گروه اقتصادی: آیا زمان اتخاذ تصمیمات غلط اقتصادی با روی کار آمدن دولت جدید به پایان رسیده است؟ شاید بتوان کابینه حسن روحانی را اقتصادی ترین کابینه پس از انقلاب دانست.
به گزارش پارس، در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، اولین و آخرین نفری که حکم های اقتصادی را صادر می کرد، خود او بود. او حتی از تصمیمات غلطی مانند چاپ پول و انحلال سازمان مدیریت ابایی نداشت. مدیران زیر دست او تنها مجریان دستور رییس جمهور بودند. حتی خود محمود بهمنی نیز اعتراف می کند که تنها ۱هفته رییس بانک مرکزی ایران بوده است.
دولت جدید گرچه مردان اقتصادی کارکشته ای دارد اما ترکیب آنها به گونه ایست که می تواند در صدور حکم نهایی تصمیمات اقتصادی اختلاف ایجاد کند. مشابه این موضوع در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی اتفاق افتاد. محمد خاتمي پس ازپیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دست به کار تدوين طرح ساماندهي اقتصادي شد. طرحي که با هدايت اقتصاددانان نهادگرا تلاش داشت تا با رد نسخه هاي ليبرالي دوران سازندگي، الگوي توسعه بومي و ملي را در چارچوب نگاه درون گرا براي درمان بيماري هاي ساختاري اقتصاد ايران تجويز کند. اما اختلاف هاي رخ داده ميان ديدگاه طيف علامه و برخي از اقتصاددانان دانشگاه شهيد بهشتي همچون مرحوم محسن نوربخش که با وجود پايان دولت هاشمي از سوي محمد خاتمي نيز مورد وثوق بودند، در عمل اجراي اين طرح آشفته به لحاظ رويکردي را زمين گير کرد. از یک سو نوربخش منادی ساماندهی اقتصادی بود و از طرف دیگر محمدعلی نجفی رئیس سازمان مدیریت، باقریان، نمازی و شریعتمدار نیز هر کدام معتقد بودند که می‌توانند ساماندهی اقتصادی را اجرایی کنند. ردنهایت اختلاف نظرات و تفکرات اقتصادی اعضای کابینه خاتمی، عملکرد اقتصادی دولت را متوقف کرد .
مردان اقتصادی دولت جدید تا چه اندازه با یکدیگر هم فکر و هم عقیده هستند؟
محمد نهاوندیان، مدافع بازار آزاد
محمد نهاوندیان تحصیل‌کرده‌ی آمریکا و مدافع بازار آزاد است. انتخاب آقای نهاوندیان می‌تواند به این معنی باشد که آقای روحانی قصد دارد همچون اکبر هاشمی رفسنجانی رویکرد بازار را برگزیند. برخي به او مرد در سايه مي گويند که پس از انتخابات حضورش در ميان اطرافيان روحاني پررنگ تر شد . او که حدس زده می شد وزیر صنایع و معادن شود، در نهیات در کسوت رییس دفتر رییس جمهور ظاهر شد.
در گفتمان او واژه «اميد» جايگاه ويژه اي دارد. او مي گويد: « حقيقتا پتانسيل هاي اقتصاد ايران کم نظير است. هم از نظر سرمايه انساني تحصيل کرده ، جوان و مبتکر و هم از نظر سرمايه هاي فني نصب شده به شهادت اين همه ظرفيت خالي در صنعت ما، هم به دليل امکان جغرافيايي دسترسي به بازار که کم نظير است، هم به دليل سرمايه هاي عظيم انرژي که کم تر کشوري با جمعيت ما اين چنين ظرفيت انرژي بالايي دارد، هم به دليل استقلال سياسي. شايد بر اين دلايل خيلي هم بتوانم بيفزايم.» او معتقد است: «کاملا اقتصاد ايران براي يک جهش آمادگي دارد.»
