در حالي كه بيش از 11 سال از روزي كه مقام معظم رهبري تنها راه گسترش فرهنگ و توليد علم و انديشه در كشور را آزادانديشي حقيقي در دانشگاه‌ها و حوزهها دانستند و برگزاري كرسي‌هايي با اين نام را به عنوان يك مطالبه مطرح كردند مي‌گذرد، جامعه دانشگاهي و فضاي نخبگي كشور جز فرايند تدوين و تصويب و تأييد و تغيير و ابلاغ آيين‌نامه برگزاري اين كرسي‌ها شاهد برونداد قابل اعتنايي از اين كرسي‌ها نبوده‌اند. اين در حالي است كه اظهارات روز گذشته معاون وزير علوم مبني بر ابلاغ آيين‌نامه جديد كرسي‌هاي آزادانديشي در آينده‌اي نزديك خبر از ادامه گرفتاري اين كرسي‌ها در چنبره آيين‌نامه‌سازي و آيين‌نامه‌بازي مي‌دهد.
ما از كرسي‌هاي آزادانديشي به دنبال ايجاد بستري بوديم كه با ايجاد تضارب آرا و بيان عقايد مختلف و به رأي گذاشتن آنها بلوغ فكري و رشد اجتماعي دانشجويانمان را بالا ببريم. به آنها قدرت تمييز و تشخيص و تحليل بدهيم، يعني مي‌خواستيم كرسي‌هاي آزادانديشي گفتمان علمي و اجتماعي خاصي را حاكم يا در جريان‌سازي‌هاي متقن اجتماعي ايفاي نقش كند اما بعد از بيش از يك دهه نه تنها ايده‌آل‌ها در اين زمينه محقق نشده‌اند، بلكه حداقل‌هاي اجرايي برگزاري اين كرسي‌ها در دانشگاه‌ها و مراكز علمي ما نيز به دست نيامده‌اند، آن‌هم با وجودي كه موضوع «آزادانديشي» همواره يكي از مؤلفههاي انديشه رهبري بوده است تا آنجا كه ايشان در ديدار با جمعي از اعضاي بسيج دانشجويي دانشگاههاي سراسر كشور (24/11/1379) در تعريفي كه از دانشجوي بسيجي مي‌دهند، جواني، طالب علم بودن، آزادانديشي، آرمانگرايي و در صحنه بودن را از ويژگيهاي ممتاز قشر دانشجو بيان مي‌كنند.
اما طرح اين موضوع بهعنوان مسئله روز جامعه و دانشگاه و تشريح آن براي اولينبار از سوي مقام معظم رهبري در ديدار با اعضاي انجمن اهل قلم (8/11/1381) صورت گرفت. در اين ديدار، ايشان با اشاره به نقش فرهنگ در جامعه تصريح كردند: «تنها راه گسترش فرهنگ و توليد علم و انديشه در كشور، ايجاد فضاي نقادي علمي در پرتو آزادانديشي حقيقي در دانشگاه‌ها و حوزههاست.» علاوه بر اين رد سلسله تأكيدات ايشان بر ضرورت برقراري نظام آزادانديشي را مي‌توان تا سال 92 نيز گرفت؛ مطالبه‌اي كه تا امروز اگر نگوييم زمين مانده؛ اما هنوز روي پا نايستاده است.
آزادانديشي گرفتار آيين‌نامه بازي و آيين‌نامه‌سازي از طرف ديگر آنچه تا امروز از كرسي آزادانديشي به ويژه بخشي كه در حوزه وظايف وزارت علوم تعريف مي‌شود غير از اين تيترها را در بر نگرفته است: «آيين‌نامه كرسي‌هاي آزادانديشي تدوين شد»، «آيين‌نامه كرسي‌هاي آزادانديشي در انتظار امضاي وزير»، « آيين‌نامه كرسي‌هاي آزادانديشي در انتظار ابلاغ»، «آيين‌نامه كرسي‌هاي آزادانديشي ابلاغ شد» و دوباره از اول « آيين‌نامه كرسي‌هاي آزادانديشي بازنگري مي‌شود»، «آيين‌نامه كرسي‌هاي آزادانديشي تغيير مي‌كند»، «.... در انتظار امضا»، «.... در انتظار ابلاغ»، «.... ابلاغ شد»، «.... در انتظار اجرا» و... البته چند كرسي برگزار شده كه برونداد در خور توجهي نيز در عرصه‌هاي اجتماعي نداشته‌اند.
ادامه اين روند و از اولويت خارج كردن برنامه كرسي‌هاي آزادانديشي در عمل ترجمه اين مفهوم است كه يا سياستگذاران، مجريان و در يك كلام مسئولان آموزش عالي ما هنوز به ضرورت موضوع ايمان نياورده‌اند و شفابخشي اين نسخه را نپذيرفته‌اند يا بلند شدن صداهاي مختلف به نمايندگي از سلايق متفاوت را برنمي‌تابند و ترجيح مي‌دهند دانشگاه در دوران مديريت آنها جوي آرام داشته باشد و حتي اين آرامش را گاهي با خمودگي و ركود مترادف مي‌بينند.
