محمد رضا هادیلو
نیاز نیست خیلی به گذشته باز گردیم. دوره جوانی پدرانمان هم کفایت می کند یعنی حدود پنجاه سال پیش. آیا باورتان می شود در آن زمان جمعیت این سیاره خاکی نصف جمعیت کنونی بوده؟ مردم آن دوره فکر می کردند آب یک منبع بی‌نهایت است. آنها مانند امروزی ها ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می‌کردند و گوشت کمتری می‌خوردند، کشاورزی هم تا این حد رونق نداشت بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود. آنها به یک سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه ها برداشت می‌کنیم نیاز داشتند.
روزگار از پی هم آمدند و رفتند تا به امروز رسید و رقابت برای منابع آب بسیار شدید شد. البته این مسئله هم دلیلی ندارد بجز اینکه هم اکنون بیش از هفت میلیارد نفر بر روی زمین زندگی می کنند. مصرف گوشت و سبزیجات و آب در حال زیاد شدن است و رقابت برای آب در بخشهای صنعتی، شهری و سوخت‌های زیستی بیشتر شده است. رقابتی که موجب شده تا کم آبی به موضوع تراژدی زندگی انسان ماشینی تبدیل شود.
***
بسیاری از سازمانهای جهانی مرتبط با وضعیت اب در کره زمین تخمین می‌زنند که تا ده سال دیگر، یعنی حدود سال ۲۰۲۵ اکثر کشورها و بخصوص آفریقایی ها از کم آبی رنج خواهند برد. کمبودی که شامل تنش آب، کم آبی و بحران آب است.
فائو وابسته به سازمان ملل متحد معتقد است که تا سال ۲۰۲۵، حدود دو میلیارد نفر در کشورهای مختلف دنیا در وضعیت بسیار بد و با کمبود آب مطلق زندگی می‌کنند و دو سوم از جمعیت جهان تحت شرایط تنش خواهند بود. بانک جهانی نیز در همین راستا می گوید، تغییرات آب و هوایی می‌تواند تغییر الگوهای آینده دستیابی به آب و استفاده از آن را موجب شود، در نتیجه افزایش میزان تنش آب و ناامنی، هر دو در مقیاس جهانی به آب بستگی دارند.
ایران، خشک و کم آب
از آنجا که ایران کشوری نیمه خشک و خشک به شمار می آید، در اکثر نقاط این سرزمین، مسئولان و کشاورزان هر سال چشم به آسمان می دوزند تا به نسبت میزان بارش ها، مصرف آب را مدیریت و تخمینی از محصولات سال آینده زراعی داشته باشند.
بر این اساس در همین ابتدای سال و با توجه به کمبود بارش باران و پایین بودن سطح آبها، کارشناسان رعایت الگوی کشت از طرف تمام کشاورزان در اقصی نقاط کشور را ضروری می دانند.
با توجه به اینکه اکثر استان های ایران از نظر تامین آب شرب و آب کشاورزی از وضعیت خوبی برخوردار نیستند، می توان با بررسی یک یا چند استان به حال و روز بقیه هم پی برد.
به عنوان مثال، در میان استان های ایران، خراسان شمالی با 344هزار هکتار عرصه کشاورزی، 307هزار هکتار زراعت با 32گونه زراعی و 38هزار هکتار باغ با 28گونه باغی با اینکه از تنوع خوبی در محصولات برخوردار است اما همیشه از کم آبی و خشکسالی می نالد.
استانی که تک تک ساکنانش خوب می دانند چطور باید از از آبهای موجود نگهداری و بهره برداری کنند. نکته قابل تامل در این مبحث این است که با وجود اینکه تمام مردم و بخصوص کشاورزان خراسان شمالی از ارزش آب مطلع هستند اما برای استفاده صحیح از تمام آبهای موجود حتما باید برنامه و طرح های جامع و کارآمدی از طرف مسئولان ارایه شود، تا برای تصمیمات بتوان سرانجامی خوش متصور شد.
