عقیق: همه ما می دانیم شب قدر به تصریح قرآن، برتر از هزار ماه و زمان رقم خوردن تقدیر یک ساله آینده ما است. از این رو است که به شب زنده داری و مناجات و دعا در شب های قدر بسیار توصیه شده و سعی می شود تا در این شب ها عبادات به صورت جمعی و در مکان های باعظمت مثل مساجد و حسینه ها و یا مراقد متبرکه انجام شود. از این رو، با حجت الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت پور، مدیر موسسه علمی قرآنی تمهید و و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره ویژگی های شب قدر و چگونگی رقم خوردن تقدیر یک ساله و ... به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:
عظمت شب قدر در چه نهفته است و در فرهنگ قرآن فلسفه این شب و عظمت آن چطور بیان شده است؟
آنچه از آیات و روایات استفاده می شود این است که خدای متعال ماه مبارک رمضان را سید ماه ها و شب قدر را برترین ظرف زمانی قرار داده است چراکه در این زمان خدای متعال تقدیری را در رابطه به کل هستی چه پدیده های طبیعی چه پدیده های اجتماعی و فردی مقدر می کند که در این شب ابلاغ می شود.
البته ما از کیفیت این تقدیر خبر نداریم و از طریق وحی مطلع شده ایم که در این شب اتفاق مهمی درباره زندگی ما می افتد.
تعیین سرنوشت بشر در شب قدر چگونه رخ می دهد و تابع چه مسائلی است آیا این سرنوشت و قضا و قدر محتوم است یا می توان آن را تغییر داد؟
خدای متعال به کل هستی و ما علمی دارد که حتی انبیاء و ملائکه از آن بی خبرند، خداوند لوح محو و اثبات دارد که بر سرنوشت ها اقرار می شود و به تناسب رفتار یک ساله ما در حق ما داوری می کند که این داوری به کیفیت و تداوم زندگی ما و وقایعی که باید در زندگی ما رخ دهد گره می خورد، یعنی اینطور است که این تقدیر که از آن به لوح محو و اثبات تعبیر می شود غیرقابل تغییر باشد، به عبارت دیگر می توان با اعمال آن را باز گرداند.
پرونده این مقدر یک ساله اینگونه بسته می شود که من و جامعه ام در سال گذشته چطور رفتار کرده ایم و در چه افعالی کوتاهی کرده ایم و خدای متعال این را در شب قدر داوری می کند مثل رستاخیزی که به کل پرونده عمر ما رسیدگی می کند و بر اساس آن بهشت یا جهنم یا بین این دو مقدر می شود.
بنابراین، شب قدر زمان داوری حضرت حق است اما محدود به یک سال با شرایطی که امکان تدارک و بازگشتش وجود دارد، یعنی انسان در مواجهه با این مقدرات رفتار شایسته ای انجام دهد، از این رو، شب قدر زمانی است مثل رستاخیز کوچک یا صحنه دادگاه در روز رستاخیز اما در مقیاس یک ساله افراد و امت ها.
آیا این امکان تغییر مقدرات مربوط به امور جزئی می شود یا خیر مسائلی مثل مرگ و زندگی افراد را نیز در بر می گیرد؟
خیر، حتی مسائل کلی را نیز در بر می گیرد به عنوان مثال قوم یونس با اینکه تهدیدها را جدی نگرفتند همین که قبل از تصمیم قطعی خدا متوجه شدند خدا عذاب را از آنها برداشت و آنها را بخشید.
ما نیز در زندگی خودمان اینگونه ایم یعنی تفاوت مقدر سالانه با روز قیامت در این است که آنجا امکان جبران نداریم اما در رستاخیز رمضان امکان جبران است می توان از راه رفته در دنیا بازگشت و تقدیر را باز گرداند.
با توجه به چنین عظمتی در شب قدر چطور می توان از آن نهایت استفاده را به ویژه در رقم زدن سرنوشت خوب برای یک سال پیش رو کرد؟
مسئله نخست این است که همه ما باید قبل از ورود به این شب و در همین ایام ماه مبارک رمضان دائما به خود اشتباهات و تقصیراتمان را القا کنیم چه به شکل فردی و چه جمعی و خانوادگی. چون ما مقدرات فردی، اجتماعی و خانوادگی داریم پس خود را مقصر و مسبب بدانیم.
رمز بهره گیری از این شب های عزیز این است که انسان با احساس تقصیر در درگاه خدا شب های احیاء را درک کند یعنی احساس کند که حق بندگی را به جا نیاورده و واقعا خانواده را آنچنان که باید در صراط مستقیم قرار نداده به عبارت بهتر برآیند زندگی اجتماعی و فردی خود را بسنجد.