نوبخت نهادگرا
روحانی حتی سخنگوی دولت خود را از مردان اقتصادی ایران انتخاب کرده است. محمدباقر نوبخت هم اکنون دبير کل حزب اعتدال و توسعه است. همان حزبي که حسن روحاني خود را متعلق به آن مي داند . او دکتراي تخصصي اقتصاد از دانشگاه U.K، Paisley انگلستان دارد. محمد باقر نوبخت یک نهادگراست . انتخاب محمد باقر نوبخت می‌تواند به این معنی باشد که او رویکرد نهادگرایی را برگزیده است و قصد دارد اقتصاد را به شیوه‌ی نهادگرایان اداره کند. او معتقد است اقتصاد را نبايد صرفاً به عنوان ابزاري براي توليد ثروت پنداشت بلکه توزيع عادلانه ثروت نيز در مفهوم اقتصاد مي گنجد و اين دو را بايد حلقه هاي يک زنجير محسوب کرد.
بنا به گفته نوبخت، از بين ۱۰، ۱۲ مکتب اقتصادي که از سال ۱۷۷۶ تا الان مطرح شده، نوع مباني نظري نهادگرايان جديد يعني کينزي هاي جديد به تفکرش نزديک تر است. وي نام الگوي اقتصادي پيشنهادي خود را «توليد رقابتي دانش بنيان» مي گذارد که دو الگوي جانبي عدالت گرا و استراتژي اقتصاد باز مبتني بر توسعه صادرات آن را تکميل مي کنند. اکبر ترکان پيش از انتخابات در اظهار نظري گفته بود: «درست است که بنده با ستاد دکتر روحاني کار مي کنم اما تمامي برنامه هاي اقتصادي ايشان زير نظر نوبخت طراحي مي شود و بهتر است از ايشان بپرسيد که با کدام اقتصاددان قرار است کار کند.»
علی طیب نیا نهادگرا؟
علی طیب نیا پس از دریافت مدارک کارشناسی و کارشناسی ارشد اقتصاد نظری در سالهای ۱۳۶۴ و ۱۳۶۷ بلافاصله در سال ۱۳۷۲ دکتری تخصصی خود را با موضوع رساله "تورم ساختاری در ایران" از دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران گرفت. گرچه وی به عنوان وزير اقتصاد گرايش به نهاد گرايي دارد. . او متخصص آسيب شناسي «تورم» است و کتاب «پول و تورم» را «با نگاهي به فرآيند تورم در ايران» تاليف کرده است.او «منشا ءاصلي بروز مشکلات اقتصادي ما مثل تورم و کسادي» را «در وابستگي ساختار بودجه کشور به درآمدهاي نفتي» مي داند و به صراحت مي گويد: «شک نکنيد که حل مشکل اقتصاد کلان ايران جز با قطع وابستگي بودجه دولت به درآمدهاي نفتي ميسر نيست و طبيعتا بهترين و سالم ترين درآمد براي جبران هزينه هاي دولت استفاده از درآمدهاي مالياتي است.»هر چند او معتقد به استقرار سيستم مالياتي کارا در اقتصاد کشور است اما درآمد مالياتي را نيز خوب و مثبت نمي داند و تاکيد مي کند: «مسلما اخذ ماليات از مردم به بخش خصوصي، توليد و سرمايه گذاري آسيب مي رساند ولي ما يک اصطلاحي داريم که مي گوييم ماليات، کمترين و بدترين نوع درآمد دولت است يا به عبارتي کم زيان ترين شيوه تأمين منابع مالي دولت است.»
نعمت زاده، پیر دیر تکنوکرات ها
نعمت‌زاده در سال ۱۳۲۴ در تبريز به دنيا آمد. وي اولين مدرك دانشگاهي خود را در رشته محيط زيست از دانشگاه بركلي گرفت. تعدادي از واحدهاي كارشناسي ارشد را هم در رشته مديريت صنعتي دانشگاه كاليفرنيا گذراند ولي سال آخر بود كه به ايران برگشت و در ايران مشغول كارهاي صنعتي شد. محمدرضا نعمت‌زاده وزير صنايع و معادن دولت سازندگي بود.
او چهره اي اقتصادي و تکنوکرات است که از بدو انقلاب در دولت هاي مختلف عهده دار مسئوليت بخش هايي از صنعت ايران بوده و عمدتاً در آنها نيز کارنامه موفقي داشته است. عملکرد او در سال هاي اول انقلاب نشان مي دهد با دولتي شدن اقتصاد مخالف بوده و بر روشن سازی اصل ۴۴ قانون اساسي اصرار داشته است. روحانی با انتخاب او نشان داد که قصد افزایش سهم بخش خصوصی را در اقتصاد دارد هرچند که این موضوع با اظهارات اخیر این وزیر تکنوکرات او در تضاد است.
