«بم»، «بوئين زهرا»، «دامغان»، «قشم» ، «لامرد»، «ورزقان»، «زيركوه» و آخرين بار هم «سيرچ» در كرمان . اين اسم ها براي شما تداعي كننده چه رابطه اي است؟ نه اشتباه نكنيد، اين شهرها اصلي ترين مراكز گردشگري تعطيلات نوروز امسال نيستند. اين ها اسامي تنها برخي از شهرهايي است كه مردمانشان در حافظه جمعي خود خاطره اي تلخ از يك لرزش ناگهاني به ياد دارند. «زلزله». مردم اين شهرها هنوز حس و حال خوبي ندارند و از دست دادن عده اي از همشهريان و همنوعان خودرا در پي عدم رعايت الگوهاي مهندسي سازه استاندارد شايد تا آخر عمر به همراه داشته باشند. بهتر نبود پيش از اين اتفاقات با مساعدات مسئولان و پيگيري مردم بافت هاي فرسوده نوسازي مي شد و مردم با آرامش و امنيت خاطري بيشتر به زندگي خود ادامه مي دادند و پس از وقوع اين اتفاقات ناگوار هزينه هاي مادي و معنوي كمتري به آن ها و همچنين منابع ملي كشور تحميل مي شد؟ حالا كه سال نو شده است و بهار كه فصل زايش و نوسازي است از راه رسيده كاش مردم و مسئولان دست به دست هم دهند و داغ فرسودگي را از چهره خانه ها پاك كنند تا ديگر شاهد چهره هاي تكيده كودكان پدر از دست داده در آوار شبانه و صورت غمگين مادران به داغ نوزاد نشسته در تكاني ناگهاني بر پايه خانه هاي سست بنيادمان نباشيم.
* بافت فرسوده ، درد مشترك همه شهرها
در تعاريف سازمان «مادر تخصص عمران و بهسازي شهري كشور»، بافت فرسوده به مناطقي اتلاق مي شود كه داراي سه خصوصيت «ريز دانگي»، «ناپايداري» و «نفوذ ناپذيري» باشند.
در تعاريف استاندارد ساختماني، درجه «ريزدانگي» به مناطق داراي ۵۰ درصد واحدهاي مسكوني با مساحت كمتر از ۲۰۰ متر مربع داده مي شود كه عموما اين مناطق به علت برخورداري از بلوکهای ساختماني که بیش از ۵۰ درصدر آن را بناهای ناپایدار و فاقد سیستم سازه ای مناسب تشكيل داده است «ناپايداري»، زيادي دارند. همچنين در اكثر اين بافت ها مانع اصلي در خدمت رساني و حضور به موقع نيروهاي امدادي در زمان حادثه «نفوذناپذيري»ناشي از وجود معابر با عرض كمتر از شش متر است.
چندي پيش و در کنفرانس «مقاوم سازی و بهسازی بافت‌های شهری در مجاورت گسل‌ها»، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور عدم رعایت اصول فنی را مهم‌ترین عامل خسارت ناشی از زلزله هاي اخیر در كشور به خصوص در آذربایجان‌شرقی و خراسان جنوبي دانست و گفت: به دلیل عدم رعایت حداقل‌های اصول فنی نه تنها شاهد ویران شدن خانه‌های مسکونی بودیم بلکه بیمارستان‌ها،دواير دولتي و در برخي موارد حتي مدراس نيز در اين حادثه تخریب شدند و صدها میلیارد تومان خسارت به اقتصاد كشور وارد شد.
حسن قدمي وجود بافت فرسوده را نقطه اشتراك و اصلي ترين شاخص در فهرست مشکلات توسعه شهرها دانست و تاکید کرد: در کشور ۷۲ هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد و ۱۵ میلیون نفر از شهروندان در این مکان‌ها زندگی می‌کنند.
معاون وزیر کشور با اشاره به اینکه پیشگیری مقدم بر مقابله است، از همه مسئولان خواست امکانات موجود را برای پیشگیری از حوادث به کار گيرند زیرا هزینه پیشگیری بسيار كمتر از بازسازي است.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور با تاكيد بر اين نكته كه اجرای آیین نامه هاي رسمي و نظارت بر مقاوم‌سازی ساختمان‌ها وظيفه اصلي مسئولان استاني است ،گفت : بسیاری از مهندسان بر نظارت ساختمان‌ها هیچ‌گونه اشرافی ندارند و همین موضوع امروز زمینه‌ساز بروز بسیاری از حوادث در کشور شده است.
