به نظر ميرسد كه در واپسين دوره ازحيات سياسي شهيد آيت الله صدر در روش جنبش جهادي ايشان تحولي حاصل شد، بهويژه پس از تصميم ايشان براي شهادت، نظرتان در اين باره چيست؟
بسماللهالرحمنالرحيم و الحمدلله رب العالمين و الصلاه و السلام علي سيدنا محمد و آله الطيبين الطاهرين، شكي نيست كه شهيد صدر يكي از علماي برجسته و فقهاي اهل بيت(ع) به شمار ميرود. آن بزرگوار علاوه بر فعاليتهاي علمي، فرهنگي و تدريس در حوزه علميه نجف اشرف يكي از مراجع عاليقدر جهان شيعه بود. شهيد صدر از آغاز زندگي شخصي و اجتماعي خود به فعاليتهاي سياسي و اجتماعي پرداخت و در مقابل رويدادهايي كه عراق بهخصوص در دو دهه ۵۰ و ۶۰ ميلادي شاهد آن بود مواضع روشني داشت كه با مواضع مرجع اعلاي شيعيان جهان، مرحوم آيتاللهالعظمي سيدمحسن حكيم هماهنگ بود. پس از اينكه رژيم جنايتكار عفلقي در سال ۱۹۶۹م، مرجعيت مرحوم آيتاللهالعظمي حكيم را مورد هجوم قرار داد، شهيد صدر در صدر كساني بود كه از نجف اشرف به كاظمين سفر كردند و ضمن حضور در منزل مرحوم آيتاللهالعظمي حكيم آمادگيشان را براي فداكاري اعلام كردند و خواستار رويارويي جدي با رژيم عفلقي و نوشتن يادداشت شديداللحن و ارسال آن به رژيم شدند. اين با توجه به آمادگي شهيد صدر براي امضاي آن يادداشت با نام صريح خود به مثابه آمادگي براي شهادت بود.
مسئلهاي كه براي شهيد صدر حائز اهميت بود منافع اسلام بود، نه منافع گروه يا حزب معين و اين خود بر پيروي شهيد صدر از مكتب اهل بيت(ع) دلالت دارد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران به رهبري عالم رباني حضرت امام خميني(ره) استكبار جهاني كه بيم آن را داشت كه اين امر تشويقي براي مردم عراق باشد و بتواند انقلاب اسلامي را در اين كشور به پيروزي برساند، احمد حسن البكر را بركنار و صدام جنايتكار را جانشين آن كرد و در بدو امر مأموريت داد تا جنبش اسلامي را در اين كشور از بين ببرد. از اين رو شهيد صدر بر ضرورت شروع فعاليت جهادي عليه رژيم صدام و گسترش آن پيش از اينكه فرصت از دست برود تأكيد ميكردند.
با گذشت سالها از شهادت آيتاللهالعظمي صدر آيا به نظر شما آن بزرگوار همچنان مشعل فروزان جهاد در راه اسلام محسوب ميشود؟
خون پاك شهيد صدر در تحولات اوضاع عراق و جهان اسلام اثر بسزايي داشته است و دارد. شهادت آن بزرگوار عامل بيداري بيش از پيش مردم عراق و آمادگي آن براي فداكاري و جهاد در راه مقابله با رژيم صدام بود.
انتفاضه گسترده ملت مسلمان عراق عليه رژيم عفلقي در شعبان سال ۱۴۱۱ق جزو دستاوردهاي شهادت جانسوز آن مجاهد وارسته است. بايد يادآور شوم كه انديشه و تزهاي متعددي در زمينه روش انتخابي رويارويي با رژيم صدام وجود داشت، اما شهيد صدر فداكاري را راه موفق مبارزه ميدانست كه سرانجام آن شهادت در راه خداست. دستاورد ديگري كه بايد بدان اشاره كنم، تحكيم خط جهاد در داخل عراق است كه اين خط به صورت جبهه نيرومند، ريشهدار و گستردهاي درآمد كه شايستگي آن را دارد با پرچم پرافتخار اسلام را بردارد.
در اينجا بايد بگويم كه تلاش رژيم صدام براي سرپوش گذاشتن بر جنايات خود عليه ملت عراق بهويژه پس از به شهادت رساندن شهيد صدر تلاش پوچ و بيثمري بود. شهيد صدر يكي از علماي جهان اسلام و كشتن ايشان به معني سلب آزادي فكر و عقيده مردم بود. از سوي ديگر ايشان ناموس عراق و ملت آن بود و ريختن خون پاكشان تجاوز به حقوق حقه اين ملت ستمديده و دربند به شمار ميرود.
مهمترين تحولات حوزه علميه نجف اشرف در دوران مرجعيت شهيد صدر را بيان فرماييد.
