عطسه نوعي واکنش دفاعي بدن (رفلکس) به مواد محرک تنفسي يا التهاب مجاري تنفسي يا براي دفع ترشحات است. مکانسيم عطسه خروج سريع هواي بازدمي بر اثر انقباض عضلات تنفسي است.رفلکس عطسه بسيار شبيه سرفه است به استثناي اينکه به جاي مجاري تنفسي تحتاني، مربوط به مجاري بيني است.
محرک ايجاد کننده رفلکس عطسه در مجاري بيني است و ايمپالس هاي آوران از طريق عصب پنجم به پياز مغز تيره ميروند که در آنجا رفلکس عطسه تحريک ميشود.به اين ترتيب مقدار زيادي هوا به سرعت از طريق بيني عبور ميکند و به اين ترتيب به پاک کردن مجاري بيني از مواد خارجي کمک ميکند.
زماني که عطسه رخ ميدهد قفسه سينه شديداً منقبض ميشود. در همان زمان گلوت بسته ميشود بطوري که تا قبل از بازشدن گلوت، هوا با فشار زيادي در پشت آن جمع ميشود اين حالت انفجاري هوا مقدار زيادي از ترشحات و مواد خارجي مانند ميکروب ها را پاک ميکند و آنها را با فشار خارج ميسازد.البته متأسفانه اين رفلکس دفاعي خوب بدن مانند سرفه باعث گسترش بيماري ميشوند.
برخي از پزشکان بر اين باورند که از نظر بهداشتي بهتر است هنگام عطسه سوراخ هاي بيني را بسته نگه داشت، اما متخصصان گوش و حلق و بيني در کشور آلمان مي گويند هنگام عطسه نبايد بيني را بسته نگه داشت، زيرا اين کار مي تواند عواقبي خطرناک به همراه داشته باشد. آنان مي گويند که با بيني باز عطسه کردن سالم تر است.
در هنگام عطسه کردن حدود ۴۰ هزار ذره با سرعت زياد از بيني به بيرون رانده مي شوند.اين واکنش بدني (عطسه) براي مثال مي تواند توسط ذرات خاک به وجود آيد؛ ذراتي که عصب داخل غشاي مخاطي بيني را تحريک مي کنند. اين عصب پيام را به قسمت مربوط به عطسه در مغز مي رساند.
واکنش عطسه خود عملکرد خاصي دارد. با فشار زيادي که هوا از شش ها به بيرون رانده مي شود، راه هاي تنفسي تميز و پاک مي شوند. اين ذرات در غير اين صورت در شش ها مي مانند. پژوهشگران بيمارستان تحقيقاتي ايزمير آتاتورک در ترکيه با انتشار مقاله اي اعلام کردند که هنگام عطسه با دهان نيمه باز، فشار در حفره بيني براي مدت کوتاهي به شدت افزايش مي يابد. اين فشار هم اندازه فشاري است که ماهيچه قلب يک بيمار فشار خون دارد، آن هم در زماني که ماهيچه هاي قلب دچار بيشترين انقباض هستند.