قدمي با اشاره به پيشرفت هاي بشر در زمينه به كارگيري علم و فناوری ،مقابله با زمین لرزه هاي شش و هفت ریشتری را بسيار آسان توصيف كرد و ادامه داد: سازمان مدیریت بحران کشور ۱۴ کار گروه علمی و تخصصی را به عنوان بازوان اجرایی برای کاهش اثرات بلایای طبیعی دارد که امیدواریم اين سازمان با برنامه‌ریزی دقیق بتواند نقش مهمی در کاهش خسارات ناشی از وقوع حوادث ایفا کند.
معاون وزیر کشور بالا بردن سطح آگاهی اجتماعي را عامل اصلي کاهش خسارات ناشي از عوامل طبيعي دانست و گفت: از جمله عوامل موثر در افزایش خسارت جانی و مالی استاندارد نبودن ساخت خانه هاي روستايي و حتي شهري است كه خوشبختانه طي سال هاي اخير ،یک میلیون و ۵۰۰ هزار خانه روستایی مقاوم‌سازی شده اند.
* ۱۰ هزار لرزه در يكسال
طبق آمار رسمي «مركز ملي و بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله» كشور ،زمین لرزه‌های به وقوع پیوسته در کشور از فروردین تا آذر ماه سال ۹۱به رقمی درحدود ۱۰ هزار زلزله رسید كه متاسفانه از اين ميزان بخش قابل توجهي از زمين لرزه هاي به وقوع پيوسته در كشور در سال گذشته همراه با خسارات جبران ناپذير مالي و جاني بود. تنها در آذر ماه سال قبل، ۴ زمین لرزه به بزرگی بیش از ۴ ریشتر در «سيرچ» در کرمان، «ازنا» در لرستان، «زهان» زيركوه از توابع قائنات استان خراسان جنوبی و «چابهار» در جنوب استان سیستان و بلوچستان به وقوع پیوست. گفتني است در زلزله منطقه «زهان» شهرستان زيركوه متاسفانه شاهد تخريب روستاهاي زيادي از اين بخش و فوت شش نفر از هموطنانمان بوديم و اين در حالي است كه پيشتر در اين منطقه به عنوان زنگ خطر تك لرزه هاي پراكنده اي بروز كرده بود و اگر مسئولان كمي هوشيارانه تر عمل مي كردند و مردم كمي بيشتر به فكر جان و مال خود بودند بي شك بروز اين اتفاق خسارات كمتري در پي داشت.
* رتبه داران روي مرز خطرند
بر اساس آمار رسمي «مركز ملي و بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله» كشور شهرهاي بزرگي همچون كرمان با ۱۵۸۹ هكتار ، مشهد با داشتن ۲۲۵۹ هكتار، تبريز با ۲۵۲۲ هكتار ،همچنين اصفهان با بهره مندي از ۲۱۵۷ هكتار بافت فرسوده شهري جزو فرسوده ترين و در معرض خطرترين استان هاي كشور مي باشند كه با توجه به نقشه گسلي كشور و قرار گرفتن اكثر اين استان ها روي مرض خطر، لزوم بهسازي و بازسازي اين بافت ها را بيش از پيش مي نمايد.
از ديگر سو وجود بافت هاي تاريخي ، انفال ، موقوفات ، بقاع و اماكن متبركه و همچنين مستثنيات و مشاعات عمومي در اين دل بافت هاي فرسوده است كه لزوم مشاركت فعال مردم و ارگان هاي موازي با تشكيلات شهرداري، در بازسازي، نوسازي و يا تغيير كاربري اين مناطق را مي طلبد. كارشناسان معتقدند به علت عدم لحاظ شدن حقوق عمومي اقشار مختلف مردم و عدم حضور متمادي مردم در طول روند بهسازي اين بافت ها، مشكلات زيادي بوجود آمده و يا خواهد آمد كه اختصاص بودجه هاي ملي و قرار گرفتن اين طرح ها در فهرست طرح هايي همچون مهر ماندگار مي تواند به تسريع در روند ساخت اين مناطق كمك كند.
* مسكن مهر يا بافت فرسوده
كارشناسان معتقدند با توجه به هويت تاريخي بافت هاي فرسوده كه بعضا نشان از قدمت تاريخي اين مناطق دارد بهتر است دولت به جاي ساخت مسكن جديد (تحت هر عنوان از مسكن مهر گرفته تا تعاوني هاي اداري و شخصي و مسكن هاي خودمالك ساز) در استان هاي داراي بافت فرسوده بيش از يك هزار هكتار، اقدام به نوسازي و بازسازي بافت هاي فرسوده كند، اقدامي كه به نظر مي رسد در سال هاي اخير به علت نبود اقبال جمعي به آن در بين متوليان امر به بهانه هاي مختلفي از جمله عدم دسترسي آسان به اين مناطق به علت قرار گيري در هسته مركزي شهرها و همچنين نوعي اقبال عمومي به ساخت از پايه شهر هاي جديد در مناطقي دورتر از نقطه هاي تمركزي موجود (كه مي تواند بعضا نگاه هاي اقتصادي ناشي از رونق مناطقي خاص را نيز در پي داشته باشد)، هرگز جامه عمل نپوشيده است.
