کد خبر: 664712
تاریخ انتشار: ۲۵ مرداد ۱۳۹۳ - ۱۲:۰۷
اگرچه تعبير «حريم خصوصي» صراحتاً در آموزه‌هاي فقهي اسلام ذكر نشده است، اما از مضمون آن در قالب احاله...
سيد‌ميثم عظيمي

اگرچه تعبير «حريم خصوصي» صراحتاً در آموزه‌هاي فقهي اسلام ذكر نشده است، اما از مضمون آن در قالب احاله به حقوق و آزادي‎هاي ديگري مثل حق مالكيت، اجتناب از تجسس و غير قابل تعرض بودن حقوق وابسته به شخصيت، حمايت شده است. تحقيق در منابع حقوق اسلامي نشان مي‌دهد كه قدمت حمايت از حريم خصوصي در نظام حقوقي اسلام از ساير نظام‎هاي حقوقي بيشتر است. حريم خصوصي منازل، ارتباطات، امور خصوصي و افكار و عقايد شخصي مورد تأكيد اسلام قرار گرفته است، در حالي كه نخستين جرقه‌هاي حمايت جدي از حق بر حريم خصوصي در غرب به قرون 17 و 18 ميلادي برمي‌گردد. حمايت از حريم خصوصي در آيات قرآن و روايات به گونه‌اي محكم و استوار پيش‌بيني شده است كه اين امر خود بيانگر ظرافت و ژرف‌نگري شريعت اسلام و اهميت فوق العاده حريم خصوصي اشخاص به شمار مي‌آيد. در اين نوشتار به بررسي برخي آموزه‌هاي فقهي اسلام كه با صراحت مداخله و نقض حريم خصوصي را ممنوع اعلام نموده است، مي‌پردازيم.

1. ممنوعيت تجسس

در ممنوعيت تجسس در امور ديگران، قرآن كريم در آيه 12 سوره مباركه حجرات مي‌فرمايد:«يا اَيها الذين امنوا اجتنبوا كَثيرا مِن الْظَن انَّ بعض الْظن اثم‎ٌ و لاتجسسوا و لا. . .؛ ‌اي اهل ايمان، از بسيار پندارها (و گمان بد) در حق يكديگر اجتناب كنيد كه برخي ظن و پندارها (باطل و بي‌حقيقت و) معصيت است و نيز هرگز (از حال دروني هم) تجسس مكنيد (و جاسوس بر احوال خلق مگماريد) و...».

از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است:« «يا معشر من آمن بلسانه و لم يدخل الإيمان قلبه، لاتغتابوا المسلمين و لاتتبعوا عوراتهم فإنه من اتبع عوراتهم يتبع الله عورته و من يتبع الله عورته يفضحه و (ولو) في بيتته» (كشف الريبه، شهيد ثاني، ص 7)؛ غيبت مسلمانان را نكنيد و در جست‌وجوي عيوب پنهاني آنها نباشيد زيرا كسي كه در امور پنهاني برادر ديني خود جست‌وجو كند خداوند اسرار او را فاش مي‌سازد و رسوايش مي‌كند. همچنين حضرت علي (ع) در نامه خود به مالك اشتر در زماني كه وي را به عنوان فرماندار مصر انتخاب كردند، او را از تجسس در احوال مردم منع و به پوشانيدن عيوب مردم و دوري جستن از كساني كه عيوب ديگران را آشكار مي‌سازند، توصيه فرمودند ( نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتي، نامه 53، ص 569).

2 ـ ممنوعيت سوء‌ظن

سوء‌ظن در قرآن و سنت به عنوان منشأ و ريشه اصلي تجسس و تفتيش در امور خصوصي ديگران معرفي شده و لذا پرهيز از آن به طور مؤكد مورد توصيه واقع شده است. در اين ارتباط مي‌توان به فقره اول آيه 12 سوره مباركه حجرات كه در ذيل عنوان قبلي ذكر گرديد اشاره كرد كه مؤمنان را به اجتناب از ظن فرا مي‌خواند. همچنين از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است:«اياكم و الظن فإنَّ الظن اكذب الحديثٍ و لاتحسسو و لاتجسسوا» (ميزان الحكمه، محمدالري‎شهري، ج 1، ص 391).