شهيد صدر نقش سازندهاي در حوزه علميه ايفا كردند. ايشان براي فهم و استنباط احكام شرعي از مصادر اساسي آن يعني قرآن كريم و سنت معصوم(ع) روش علمي جديدي را ابداع كردند. در زمينه فقه اسلامي، شهيد بزرگوار صدر نظريات جديدي ارائه دادند و در باره روشهاي استنباط در فقه اسلامي تحولاتي ايجاد كردند كه نظريات ايشان در مورد مسائل اقتصادي، حكومت اسلامي، بانك اسلامي و ديگر مسائل مهم دنيا در كتابهايشان بررسي و تشريح شده است. از ويژگيهايي كه تحقيقات علمي شهيد صدر را در فقه و اصول آذين ميبخشيد پرمحتوا بودن و عمق فراوان آنهاست.
مسئله ديگري كه در حوزه علميه تحول چشمگيري را ايجاد كرد، تأكيد شهيد صدر بر ضرورت توجه حوزه علميه به فعاليتهاي سياسي و اجتماعي در كنار فعاليت علمي و ايفاي نقش در اين زمينه بود. البته ناگفته نماند كه حوزه علميه در دوران مرجعيت مرحوم آيتاللهالعظمي حكيم فعاليت سياسي و اجتماعي خود را پس ازيك دوران ركود طولاني از سر گرفت و نقش شهيد صدر در تقويت اين فعاليتها در كنار تلاش ايشان براي بالا بردن سطح تحصيل در حوزه و كتابهاي درسي آن و رسيدگي بيشتر به طلاب حوزه علميه بسيار روشن است. ايشان در زمينههاي مزبور دست به تحولات ارزندهاي زدند.
در مورد ايجاد تحول در حوزه علميه علما معتقدند كه دو روش وجود دارد:
۱ـ عدهاي ميگويند با توجه به اينكه حوزه هدف مشكلات و سختيهاي فراواني قرار گرفت بايد تحول در خارج حوزه و با ايجاد دانشگاهها، مدارس و جمعيتها صورت گيرد.
۲ـ برخي ديگر از علماي مصلح از جمله مرحوم آيتاللهالعظمي حكيم و شهيد صدر معتقد بودند كه اين چنين تحولي نميتواند اهداف خود را محقق كند، مگر اينكه در درون حوزه و مؤسسات آن صورت گيرد. البته امام خميني نيز اين نظريه را پذيرفته و معتقد بودند كه تحول مورد نظر بايد در داخل حوزه ايجاد شود تا حوزه بتواند نقش حقيقي خود را در جامعه ايفا كند.
آيا تز مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق بر اساس نظريههاي شهيد صدر ارائه شده است؟
البته شكي نيست كه تز مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق بر اساس نظريههاي شهيد صدر ارائه و پياده شد. اين مجلس تنها تشكيلات سياسي است كه كاملاً از خط شهيد صدر پيروي ميكند.
همچنين مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق پيرو خط ولايت فقيه است و در اين راه از ايدههاي شهيد صدر الهام ميگيرد، ايشان با جمله بسيار ارزنده خود در باره ضرورت پيروي از امام خميني تأكيد كردند و ايشان خطاب به مسلمانان چنين فرمودهاند: «در امام خميني ذوب شويد همان طور كه ايشان در اسلام ذوب شدهاند». مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق همچنان پايبند ايدههاي شهيد صدر است و در اين راه فداكاريهاي بسياري از خود نشان داد. از اين روست كه در ميان ملت عراق مقبوليتي داشته است و دارد.
لطفاً اگر مطلبي در باره رابطه سياسي، جهادي و فكري خود با شهيد صدر داريد، بفرماييد.
اينجانب از آغاز جنبش علمي، اجتماعي، سياسي و فكري شهيد صدر با ايشان همراه بودم. من شاگرد، دوست، معاون و مشاور ايشان بودم. رابطه اينجانب با شهيد صدر رابطه فرزند و پدر بود. شهيد صدر نسبت به اينجانب محبت و مهرباني داشتند و من چه در سختيها و چه در دوره آسايش هر چند محدود و نسبيشان در كنارشان بودم. رابطهام با شهيد صدر رابطه شاخه با درخت بود كه هر وقت درخت نشو و نما يافت شاخه آن نيز چنين خواهد شد. از اين رو خدمات ما به اسلام از سرچشمه فياض شهيد صدر جريان مييابد. احساس ميكنم شهيد صدر برايم دومين پدر پس از مرحوم آيتاللهالعظمي حكيم است.
از جنابعالي كه اجازه انجام اين مصاحبه را دادهايد، تشكر ميكنيم.
من هم از شما سپاسگزارم و براي همگان آرزوي موفقيت دارم.