مسعود نیلی، مرد لیبرالی بحران ها
مسعود نیلی مشاور رئیس جمهور در امور اقتصادی ، استاد دانشگاه صنعتی شریف و یکی از اقتصاددانان ایرانی است. او ۳ سال در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی معاون سازمان برنامه و بودجهٔ ایران بود.
او از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۰ رییس دپارتمان اقتصاد دانشکدهٔ مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف بوده است. او به نظريه بازار آزاد در اقتصاد گرايش دارد و در طيف اقتصاددانان ليبرال مي گنجد. او در دولت هاشمي نيز که تجربه بحران منابع مالي را داشت اقدام به تدوين برنامه هاي دوره اي و بودجه هاي ساليانه مي کرد. به همين جهت مسعود نيلي را به عنوان يکي از برنامه نويسان موفق دوران هاي بحران مي شناسند.
ولی الله سیف، جنجالی بازار آزادی!
ولی اله سیف مدیر عامل سابق بانک کارآفرین در سال ۱۳۳۱ دیده به جهان گشود. سیف دارای دکترای حسابداری و امور مالی از دانشگاه علامه طباطبایی است.
گفته می شود او متمايل به اقتصاد بازار آزاد است.
سیف مدیریت مالی و عضو هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران؛ عضو هیات مدیره بانک سپه؛ رییس هیات مدیره و مدیر عامل بانک ملت؛ معاون اقتصادی و برنامه ریزی بنیاد مستضعفان و جانبازان؛ معاون بازرگانی و بین الملل بنیاد مستضعفان و جانبازان؛ رییس هیات مدیره و مدیرعامل بانک صادرات؛ رییس هیات مدیره و مدیرعامل بانک سپه؛ رییس هیات مدیره و مدیرعامل بانک ملی ایران؛ رییس هیات مدیره و مدیرعامل فیوچر بانک در بحرین و عضو هیات مدیره و مدیرعامل بانک کارآفرین را در کارنامه اجرایی خود دارد.
زنگنه، حامی بازار آزاد
وزير وزارتخانه عريض و طويلي نفت راه سختی را برای رسیدن به کرسی مدیریت خود طی کرد. بیژن نامدار زنگنه (متولد ۱۳۳۱ در کرمانشاه) فعال اقتصادی و سیاستمدار ایرانی است. وی به خاطر سابقه طولانی در پست‌های اجرایی و وزارتخانههای دولت‌های مختلف ایران (۲۲ سال) - به «شیخ الوزرا» معروف است.زنگنه را موفق‌ترین وزیر نفت ایران در جذب سرمایه‌های عظیم خارجی در صنعت نفت و گاز ایران می‌دانند. شیخ الوزرای کابینه از حامیان سیاست‌های اقتصاد آزاد است.
جالب توجه است كه زنگنه در دوران صدارتش به عنوان وزير نفت به جذب سرمايه‌گذاري خارجي در صنعت نفت و گاز وسيع ايران ياري رساند. همين موضوع نشان مي‌دهد كه رئيس‌جمهور، زنگنه را براي جذب سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي و تحول در صنعت نفت برگزيده است.
اسحاق جهانگیری
او گرچه در دولت تدبیر و امید پست اقتصادی ندارد اما از مردان کارکشته اقتصاد به شمار می رود. حسن روحانی اکثر معاونان خود را از طیف اقتصاد انتخاب کرده است. او در سال ۱۳۳۶ در کوهشاه در شمال شرق استان هرمزگان متولد شد. پدر وی کارگر معدن کرومیت آبدشت بود. وی پس از پایان تحصیلات متوسطه، در دانشگاه صنعتی شریف به تحصیل پرداخت و موفق به اخذ مدرک کارشناسی فیزیک و کارشناسی ارشد مهندسی صنایع شد.