به عنوان مثال در وضعیت امروز جامعه که ما گرسنگان گرسنه و سیران سیر هستند آمار طلاق بالا می رود و درصد بالایی از خانواده ها با مشکلاتی مثل فقر درگیر هستند، چشم و هم چشمی های ما آمار ازدواج را کاسته است و بخش قابل توجهی فساد، تباهی و ناامیدی و خشک شدن چشمه امید را در دل جوانان می بینیم و برخی تمایل به تجرد را مرور می کنند خود را مقصر بدانیم و از خود بپرسیم که آیا ما مسئول این اتفاقات نیستیم و آیا خداوند برای این جامعه که با کوتاهی ها خود این مسیر را تثبیت می کند مقدرات خوبی رقم می زند؟ یا نه احساس تنگی و سختی را به آنها می چشاند؟ چراکه قرآن می فرماید از فتنه هایی که تر و خشکتان را با هم می سوزاند پرهیز کنید.
برخی صرفا در این شب به مسائل فردی توجه می کنند برخی صرفا مسائل خانوادگی اما انسان باید به کل حرکت جهان انسانیت توجه کند.
بنابراین، برای درک بهتر شب قدر باید بهتر به تقصیرات خود توجه کرده و حسابرسی و مطالعه ای دقیق که باعث شود ما شکسته شویم انجام دهیم اگر توانستیم در این شب ها خود را واقعا بشکنیم آن وقت دعا و توبه می کنیم و از خدای متعال فرصت می خواهیم و از کوتاهی های خود عذرخواهی کرده و چشمهایمان بارانی می شود.
ادعیه این شب هم برای همین است به عنوان مثال ما با دعای جوشن کبیر خدا را به هزار اسم می خوانیم و جمله "سبحانک یا لااله الا انت الغوث الغوث خلصنا من النار یا رب" را تکرار می کنیم مثل کسی که در ورودی جهنم ایستاده و درخواست کمک می کند و این حالت روی نمی دهد مگر با شکستن غرور خود و پی بردن به اشتباه و تقصیرات خود وگرنه از این فرصت بهره ای نمی بریم.
آیا اگر این فرصت از دست برود می توان در زمانی دیگر در طول سال آن را جبران کرد؟
شب قدر برابر است با هزار ماه و حتی مقدرات و تاثیر نفوذ عبادت این شب برابر است با هزار ماه و قابل مقایسه با هیچ زمان دیگری نبوده و این فرصت قابل تکرار نیست. شب نیمه شعبان نیز که در روایات آمده مثل شب قدر است برای این است که از باب الحاق به شب قدر فرصت است وگرنه شب قدر منحصر است با آثار انحصاری.
از این رو، حتما باید از شب های احیاء استفاده شود و این مهم به زمانی دیگر واگذار نشود یعنی احساس کنیم امتحانی است مثل کنکور ورود به دانشگاه که اگر آن را از دست بدهیم می رود به سال دیگر و هیچ زمانی برای جبران نیست مگر سال آینده این شب منحصر است و اگر از دست رفت جبران آن تا سال بعد ممکن نیست.
فلسفه قرآن بر سر گرفتن آن هم در شبی که قضا و قدر یک سال ما رقم می خورد چیست؟
باید توجه داشت عهد خداوند با بنده هایش در قرآن است خدا می گوید به این عهد وفا کنید من نیز به عهدم وفا می کنم یا اینکه مرا یاد کنید من نیز شما را یاد می کنم. و آنچه وعده های الهی را یادآوری می کند قرآن است از این رو است که قرآن ذکر نام دارد.
یعنی قرآن یادآور میثاق های خدا با ما است ما نیز در شب های احیاء قرآن را روی سر قرار داده و اقرار می کنیم که این میثاق را پذیرفته ایم و زیر سایه اراده های خدا قرار می گیریم و این میثاق را عزیز می داریم و به تناسب این اعتراف و اقرار خدا را سوگند می دهیم به نام خودش و 14 معصوم پاک (ع) که حاجات ما و مقدرات و نیازهایمان را تامین کند و مقدراتمان را مطابق مصالحمان که خیر است، رقم بزند.
بنابراین این عمل نمادین برای اظهار آن است که ما در حالی که قرآن را پذیرفته ایم از تو حاجت می خواهیم و تو نیز با این نگاه به ما بنگر.