در اين ميان آنچه از دست مي‌رود فرصت و ظرفيت تربيت شهروندان نخبه و تحصيلكرده براي جاري‌كردن گفتمان انقلاب در دانشگاه‌ها و علم مبتني بر منطق و رفتارهاي به دور از احساسات و هيجانات است.
دولت عوض شد، حكايت همچنان باقي استالبته آخرين خبر از برگزاري كرسي‌هاي آزادانديشي در دانشگاه‌ها مربوط به نشست روز گذشته سيدضياء هاشمي معاون فرهنگي و اجتماعي وزير علوم با اصحاب رسانه است. وي با اعلام خبر ابلاغ آيين‌نامه جديد كرسي‌هاي آزادانديشي در آينده نزديك به مجموعه تيترهاي از اين دست افزود. وي كرسي‌هاي آزادانديشي را از ديگر برنامه‌هاي فرهنگي وزارت علوم برشمرد و گفت: كرسي‌هاي آزادانديشي با وجود تأكيدات مقام معظم رهبري در سال‌هاي گذشته رونق نداشته‌اند ولي سعي داريم آيين‌نامه‌هاي قبلي را اصلاح كنيم زيرا آيين‌نامه قبلي نمي‌تواند مشوق برگزاري كرسي‌ها باشد بلكه مانع هم هست.
معاون وزير علوم ادامه داد: اعضاي شوراي اسلامي شدن دانشگاه‌ها كميته‌اي تشكيل دادند تا اين آيين‌نامه بازنگري شود، بر اساس آيين‌نامه ضعيف گذشته رويكردي در دانشگاه‌ها بود كه فهرست افراد دعوت شده در كرسي‌ها به صورت سو يافته تنظيم مي‌شد و تنها بخشي از افراد طرفدار نظام و نمايندگان گروه‌هاي خاصي در آن فهرست مدنظر بودند در حالي كه نگاه جناحي به فعاليت دانشگاه‌ها سم مهلك است و ما اين رويه را اصلاح كرديم.
وي افزود: سعي مي‌كنيم شخصيت‌هايي در كرسي‌هاي آزادانديشي حضور يابند كه از نظر هيئت نظارت مورد تأييد بوده و بتوانند بحث و گفت‌وگوي آزاد داشته باشند، بنابراين به جز مواردي كه قانون حضور افراد را منع مي‌كند از تمام افراد براي شركت در كرسي‌هاي آزادانديشي بهره مي‌بريم. هاشمي ادامه داد: آيين‌نامه جديد به زودي ابلاغ مي‌شود و اميدواريم در سال آينده شاهد رشد فعاليت‌هاي دانشگاهي در اين حوزه باشيم.
تمام اين اظهارات يعني هر دولتي اقدامات و مصوبات دولت قبل را سوگيرانه قلمداد مي‌كند و دست به تغيير آنها مي‌زند، بنابراين طبيعي است كه كرسي‌هاي آزادانديشي هيچ‌گاه از چرخه آيين‌نامه‌ها خارج نشوند.
آزادانديشي را بلد نيستيم البته صاحبنظراني مثل حجت‌الاسلام خسروپناه رئيس مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران موانع پيش روي انديشه آزاد را به سه دسته اجتماعي - فرهنگي، سياسي - امنيتي و معرفتي تقسيم مي‌كنند كه اتفاقاً تمام اين موارد به دانشگاه‌ها در دوره‌هاي مختلف سرايت كرده‌اند. وي راهكاري براي رفع اين موانع نيز مطرح مي‌كند: براي برطرف‌سازي موانع فرهنگي بايد فرهنگ جامعه طوري رشد كند كه اجازه بروز و ظهور انديشه مخالف را بدهد، اين ظهور و بروز و مجادله‌ها باعث رشد تفكر شده و حتي گاهي شبهات ديني منشأ بالندگي انديشه آزاد خواهد شد. اين استاد دانشگاه تقويت انجمن‌هاي علمي را از ديگر راهكارهايي مي‌داند كه براي تحقق مكتب آزادانديشي لازم و ضروري است و اگر اجازه ندهيم انجمن‌هاي علمي رشد پيدا كنند نمي‌توانيم ادعاي آزادانديشي داشته باشيم. حتي من معتقدم بايد اجازه دهيم علوم سكولار هم وارد اين انجمن‌ها شوند تا زمينه مجادله و مباحثه كه شرط آزادانديشي است محقق شود.
گفتني است بازگشت آرامش و نشاط به دانشگاه‌ها، گزارش عملكرد وزارت علوم در حوزه فرهنگي در 9 ماه گذشته، سياست‌ها و ديدگاه‌هاي معاونت فرهنگي وزارت علوم درباره تشكل‌ها و اتحاديه‌هاي دانشجويي، حمايت از برگزاري اردوهاي راهيان نور، ساخت يادمان شهدا در دانشگاه‌ها، فعاليت 3 هزار و 500 نشريه دانشجويي داراي مجوز، سياست‌هاي وزارت علوم درباره ازدواج‌هاي دانشجويي و خانه‌هاي فرهنگ از ديگر محورهاي سخنان روز گذشته معاون فرهنگي و اجتماعي وزير علوم در نشست با اصحاب رسانه بود.