در همین رابطه مهندس مهدی ملکشی مدیر زراعت اداره کل جهاد کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به آغاز کشت بهاره محصولات زراعی و توجه زارعان استان به رعایت الگوی کشت جهت کاهش اثرات کمبود آب می گوید: الگوی کشت محصولات کشاورزی به ادارات جهاد کشاورزی شهرستانها ابلاغ شده و کشاورزان هر منطقه باید به مراکز خدمات جهاد کشاورزی مراجعه و نسبت به کشت محصولات اطلاعات لازم را کسب کنند.
وی ادامه می دهد: با توجه به شرایط آب و هوایی و میزان بارش باران الگوی کشت هر شهرستان متفاوت است که کشاورزان باید این الگو را مد نظر قرار دهند.
بدون شک، خراسان شمالی، اولین و آخرین استانی نیست که با کمبود آب دست وپنجه نرم می کند و برای حفظ منابعش به دنبال راهکارهای عملی می گردد، اما در کشوری که کم آبی بیش از 85درصد وسعتش را تهدید می کند، حتما مشت نشانه خروار است.
وضعیت قرمز است
چند روز پیش بود که شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی اعلام کرد آب ورودی به سدهای این استان در 16 روز ابتدای فروردین امسال نسبت به مدت مشابه پارسال به نصف رسیده. در این مقطع سه میلیون و 260 هزار مترمکعب آب وارد سدهای خراسان شمالی شده و حال آنکه این رقم در نوروز سال گذشته شش میلیون و 500 هزار متر مکعب بوده است.
در همین راستا و بر اساس گزارش های اداره کل هواشناسی خراسان شمالی میزان بارندگی در این استان در سال 92 حدود 141 میلی متر به ثبت رسیده است و این در شرایطیست که میزان بارش این استان در سال 92 به نسبت سال قبل از آن 46 درصد کاهش یافته و این کاهش به نسبت دوره آماری 43 درصد است.
جالب است بدانیم میانگین بارش سالانه در استان خراسان شمالی 250 میلیمتر است که با بارش 141 میلی متری سال 92، در این سال میزان بارش نزولات آسمانی در این منطقه 110 میلی متر کمتر از میانگین سالانه بود.
و وقتی بدانیم میزان بارش در این استان در نیمه نخست سال زراعی 93-92 نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن 47درصد کاهش داشته و تقریبا نصف شده، آنوقت راحت تر می توانیم بپذیریم که قیمت آب در ایران از طلا هم بالاتر است و باید برای حفظ قطره قطره آن فرهنگ سازی کرد.
در حال حاضر به جز مسئله خشکسالی و خروج آب از مرزها و یا شور شدن آن، آبهای سطحی از طریق فعالیت‌های مختلف انسان به طور مستقیم با ریختن فاضلاب‌های خانگی، صنعتی، پساب‌های کشاورزی و انواع زباله به رودخانه، دریاچه‌ها و دریاها و غیرمستقیم از طریق فعالیت‌های صنعتی آلوده کننده هوا که منجر به بارش باران‌های اسیدی است، آلوده می‌شود و از طرف دیگر، آبهای زیر زمینی نیز علاوه بر برداشت‌های بی‌رویه از طرق مختلفی مثل نشت نفت و بنزین از مخازن زیر زمینی، نفوذ شیرابه زباله در مکان‌های جمع آوری زباله، نفوذ باقیمانده کودها و سموم کشاورزی همراه با آب آبیاری زمین‌های کشاورزی و نفوذ فاضلاب‌های خانگی تهدید و آلوده می‌شوند و زندگی انسان‌ها و دیگر جانداران را به خطر می‌اندازند.
کوتاه سخن اینکه، کم آبی و خشكسالی به عنوان بی سروصدا ترین بلای طبیعی در مقابل سیلاب به عنوان یكی از پر صدا ترین بلایا قرار گرفته است . این درحالی است كه خطر و خسارت های ناشی از خشكسالی به مراتب بیشتر از سایر بلایای دیگر مانند سیل ، طوفان ، آتشفشان و حتی زلزله است ولی چون مشاهده ی تاثیر تخربی آن نیاز به زمانی طولانی دارد ، مطالعه و تحقیق و نحوه ی برخورد با خشكسالی كمتر مورد توجه قرار گرفته است، موضوعی که همین امروز هم ما با آن درگیریم ولی چند سال بعد عوارضش مشخص خواهد شد.