جهانگیری وزیر معادن وفلزات در دولت اول سید محمد خاتمی بود و پس از ادغام وزارتخانههای معادن و صنایع به عنوان نخستین وزیر صنایع و معادن انتخاب شده و تا پایان ریاست‌جمهوری محمد خاتمی این مقام را در اختیار داشت. او که رئیس ستاد رفسنجانی بود، به اقتصاد بازار آزاد گرایش دارد.
محمد شریعتمداری
محمد شریعتمداری با سابقه اقتصادی خود در دوران سیدمحمد خاتمی، اکنون معاون اجرایی حسن روحانی شده است. نکته جالب اینجاست درحالی که معاونان روحانی را اقتصاددانان طرفدار بازار آزاد تشکیل می دهند که محمد شریعتمداری، طرفدار تنظیم بازار و اقتصاد هدایت‌شده است.
سید صفدرحسینی
به تازگی او به ریاست صندوق توسعه ملی منصوب شد. سید صفدر حسینی (متولد ۱۳۳۳ ایذه) وزیر کار و امور اجتماعی از ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ و سپس وزیر امور اقتصادی و دارایی از ۱۳۸۳ تا انتهای دولت دوم سیدمحمد خاتمی بوده است.
وی دارای مدرک دکتری در رشته اقتصاد کشاورزی از دانشگاه ساسکاچوان کانادا بوده است و هم‌اکنون عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی دانشگاه تهران است. او به اقتصاد غربی تمایل دارد و شاید به همین دلیل باشد که علی طیب نیا به عنوان یکی از اعضای هیئت امنای صندوق توسعه ملی در مراسم معارفه او غایب بود!
در هر دوره ای از روی کار آمدن دولت ها در کشور نظام اقتصادی هیچگاه روی آرامش را به خود ندیده است. در دوران سازندگی اجرای سیاست های تعدیل اقتصادی، در دوران سید محمد خاتمی، توجه زیاد او به سیاست و اختلاف بین اقتصادیون و نهایت در دوران محمود احمدی نژاد، تصمیمات یک سویه رییس دولت اقتصاد را به تلاطم هایی گرفتار کرده بود. اکنون نیز که زخم های چند سال گذشته اقتصاد را به بدترین وضع ممکن رسانده است، اختلاف بین اعضای اقتصادی کابینه و عدم هاهنگی آنها ضربه ای دیگر بر پیکر اقتصاد خواهد بود.
حتی خود مسعود نیلی، مشاور اقتصادی روحانی اعتراف می کند: ««اين خيلي اهميت دارد که دستگاه هاي اصلي اقتصاد مثل بانک مرکزي، وزارت اقتصاد و سازمان مديريت و برنامه ريزي (در صورت احياي مجدد) هماهنگ و هم سو حرکت کنند. در عين حال هماهنگي ميان وزارتخانه هاي نفت و صنعت و بازرگاني هم از اهميت بالايي برخوردار است. يعني اهميت دارد که اين وزارتخانه ها يک مجموعه به اصطلاح هماهنگ باشند که يک هدف مشخص را دنبال کنند. پرسش اين است که چرا در سال هاي گذشته اين هماهنگي وجود نداشته؟ که به نظر من بايد جواب را در ترجيحات و برنامه هاي رئيس جمهور ديد.»
حتی خود نیلی هم تاکید دارد که باید دو نهاد وزارت اقتصاد و بانک مرکزی دارای تفکرات مشابه باشند اما تفکر بانک مرکزی مبتنی بر بازار آزاد است و تفکر وزارت اقتصاد نیز نهادگرایی! دو تفکری که با یکدیگر بسیار اختلاف دارند! این اختلاف زمانی خود را نشان داد که طیب نیا سیف را بابت سخنرانی های متعدد خود مورد انتقاد قرار داد و تاکید کرد که رییس کل بانک مرکزی در آمریکا تنها ۱بار در سال سخنرانی می کند! همچنین اختلاف بین نهادگرایان و جریان معتقد به اقتصاد غربی وقتی عمیق تر می شود که رسانه ها از دعوت نشدن علی طیب نیا به مراسم معارفه رییس جدید صندوق توسعه ملی خبر می دهند.
حال مزاياي تيم يکدست اين است که سياست اتخاذ شده براي رسيدن به اهداف مورد نظر يکسان است و همه اعضا خود را موظف به اجراي آن مي دانند.
