که بر کشور حاکم شد، عده ای با تاسیس شرکت های کاغذی با بهره گیری از ارتباطات ویژه، سعی در ورود به صنعت حفاری شدند و با تمام وجود سعی کردند اذهان را نسبت به توانمندی های صنعت حفاری تیره و تار کنند در حالی که این صنعت پیشرو در توسعه میادین بود و بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ حلقه چاه را با بهترین کیفیت و بدون اتفاقی خاص حفاری کرده است. شرکت های حفاری امریکایی پیش از انقلاب ۷ دکل حفاری را طعمه حریق کردند.
*در حوزه ساخت دکل روایت های متعددی شنیده می شود؛ به زعم شما توانایی ساخت دکل یه واقعیت است یا یک شعار؟ساخت دکل حفاری خشکی به مرز خودکفایی رسیده است؛ شرکت فجر شیراز و صدرا به خوبی از پس این کار برآمده اند، همین شرکت صدرا دکل شهید رجایی را ساخت و تا به امروز با بهترین کیفیت در حال فعالیت است.
قرار نیست همه اجزای یک دکل حفاری تولید داخل باشد که اگر اینطور بخواهیم ارزیابی کنیم باید بپذیریم که دکل های ساخت امریکا نیز امریکایی نیستند زیرا بیشتر قطعات مورد نیاز این دکل ها، از سوی شرکت های چینی تامین می شود. مادر صنعت حفاری دنیا امریکاست اما بخش عمده ای از تجهیزات ان ها از سوی چینی ها و اروپایی ها روی سازه دکل ها سوار می شود.
به یاد دارم زمانی که صدرا دکل شهید رجایی را تحویل داد عده ای جنجال به راه انداختند که برخی اجزای این دکل خارجی است که استدلال ضعیفی بود؛ قرار نیست همه تجهیزات و قطعات را بومی سازی کنیم زیرا قواعد اقتصادی و تجاری اجازه انجام چنین کاری را به بنگاه ها نمی دهد. دکل ایران خزر و امیر کبیر نیز به همین صورت ساخته شد.
فجر شیراز به معنای واقعی کلمه ۵ دکل ساخته است اما برخی ها چنان تبلیغاتی علیه ساخت داخل به وجود اوردند که نگذاشتند این نهضت ادامه داشته باشد.
*یعنی نباید در همه شئون به ساخت داخل روی آورد؟خیر؛ زمانی که موتور کاترپیلار در دنیا به وفور یافت می شود چه ضرورتی دارد به ساخت داخل روی بیاوریم؛ مگر این موتورها جزو تجهیزات پر مصرف هستند؟
*خب خود شما زمانی که در شرکت ملی حفاری بودید اقداماتی را برای بومی سازی تجهیزات انجام دادید؟بله اما این قطعات پر مصرف بودند؛ هم برای کارفرما مهم است و هم سازندگان داخلی با بازار خوبی برای تولید مواجه هستند.
*در حوزه دریایی آیا این امکان وجود دارد که بتوان جک آّپ ساخت؟در بوشهر قرار بود دکل های دریایی ساخته شود اما اجازه ندادند کار خود را آغاز کند.
*یعنی می توانست موفق باشد؟بله زیرا ما ۳ تجربه شهید رجایی، ایران خزر و امیر کبیر را به خوبی ثبت کرده ایم.
*موضوع بعدی که محل چالش منتقدان صنعت حفاری است، دوری ایران از استانداردهای جهانی است؛ آیا می توان این ادعا را قوبل داشت؟به هیچ عنوان؛ اگر این طور بود چطور می شود دامنه فعالیت های حفاری به دریای شمال، ترکمنستان، لیبی و ... کشیده شود. صنعت حفاری ایران امروز به رقیبی برای شرکت های مطرح جهان تبدیل شده است و توانسته است به عنوان یکی از قطب های حفاری جهان تبدیل شود.
اگر فعالیت های صنعت حفاری استاندارد نبود شرکت هایی همچون شلمبرژن، حفاری ایران را به عنوان رقیب خود نمی نامیدند! چطور باید ثابت کرد ما جزیر ای دور افتاده نیستیم؟ باور کنید اگر همفکری خوبی میان قانونگذاران و مجریان قانون صورت گیرد و چارتی سازمانی برای حفاری تشکیل شود، ایران می تواند به مرکز اصلی فعالیت های خلیج فارس تبدیل شده و بازارهای منطقه را در چنته خود بگیرد. کشورمان به راحتی می تواند در حوزه دکل و ارائه خدمات فنی و مهندسی مرجع اصلی منطقه شود.