از ديگر سو چند سالي است در بين مسئولان سخن از اختصاص اعتبارات افزوده ملي و همچنين تخصيص تسهيلات ارزان قيمت به مالكين بافت هاي فرسوده براي تجميع و نوسازي اين بافت هاي متراكم به ميان مي آيد اما اين قول ها همچنان در حد حرف باقي مانده است و موضوع به جايي رسيده كه معاون وزير راه و شهرسازي و مديرعامل شركت مادر تخصصي عمران و بهسازي شهري ايران نيز با تاييد عدم تحقق اين تعهدات گفت : قرار بود از ابتدای سال گذشته، ۱۱۰ هزار امتیاز مسکن مهر به بافت‌های فرسوده اختصاص یابد، اما سوال این است که چه میزان از این رقم محقق شده است؟!.
مهندس مجيد كيان پور، ادامه داد: به دلیل افزایش هزینه‌های تمام شده مسکن در سال ۹۱ در کند بودن مسیر تحقق تسهیلات بانکی ناشی از بروکراسی اداری، شیب نوسازی مردمی کاهش یافت. البته مجموعا ۳۳ هزار واحد مسکونی در سال قبل در بافت‌های فرسوده ساخته شده است.
وی یادآور شد: از سوی دیگر تسهیلات ارزان قیمت مسکن باید با بهره ۹ درصد به مردم واگذار می‌شد و اگر چه در سال‌های اول این وام با رقم ۱۴ میلیون و بهره ۱۲ درصد پرداخت شد، اما در سال ۹۱ اگر چه رقم وام به ۲۰ میلیون تومان افزایش یافت، اما در عین حال میزان بهره آن به حدود ۲۷ درصد رسید. تنها تفاوت این وام با تسهیلات ۱۲ درصدی در این بود که نیازی به سپرده‌گذاری نداشت.
«۱۲۰هزار واحد مسکونی امسال در محدوده بافت فرسوده کشور به بهره برداری می رسد.»
اين ها سخنان وزیر راه و شهر سازی در بازدید از بافت های فرسوده شهر دوگنبدان است كه در گفت و گو با خبرگزاري ها قول مساعد براي افتتاح ۸۱ هزار واحد مسكوني ساخته شده در بافت فرسوده را داده بود .
مهندس علي نیکزاد همچنين از افتتاح و تحويل ۲۰۰ هزار واحد مسکونی در محدوده بافت های فرسوده کشور طبق برنامه ریزی های پیش بینی تا پایان نیمه اول سال ۹۲ خبرداد .
* عدم اختصاص اعتبارات نوسازي
در حالي كه وزير راه و شهرسازي و معاونان وي از آمادگي واحدهاي احداثي رد بافت هاي فرسوده خبر مي دهند برخي مسئولان با انتقاد از روند فعلي ساخت و سازها در بافت هاي متراكم شهري خواستار تسريع در روند اختصاص اعتبارات مورد نياز هستند.
معاون توانمندسازی سازمان مدیریت بحران کشور از اين دست مسئولان است كه با تاكيد بر تعامل بیشتر دستگاه‌های مرتبط با بافت‌های فرسوده خواهان تخصیص اعتبارات مورد نیاز در جهت احیا و نوسازی این اماکن شد و گفت : تعامل دستگاه‌های مرتبط با بافت‌های فرسوده در جهت تسریع این اماکن و برطرف کردن عامل خطر نیاز است.
محمد فرید لطیفیان با اشاره به تاسیس سازمان مدیریت بحران کشور پيرو تاکیدات مقام معظم رهبری ،گفت : بیشترین نگاه این سازمان در جهت بهبود بافت های فرسوده معطوف است زيرا با مقاوم سازی بافت‌های فرسوده که ارزش فرهنگی و ملی دارد می‌توان تبعات زلزله همچون تخریب را به حداقل رساند.
وی با بیان اینکه ۷۲ هزار هکتار در کشور بافت فرسوده قرار دارد، خواستار تسریع دربهسازی اماکن فرسوده شد و تصريح كرد : سه میلیون واحد مسکونی در ۴۵۷ شهر کشور درگیر بافت‌های فرسوده هستند و در صورت بروز حوادثی همچون زلزله و آتش سوزی خدمات رسانی به این اماکن بسیار سخت و مشکل است.