3. ممنوعيت ورود به منازل بدون استيذان

در آيات قرآن كريم و سنت اسلامي، ورود به منازل اشخاص، منوط به استيناس و استيذان است. قرآن‌كريم در سوره نور آيه 27 مي‌فرمايد:«لاتدخلوا بيوتاً غير بيوتكم حتي تسأنسوا و تسلموا علي أهلها» و در جاي ديگر مي‌فرمايد «و أتوا البيوت من ابوابها»، يعني به منازل مردم تنها از در آن وارد شويد.

استيناس به معني معرفي خود قبل از ورود است تا صاحب منزل در صورت تمايل در را بگشايد. استيذان نيز اجازه صاحب منزل قبل از ورود است. با ورود بدون اجازه به منزل ديگري ممكن است امور شنيداري و ديداري كه از صاحب خانه هويدا گردد كه مايل به آشكار شدن آن نبوده است، طبيعي است كه صرف خانه در اين آيه خصوصيتي نداشته و ممكن است اين مكان دفتر و محل كار شخصي فرد باشد. همچنين متفاهم عرفي از ورود و دخول به منزل غير شامل استفاده از ابزاري كه اطلاع از وقايع درون منزل را ممكن مي‌سازد همچون تصاوير مدار بسته و دوربين و نظاير آن نيز مي‌باشد لذا ممنوعيت مورد اشاره در آيه، هر نوع اطلاع‌گيري از درون منزل چه به طور مستقيم و چه به شكل غيرمستقيم در صورتي كه بدون اذن باشد را شامل مي‌شود.

4. ممنوعيت استراق سمع

استراق سمع يا به عبارتي شنيدن پنهاني سخنان ديگري نيز در فقه اسلامي ممنوع است، از جمله در اين سخن امام صادق (ع) كه مي‌فرمايند:

«من استمع الي حديث قوم و هم له كارهون، يصب في اذنيه الانك يوم القيامه‌» ( بحارالانوار، ج73، ص340)

كـسي كه به سخن گروهي گوش دهد، در حالي كه آنان، آن را خوش نداشته باشند (و تمايلي به شنيدن او نداشته باشند) روز قيامت، در گوش‌هايش سرب گداخته ريخته مي‌شود. اشاره مي‌شود كه استراق سمع با توجه به توضيح ياد شده در بخش‌هاي قبل در حال حاضر داراي معنايي گسترده‌تر از شنيدن سخنان ديگري مي‌باشد به نحوي كه هرگونه رهگيري و جست‌وجو نمودن از اطلاعات مخفي ديگران را شامل مي‌شود. روايت ذيل نيز مؤيدي بر اين امر مي‌باشد:

پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايند:«من نظر في كتاب اخيه بغير اذنه فكانما ينظر في النار»( مستدرك الوسايل، ج9، ص 159) هر كس در نامه برادر خود بدون اجازه بنگرد مانند آن است كه در آتش نگريسته است. به نظر مي‌رسد خصوص نامه موضوعيتي ندارد بلكه هر گونه وسيله‌اي كه در بردارنده اطلاعات و محتوايي باشد كه ديگران حق دسترسي به آن را ندارند از اين حكم برخوردار است.

به طور قطع موارد متعدد ديگري را نيز مي‌توان در خصوص ممنوعيت مداخله و نقض حريم خصوصي از ميان منابع فقهي مورد بررسي قرار داد، با اين حال از ادله راجع به ممنوعيت مداخله در حريم خصوصي كه در اين نوشتار به آن پرداخته شد نيز به خوبي مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه ملاحظه آيات و روايات نشان مي‌دهد ممنوعيت تجسس، همه اشكال و مصاديق آن از جمله شنود مكالمات و بررسي مكاتبات و ارتباطات را در بر مي‌گيرد و اين امر از منظر آموزه‌هاي فقهي به طور مسلم يكي از امور منكر به شمار مي‌رود مگر آنكه خود شارع موارد استثناء آن را از جمله در موارد امنيتي بيان نموده باشد كه تجسس و مداخله را از منكر بودن و ممنوعيت داشتن خارج نمايد.

نظر شما
جوان آنلاين از انتشار هر گونه پيام حاوي تهمت، افترا، اظهارات غير مرتبط ، فحش، ناسزا و... معذور است
تعداد کارکتر های مجاز ( 200 )
پربازدید ها
پیشنهاد سردبیر