در بخش حفاری افقی ایران یکی از کشورهای صاحب سبک در دنیا و منطقه شناخته می شود اما شاید در گذشته برخی مسولان نمی دانستند چنین قابلیتی در ایرانیان بومی شده است! به نظر می رسد شرکت های حفاری موفق طی سال های اخیر، باید تقویت شوند زیرا با این اقدام صنعت حفاری کشور توسعه می یابند.
*یعنی می توان جا پای شرکت های بزرگی مانند شلمبرژن گذاشت؟چرا که نه؛ مثالی ساده می زنم، در بحث ودلاگین و یا مد لاگین این شلمبرژن بود که انحصار این تکنولوژی را در منطقه در دست داشت اما صنعت حفاری ایران با کسب این تکنولوژی به حاکمیت شلمبرژن پایان داد و به سایر کشور ها این جرات را داد که از خدمات ایرانی ها در این بخش استفاده کنند.
*دلیل موفقیت های اینچینی چیست؟نیازهای داخلی موجب شده تا ایرانی تکنولوژی های خوبی را بومی کرده و حتی می توان هر یک از این موارد را به شرکت تبدیل کرد اما با در نظر گرفتن پیوستگی کار. بسیاری از شرکت های حفاری مطرح در خاورمیانه خواستار همکاری با صنعت حفاری ایران هستند و حاضرند در کشور نیز با ایراانی ها همکاری کنند. بارها مدیران شلمبرژن و هالی برتون اعتراف کرده اند که ایرانی ها در حوزه اسید و سیمان، رقیب جدی برای آن ها هستند.
*در نظرات دوگانه ای که میان ارجحیت منابع انسانی بر تکنولوژی و بر عکس وجود دارد، شما با کدامیک از این نظرات موافق هستید؟نیوری انسانی؛ هرچه که تکنولوژی های به روز در حفاری به کار گرفته شود نمی تواند جایگزین نیروی انسانی متخصص شود؛ متاسفانه به دلیل سو مدیریت ها بسیاری از حفاران ایرانی در همه بخش ها، شرکت های خارجی را برای فعالیت برگزیده و این شرکت ها را به جلو می رند؛ در این شرکت ها که ضعف تکنولوژیکی وجود ندارد اما چنان به حفار متخصص نیازمندند که حاضرند برای تامین ان چند صد هزار دلار هزینه بپردازند. تکنولوژی و تجهیزات را می توان از خارج تهیه کرد اما اگر در زمینه نیروی انسانی با مشکل مواجه شویم بلند شدن کار سختی است.
اکثر بخش های حفاری افقی در منطقه توسط حفاران ایرانی انجام می شود، در این شرایط آیا بهتر نبود نیروی ایرانی با تجهیزات و دکل ایرانی به خارج برود؟
*این امکان را می توان به وجود آورد؟بله می توان به راحتی این امکان را به جلو برد به شرط تغییر دیدگاه ها در حفاری؛ نگاهی به فعالیت شرکت های حفاری خصوصی نشان می دهد بعضی از این شرکت ها به خوبی توسعه پیدا کردند و برخی دیگر با دکل های اجاره ای، پروژه ها را زخمی کرده و از دیگر شرکت ها استفاده کرده اند. این شرکت ها با حمایت رانتی بالا آمده و هیچ نشانی از تخصص در ان ها دیده نمی شود. ایرانی ها در بخش حفاری حرف های زیادی برای گفتن دارند اما به شرط تدوین دستور العمل ها و چارچوب های کارشناسی و راهبری دقیق صنعت حفاری.
*اصلی ترین مشکل شرکت های حفاری را چه می دانید؟به نظر من بهره وری اندک برخی شرکت های فعال حفاری، به شدت روی عملکرد آن ها تاثیر گذاشته است؛ مانند فردی که برای برداشتن هزار تومان از روی زمین خم می شود اما ۱۰۰ هزار تومان از جیبش به زمین می ریزد. بهره وری اگر در دستور کار قرار بگیرد بسیاری از مشکلات درامدی حل شده و هزینه ها کاهش می یابد؛ شرکتی که برای هر یک از دکل های خود برنامه دقیقی تدوین کرده است و روی تمامی عوامل موثر بر کاهش هزینه ارزیابی کارشناسی دارد، تمرکز خود را روی کارآیی و بهره وری گذاشته است. شرکتی که قرار است طی ۲۹ روز چاه را تمام کند به دلایل مختلف آن را ۶۰ روزه تمام می کند؛ خب این مساله به سو مدیریت بر می گردد نه تحریم. در گذشته تحریم را بزرگترین مانع در انجام به موقع پروژه ها معرفی می کردند اما به نظر من سو مدیریت ها و عدم احاظه کافی بر تخصص حفاری، علت اصلی مشکلات اخیر صنعت نفت است.
